PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

en ‘onwetenden’, van het gewone volk. 45 Misschien doelde Le Francq hier
op een platenalmanak in plano, om op de muur te plakken en af te strepen
met dat krijtje. Een dergelijke almanak had de inventarisopsteller vermoedelijk
voor ogen toen hij in 1736 de insolvente boedel inventariseerde van
visser Johannes Huijbrechtsen van Alphen en diens echtgenote Susanna
Abramse van der Schoof. In het voorhuis registreerde hij achtereenvolgens:
‘twee toonbanken, enige winkelplankjes, twee mandjes met enig sajet, een
doosje met sajet, een mandje met knopen, garen en band, vier Delftse schotels,
een spiegeltje, een schilderijtje, een eeuwigdurende almanak en twee
stoelen’. 46
huis en kerk
Boeken konden een belangrijke rol spelen bij het duiden van alledaagse en
minder alledaagse gebeurtenissen. Een mooi voorbeeld van de voorsprong
die geletterden daarbij genoten in een omgeving waarin slechts enkelen
konden lezen, biedt het verhaal rond de Maassluise vissers die op volle zee in
de stikdonkere nacht van 21 december 1651, in een periode dat er sprake was
van een dreigende oorlog tussen Engeland en de Republiek, een merkwaardig
visioen hadden: twee tegen elkaar strijdende oorlogsvloten, vergezeld
van een grote leeuw en allerlei enge beesten die stuk voor stuk in schepen
veranderden. Drie uur duurde het gehele schouwspel. De vissers waren
bang. Het was de stuurman die de gemoederen tot bedaren wist te brengen
door een boek, ‘genaemt de Christelijke Zee-vaert’, ter hand te nemen en
hieruit wat voor te lezen, ‘tot versterckinge van hem en ’t gemeene Volck’,
aldus het officiële verslag van de stuurman.
Op het moment suprême vonden zowel de stuurman als de vissers steun
bij de in 1611 voor het eerst verschenen zeepostille (bijbeluitlegging) van de
piëtistische dominee Adam Westerman. Het boek bood een voor het gehele
scheepsvolk herkenbaar kader voor een interpretatie van hetgeen zij hadden
gezien. Met dit boek in de hand wist de stuurman – een geletterde autoriteit
– het vissersvolk duidelijk te maken dat de gebeurtenis in een christelijke
context moest worden begrepen en dat er dus geen reden was om bang te
zijn. Toen ze weer veilig aan land waren werd de hele gebeurtenis schriftelijk
vastgelegd. Het luchtgezicht werd geduid als een voorteken van blijvende
42. Over deze ‘blauwboekjes’ zijn met name in Frankrijk en Engeland tal van publicaties
verschenen. Zie naast o.a. Chartier, ‘Culture as appropriation’, 1984, ook de meer op het
marktaanbod gerichte studie van Spufford, Small books and pleasant histories, 1981.
43. Van Overbeke, Anecdota sive historiae jocosae, 1991, p. 156 (nr. 883). 44. Le Francq van
Berkhey, Natuurlyke historie van Holland, 1773, deel iii.2, p. 1295. 45. Over Le Francq
van Berkhey en zijn houding tegenover schijnbaar onverklaarbare natuurverschijnselen zie
Buisman, Tussen vroomheid en verlichting, 1992, deel i, pp. 216-217. 46. ora Maassluis,
inv. nr. 190, Boedelbeschrijving Johannes Huijbrechtsen van Alphen en Susanna Abramse
van der Schoof, 1737.
233