PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

Omdat we niet weten hoe vaak achter de niet nader omschreven ‘boeken’
huishoudboekjes, journaals en andere opschrijfboeken schuilgingen, blijft
het beeld uiteindelijk voor beide plaatsen vaag. Zeker is dat de meeste zeventiende-eeuwse
lezers boeken in de eerste plaats als gewone gebruiksgoederen
moeten hebben beschouwd. 39 Het zou onjuist zijn om alle ‘boekjes’
gemakshalve als sporen van leescultuur te beschouwen. Voor een deel zal het
hier zijn gegaan om opschrijfboeken waarin de baten en lasten werden bijgehouden.
Voor de vereffening van de erfenis konden deze boeken van belang
zijn. Financiële waarde hadden ze natuurlijk niet. Voor opkopers zullen zij
dan ook ‘onnut’ en ‘van generlei waarde’ zijn geweest.
Dit zal ook hebben gegolden voor schoolschriften. In de boedels komen
we hiervan vrijwel geen enkel spoor tegen; wél van ‘schoolborden’ (plankjes
met daarop het abc, het Onze Vader en cijfers), die vaak als afgedankt bezit
op zolder werden aangetroffen. Een van de weinige uitzonderingen vormt
de boedelbeschrijving van leerlooier Hendrik Schim (1761) met daarin
‘schoolboekjes om net te schrijven’ en ‘pakketjes met geschreven schoolboeken’.
En juist in deze boedel werden ook een kinderbijbel (van J. Melchior)
en een spaarpot voor de kinderen aangetroffen, terwijl de notaris – op
aanwijzing van de weduwe? – bij uitzondering de moeite nam ook nog alle
kinderkleren te beschrijven: bij het gezin Schim was duidelijk sprake van
een ‘kindercultuur’, in overeenstemming met de nieuwe aandacht voor het
kind in die decennia. 40
Vrijwel geheel buiten beeld blijven de almanakken. In de boedels komen we
alleen – incidenteel – de meer kostbare exemplaren van deze lees- én schrijfboekjes
tegen: de kantooralmanakken, bestemd voor huiselijk gebruik, en
luxueus uitgevoerde zakalmanakken, voorzien van een zilveren pennetje en
om die reden waardevol genoeg om in de boedelbeschrijving opgenomen te
worden. De eerste komen we tegen bij de Doesburgse burgemeester Haeck
in 1669, de tweede bij enkele welgestelde achttiende-eeuwse Maassluizers.
Waar we hier echter op doelen zijn de eenvoudige almanakken. Net als in de
kostbaarder exemplaren waren hierin als vast onderdeel gegevens opgenomen
over de stand van de sterren en daaraan gekoppelde prognosticaties,
eventueel aangevuld met wetenswaardigheden op het gebied van vervoer en
verkeer, jaarmarkten, muntkoersen, moppen, anekdotes en eenvoudige illustraties.
41
37. Zie Scheurleer, Nederlandsche Liedboeken, 1912, p. 89. Over de drukgeschiedenis van
Maas-sluysse Meeuwe-klacht zie Van Dungen, Al die geen die moeten varen, 1996, pp. 7-9.
Volgens Van Dungen moet de eerste editie tussen 1684 en 1689 zijn verschenen. Voorts
zijn drukken bekend uit 1701 (Delft), 1704 (’s-Gravenhage), 1734 (’s-Gravenhage) en 1735
(Dordrecht). Zie voorts Van Dungen en Stronks, De Maassluise Meeuweklacht, z.j. [1997].
38. Zie Van Dungen, Al die geen die moeten varen, 1996. Van Dungen vermeldt een tiende
druk uit 1755 en een tiende druk uit 1757. 39. Zie ook Van Deursen, Een dorp in de polder,
1994, p. 139. 40. Zie Dekker, Uit de schaduw, in ’t grote licht, 1995. 41. Salman, Populair
drukwerk in de Gouden Eeuw, 1999; Rooijakkers, Rituele repertoires, 1994, pp. 275-276.
231