PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

elk geval nog verschillende andere bronnen van inkomsten hebben gehad,
gezien de aanwezigheid van schoenmakersgereedschap (ambacht), een
kruiwagen, strogaffels (landbouw) en een weegschaal met gewichten (handel).
20
Bepalend voor het intellectuele klimaat in het stadje moet de aanwezigheid
van de Latijnse school zijn geweest. De Latijnse school was zeker in de
eerste helft van de zeventiende eeuw nog geen elitair opleidingsinstituut
voor academici in spe, maar een gangbaar alternatief voor de Nederduitse
school. In de loop van de achttiende eeuw veranderde dit. Het Latijn maakte
geleidelijk plaats voor het Frans als ‘levende’ internationale taal, en de
Latijnse school werd meer en meer een onderwijsinstelling waar men alleen
heen ging ter voorbereiding op een academische vervolgstudie. In Doesburg
bleef gedurende de gehele achttiende eeuw de mogelijkheid bestaan om
onderwijs te volgen aan de Latijnse school. Naast een rector waren er zowel
een conrector als twee praeceptoren aan de school verbonden. 21 Veel meer
dan twintig tot dertig leerlingen zal de school in de achttiende eeuw niet
hebben gehad. Maar voor een stadje met nog geen drieduizend inwoners
lijkt dit geen onaardige score. 22
Doesburg was een stad met een relatief hoog niveau van geletterdheid;
vier van de vijf Doesburgse mannen en ruim de helft van de Doesburgse
vrouwen die in de zeventiende en achttiende eeuw als huwelijkspartner naar
Amsterdam trokken en daar het ondertrouwregister tekenden, waren in
staat om een handtekening te zetten. 23 Zij zullen in elk geval de voor volksen
schoolboekjes gebruikte civilité-letter hebben kunnen lezen.
Ook Maassluis moet een hoge graad van alfabetisering hebben gekend.
Een steekproef in de ondertrouwregisters van de gereformeerde kerk in
Maassluis liet zien dat in het begin van de achttiende eeuw (rond 1716) zelfs
in de laagste vermogensklasse (de ‘pro-deo-klasse’: de groep die niet werd
aangeslagen voor het Middel op Begraven) de helft van de mannen en een
kwart van de vrouwen in staat waren om een handtekening te zetten. 24 De
op bijbellezing gerichte gevestigde kerk zal hier zeker toe hebben bijgedragen.
Behalve door het optreden van de kerk werd het niveau van gelet-
20. ora Doesburg, inv. nr. 1578, Boedelbeschrijving Beertien Bomer en Jan van Warendorp,
1638. 21. Blijkens de Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden, deel iii, 1741,
p. 376, stond de Latijnse school onder leiding van een rector, een conrector en vier praeceptoren,
die in vier klassen onderwijs gaven. Twee plaatsen zullen dus onbezet zijn
gebleven. In de achttiende eeuw gingen de Doesburgse leerlingen voor de hoogste klassen
naar Zutphen of Arnhem. 22. De oudste bekende opgave van het leerlingenaantal dateert
van 1801. De school telde toen zestien leerlingen; Van Petersen, ‘De Latijnse school’,
1985. Vgl. het overzicht van leerlingenaantallen op de Latijnse scholen elders in de
Republiek: Frijhoff, La société Néerlandaise et ses gradués, 1575-1814, 1981, o.m. pp. 18-21;
vgl. voor het lokale intellectuele klimaat in een grotere IJsselstad: Frijhoff, ‘Étudiants et
gradués dans une société locale: la ville de Zutphen en Gueldre du moyen-âge au début du
xixe siècle’, 1995. 23. Hart, ‘Geschrift en getal’, 1976, p. 178. Vgl. voor een kritische
analyse van de gegevens van Hart: Kuijpers, ‘Lezen en schrijven’, 1997, m.n. p. 511
(tabel). 24. ara Den Haag, Ondertrouwregisters Maassluis, 1715-1717.
225