PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

tweedeling tussen enerzijds lectuur bestemd voor functioneel alledaags
gebruik, zoals almanakken, handboeken en woordenboeken, en anderzijds
het algemene boek geconcentreerd rond kunst, wetenschap en goede
smaak. 6
Bij de uiteindelijke presentatie is gekozen voor een meer thematische
indeling, die zo veel mogelijk recht doet aan zowel de verschillende vormen
van lees- en schrijfcultuur als de symbolische en rituele meerwaarde van
boeken. Daarbij kan in grote lijnen worden aangesloten bij het raster van
vormen van gebruik van geletterdheid dat Brouwer heeft aangegeven in zijn
studie naar de lees- en schrijfcultuur in Zwolle. 7
Ten eerste is er de handschriftelijke lees- en schrijfcultuur, met papier en
schrijfgerei als voornaamste attributen. Niet alleen de opschrijfboeken van
meestersmid Thomassen, maar ook zijn eigen boedelbeschrijving zijn producten
van deze opschrijfcultuur. Of we ook populaire lectuur zoals historieboekjes
en almanakken hierbij een plaats moeten geven, dient nader te
worden bezien. Het is goed mogelijk dat het gebruik hiervan eerder geplaatst
moet worden in het verlengde van de sterk aan collectieve praktijken als
voorlezen, zingen en memoriseren gebonden intensieve vorm van lezen.
Bijbels, psalmboeken en liedboekjes vormen de voornaamste getuigen van
deze leescultuur, maar we zouden hiertoe ook de kleine handboekerijtjes
met uitsluitend stichtelijke lectuur kunnen rekenen.
Een andere variant vormt de sterk aan het academische milieu gelieerde
klassiek-humanistische leescultuur van de geleerde en van de in een humanistische
traditie gevormde kosmopoliet. Lezen is hier primair gericht op
intellectuele ontwikkeling en reflectie. De duidelijkste sporen van een
dergelijke leescultuur komen we tegen bij de Doesburgse elite. In Maassluis
lijkt déze leescultuur – zo die al de tijd had gehad om tot ontwikkeling te
komen in het jonge vissersdorp – te worden verdrongen door wat al snel
uitgroeit tot een ‘moderne’ vorm van leescultuur, die minder aan het academische
milieu en meer aan de nieuwe vormen van sociabiliteit gekoppeld is.
Het is de leescultuur van diegenen voor wie het boek in dienst staat van een
behoefte aan algemene ontwikkeling en culturele emancipatie. 8 Het is de
vraag of dit ook betekende dat aan het boek als object andere betekenissen
werden toegekend.
2. Voor een algemeen overzicht: Brouwer, ‘Rondom het boek’, 1988, en Bijvoet e.a. (ed.),
Bladeren in andermans hoofd, 1996. 3. Zie bijvoorbeeld Kloek, ‘De lezer als burger’, 1994.
4. Zie onder meer Chartier, ‘Culture as appropriation’, 1984. 5. Salman, Populair drukwerk
in de Gouden Eeuw, 1999; Brouwer, Lezen en schrijven in de provincie, 1995. 6. Zie voor de
laatste tweedeling: Brouwer, Lezen en schrijven in de provincie, 1995, pp. 45 en 311, en
Kloek, ‘De lezer als burger’, 1994, pp. 183-184. 7. Brouwer, Lezen en schrijven in de
provincie, 1995, pp. 291-305. 8. Ibidem, 294. Voor het onderscheid tussen deze twee laatste
vormen van lees- en schrijfcultuur zie ook: Frijhoff, ‘La formation des négociants de la
République hollandaise’, 1995, pp. 187-188, en idem, ‘Van onderwijs naar opvoedend
onderwijs’, 1982, p. 26.
213