PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

212
Een belangrijke rol heeft daarbij de discussie rond de zogeheten lezersrevolutie
gespeeld. Hierbij kwam de vraag centraal te staan in hoeverre in de
achttiende eeuw een verschuiving heeft plaatsgevonden van intensief naar
extensief lezen. De opkomst van nieuwe genres werd daarbij als belangrijkste
indicator van een nieuwe leescultuur beschouwd, waarbij het intensief,
memoriserend lezen en voorlezen van een klein aantal vooral stichtelijke
drukwerken plaats zou hebben gemaakt voor een praktijk waarbij men veel
en vooral veel verschillende boeken onder ogen kreeg, misschien één keer las
en vervolgens terzijde legde. 2
Onderzoek naar veranderingen in de leescultuur liet zien hoe verschillende
leespraktijken naast elkaar konden bestaan, terwijl het tempo van de
veranderingen van groep tot groep kon verschillen. Tevens werd duidelijk
dat een verandering in het aanbod nog niet hoeft te betekenen dat ook de
samenstelling van het lezerspubliek verandert. 3 En ten slotte is men zich
bewust geworden van de noodzaak onderscheid te maken tussen het
beoogde, het potentiële en het feitelijke lezerspubliek. Met name het onderzoek
van de Franse mentaliteitshistoricus Roger Chartier heeft ertoe bijgedragen
dat men geleidelijk aan meer oog heeft gekregen voor de verschillende
vormen van toe-eigening van drukwerk. 4
Een kader voor de bestudering van de lees- en schrijfcultuur in de Republiek
wordt onder meer geboden door de recente studie naar de productie,
distributie en receptie van almanakken in de zeventiende eeuw en door het
onderzoek naar Zwolse boekverkopers en hun klanten in de achttiende en
negentiende eeuw. In beide studies wordt aandacht besteed aan verschillende
vormen van gebruik van geletterdheid. 5
Meer nog dan in deze studies zal hier echter het accent liggen op de
symbolische en rituele functies van het bezit en gebruik van boeken. Het is
bijvoorbeeld de vraag of de aanwezigheid in de boedels van de vele psalmboekjes
met zilveren klampen moet worden beschouwd als indicator van een
bepaalde religieuze (sub)cultuur binnen de gevestigde kerk (de Nederduits
Gereformeerde Kerk), of dat zij eerder een teken waren van maatschappelijke
distinctie en als zodanig (net als het oorijzer en de zilveren knopen) deel
gingen uitmaken van de cultuur van specifieke subgroepen binnen de brede
lokale gemeenschap.
Een aspect dat speciale aandacht verdient bij de interpretatie van de
gegevens uit de boedelbeschrijvingen is de invloed die niet alleen de reguliere
vormen van scholing en onderwijs, maar ook opvoeding en familiecultuur
op het boekenbezit en -gebruik hadden. De egodocumenten van Christoffel
Baerken en Quirijn Ver Huell vormen in dit verband een waardevolle
bron. Zij laten zien hoe kinderen bepaalde vormen van lees- en schrijfcultuur
met de paplepel kregen ingegoten.
De in de boedelbeschrijvingen aangetroffen boeken kunnen op tal van
manieren worden ingedeeld: naar bibliografische rubriek, naar formaat,
naar uitvoering, naar taal of naar tekstvorm, of meer globaal, op basis van een