PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

196
behalve een viertal kinderneusdoekjes nog 22 niet nader gespecificeerde
neusdoeken. En reeds in 1666 maakte een half dozijn neusdoeken deel uit
van de uitzet van de vissersjongen Cornelis Corneliszoon. 69 In de loop van
de achttiende eeuw nemen de aantallen in Maassluis toe. Ook eenvoudige
burgers bezitten er grote aantallen van, zoals een stuurman in 1757 die 55
zakdoeken en 29 neusdoeken nalaat.
Tegen deze achtergrond is het opmerkelijk dat Erasmus juist de zoutevisverkopers
noemt als een groep aan wie het eigen zou zijn ‘om in de arm of
de elleboog te snuiten’. Later zijn het juist de vissers die geroemd worden
om hun voorliefde voor schoon en rein linnengoed. 70
De inventarissen laten zien hoe geleidelijk aan een verschuiving plaatsvond
in de aanduiding van de zakdoek. Waar aanvankelijk steeds sprake is
van neusdoek, halsneusdoek, ‘naetsacksnoesedoek’ of zakneusdoek, is aan
het einde van de achttiende eeuw doorgaans sprake van zakdoek, waarmee
elke verwijzing naar de handeling van het neussnuiten is verdwenen. Een
laat-zeventiende-eeuws etymologisch woordenboek vermeldt al nadrukkelijk
dat dames bij voorkeur dienen te spreken van zakdoek in plaats van
snuitdoek. 71 Overigens komen in veel inventarissen de verschillende
aanduidingen tegelijk voor, zodat we moeten aannemen dat het hier niet
alleen een verschil of verandering in taalgebruik, maar ook in vorm en
gebruik betreft. Wat dit laatste betreft valt op dat er, net als bij de hemden
het geval is, dikwijls onderscheid wordt gemaakt naar sekse, hoewel ze in de
praktijk ook door elkaar werden gebruikt. Het echtpaar Slangenborch
(1646) bezat bijvoorbeeld ‘achttien slechte neusdoeken goet en quaat [in
slechte staat], twaalf neusdoeken met speldewerk (geborduurd), één gedrukt’.
Hierbij werd aangegeven dat ‘dese bij zal. Slangenborch ende Rendante
sonder onderscheit gebruijkt sijn, ende alle totter beijder lijve gemeijn’.
72 Naar vorm worden naast gewone vierkante en ronde, ook ‘genaaide’
(geborduurde?) neusdoeken met ‘akers’ (eikelvormige versiersels) of
haakjes onderscheiden. Wellicht waren de gewone neusdoeken bestemd om
de neus te snuiten en de kwetsbaarder, fijne exemplaren van kant voor een
rituele handeling als het afdrogen van (vrouwen?)tranen. 73 Zoals Anne
Vincent-Buffault in haar studie over sensibiliteit en sentimentaliteit in het
achttiende- en negentiende-eeuwse Frankrijk heeft laten zien, zijn ook de
conventies ten aanzien van ‘het laten vloeien van tranen’ aan verandering
onderhevig. Onder de zich emanciperende burgerij werd huilen in de achttiende
eeuw als een gestileerde uiting van sensibiliteit gecultiveerd. Huilen
was toegestaan, maar men diende dit wel volgens de regels van de kunst te
doen en bij voorkeur in de privé-sfeer, hiertoe uitgenodigd door speciaal
hiervoor geschreven lectuur. 74