PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

178
voorhoofdsnaald. Werden deze wellicht alleen door ‘vrijsters’ gedragen, niet
door gehuwde vrouwen? Of heeft de werkelijkheid het beeld van Schim al
achterhaald? En in hoeverre kon een vissersgezin op één lijn worden geplaatst
met de lieden ‘van ’t velt’ die Schim ten tonele voerde?
Volgens Le Francq van Berkhey, die aan het einde van de achttiende
eeuw met veel oog voor detail ook de kleding van de Hollanders beschreef en
zo een bijdrage leverde aan de beeldvorming, was dit zeker het geval. De
scheidslijnen waren gemakkelijk te zien. Zo zou men rijke koopmansvrouwen
aan haar lange zijden of satijnen mantel herkennen, de ‘deftige, middelmatigen
of zeer gegoede burgerstand’ aan een fijne lakense mantel, de welgezeten
boerenstand aan een sitsen mantel, vrouwen van de gemene burgerstand
of reizende buitenlieden aan een katoenen ‘of dergelyken’, ‘en als men
eene vrouw ontmoet, die een bruine Sergien Mantel, lang en ruim gemaakt,
over ’t lyf heeft hangen, mag men al vry gegrond gissen, dat het een Zee-,
Visch- of Bouw-Boerin is’. 18 Hier figureert ‘boer’ kennelijk niet meer als een
aanduiding voor arbeid, maar als een voor een klasse of positie. In Maassluis
en Vlaardingen lagen de verhoudingen echter weer iets anders: de vrouwen
van lagere rang zouden zich hier ‘meer in den smaak van den Boerenstand, of
wel dien der Zeelieden’ kleden. 19
Tegenover de mode, ‘van alle eeuwen af eigen aan de Menschlyke geneigdheden
en derzelver verandering’ en vooral gangbaar bij mensen die
‘door den ommegang met Uitheemschen, dagelyks gelegenheid krygen om
eenige nieuwe snuf op te doen’, plaatst Le Francq van Berkhey de Hollandse
dracht, die te vinden zou zijn op het land en ‘by het minst vermengde
gedeelte der Natie’, waar steeds een ‘Volkseigen smaak’ zou heersen. 20 Zijn
studie naar de eigenaardigheden van de Hollanders laat zich lezen als een
groots opgezet schouwspel waarin de vissers en boeren als hoeders van de
Nederlandse natie figureren. De echte Hollanders, afstammelingen van de
Bataven, zijn te vinden in het ‘Groene Hart van Holland’ en in de dorpen aan
de Noordzeekust, waar ‘een gegaloneerde Jonker, of eene nieuwmodische
gecoëffeerde Dame’ in staat is ‘om alle de Vrouwen en Meisjes van ’t Nettebreien
en Vischkaaken af te trekken, ja ’t geheele Dorp in beweeging te brengen’.
21 De ideale Hollander volgens Le Francq van Berkhey is niet te bot en
niet te wuft. Bij de Maassluizers en Vlaardingers vindt hij precies wat hij
zoekt. Zij zijn door het contact met stedelingen minder boers dan bijvoorbeeld
de Maaslanders, maar kunnen evenmin worden betrapt op de kledingpracht
zoals die onder de Rotterdammers te vinden zou zijn.
De lezers van Le Francq van Berkhey zullen direct hebben begrepen dat
hier op het soort kledingpracht werd gedoeld dat als kenmerkend werd
beschouwd voor de adel, alsmede voor de legerofficieren die, zoals William
Temple reeds in de late zeventiende eeuw had opgemerkt, ‘live after the
customs and fashions of the gentlemen’. 22 Hun gedrag kreeg doorgaans
negatieve connotaties mee als die van pronkzucht, slordigheid, verwijfdheid
en spilzucht van tijd en geld. Zo wordt in een anoniem laat-achttiende-