PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

uiteindelijk het doel waar ook dit onderzoek zich op richt. Om zo goed mogelijk
recht te kunnen doen aan de relatie tussen de kleding en het lichaam
zullen wij bij de analyse van de gegevens niet uitgaan van de kledingstukken
zelf, maar van datgene waarvoor zij bestemd waren: de ‘aankleding’ van
hoofd, lijf en leden, met als resultaat een bepaalde vorm van zelfpresentatie,
die op haar beurt weer bron van beeldvorming was.
beeldvorming
Van de vele thema’s die in vroegmoderne verhandelingen over kleding en
kleedgedrag aan de orde werden gesteld, verdienen er in deze studie, waarin
immers een vissersdorp en een garnizoensstad met elkaar geconfronteerd
worden, twee bijzondere aandacht: het gedrag van boeren en vissers, ofwel
de ‘land- en zeelieden’, en het gedrag van edellieden en legerofficieren,
ofwel de ‘honnêtes hommes’. Vaak werden beide groepen nadrukkelijk
tegenover elkaar geplaatst, waarbij de stedelijke burgerij – in veel gevallen de
groep waar de hier te behandelen auteurs zichzelf al dan niet expliciet toe
rekenden – een soort tussenpositie innam. 13
Reeds in de vroege zeventiende eeuw is de beeldvorming rond vissers en
boeren in volle gang. Zij ontstaat gelijktijdig met en als tegenhanger van het
idee dat er een verfransing plaatsvindt in de Republiek, dat wil zeggen een
vervreemding van de als eigen geduide normen en waarden: datgene wat met
de komst van de immigranten uit het zuiden dreigde te verdwijnen, was op
het platteland nog te vinden. Op het moment dat een deel van de elite zich
gevoelig toonde voor de aan het Bourgondische en later Franse hof gangbare
of geïntroduceerde gedragsstandaarden, krijgt ook het stereotiepe beeld van
‘de botte Hollander’ een andere connotatie, en voor sommigen is dat beeld
niet langer negatief. Zowel ten aanzien van het nieuwe als van het reeds
vertrouwde cultuuraanbod is er sprake van een haat-liefdeverhouding,
waarbij de balans nu eens naar de ene, en dan weer meer naar de andere kant
doorslaat. Sporen hiervan vinden we terug aan het begin van de zeventiende
eeuw bij auteurs als Roemer Visscher en Gerbrand Adriaensz. Bredero, en,
9. Alain Montandon leidt sinds het begin van de jaren negentig een groot Europees project
over etiquetteboekjes. Zie onder andere: Montandon, Pour une histoire des traites de savoirvivre
en Europe, 1994; en idem, Bibliographie des traites de savoir-vivre en Europe, 1995.
Voor een algemeen maar onvolledig overzicht van Nederlandse etiquetteboeken zie
Spierenburg, Elites and etiquette, 1981. 10. Over de invloed van etiquetteboeken in de
Republiek zie Roodenburg, ‘Handen schudden en andere gebaren in de Republiek’, 1993,
pp. 173-177. 11. Voor meer recent onderzoek naar kleding en kleedgedrag door Duitse
volkskundigen zie Böth, ‘Kleidungsforschung’, 1988. 12. Perrot, Les dessus et les dessous de
la bourgeoisie, 1981; idem, Le travail des apparences, 1984; Corbin, Le miasme et la jonquille,
1982; Vigarello, Le propre et le sale, 1985; Roche, La culture des apparences, 1989. Vgl. ook
Pastoureau (ed.), Le vêtement, 1989; en Medick, ‘Une culture de la considération’, 1995.
Zie voorts Farge, La vie fragile, 1986. 13. Zie o.a. Briels, ‘Brabantse blaaskaak en
Hollandse botmuil’, 1985; en Frijhoff, ‘Verfransing?’, 1989.
175