PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

174
zijn. Zoals het onderzoek van onder meer Norbert Elias en, recenter, Alain
Montandon naar dergelijke etiquetteboekjes heeft laten zien, waren echter
ook deze regels aan verandering onderhevig. 9 Op het moment dat de regels
in druk waren verschenen, konden zij in bepaalde kringen alweer achterhaald
zijn. 10 Dit gold ook voor de nauw aan de regels van de wellevendheid
verbonden mode zoals die in een voortdurend streven naar distinctie in
bepaalde kringen van de elite werd geïntroduceerd en vervolgens door
andere groepen werd overgenomen, afgewezen of aangepast.
Wie zich hoe en wanneer de ‘nieuwe fatsoenen’ toe-eigende was in belangrijke
mate afhankelijk van de ongeschreven regels, van de dwingende
sociale conventies die in een bepaalde samenleving golden. Zij bepaalden
hoeveel speelruimte een individu bij de keuze van zijn zelfpresentatie had,
welke betekenissen er aan specifieke vormen van zelfpresentatie werden
gehecht, wat als zedelijk of onzedelijk, vies of schoon, fatsoenlijk of onfatsoenlijk,
verleidelijk of afstotend werd ervaren. Voor de leden van de desbetreffende
groep waren de grenzen duidelijk en vanzelfsprekend, voor
buitenstaanders daarentegen moeilijk te achterhalen.
In het traditionele kledingonderzoek lag het accent op de stijlhistorische
ontwikkelingen in de mode en de streekdracht, waarbij de mode vooral het
onderzoeksobject van kostuumhistorici vormde, terwijl de volkskundigen
zich vooral met de streekdracht bezighielden. 11 In beide gevallen richt het
onderzoek zich in de eerste plaats op het object, niet zozeer op het gebruik
daarvan. Dit geldt ook voor het sociaal-economische onderzoek naar kleding
en textiel, waarbij vooral aandacht wordt besteed aan de productie en
handel.
Een geheel andere benadering kent het kledingonderzoek zoals dat in de
afgelopen decennia met name door Franse cultuurhistorici is verricht naar
onder meer de boven- en onderkleding van de negentiende-eeuwse bourgeoisie,
de geschiedenis van de reuk en bijvoorbeeld de historische betekenis
van het begrippenpaar schoon en vies. 12 In deze studies gaat het niet in de
eerste plaats om kleding als object, maar om de wijze waarop men met de
kleding omging, ofwel om de kleedcultuur. Behalve aan de veranderende
betekenissen die werden toegekend aan de kleding zelf en aan de verschillende
hoedanigheden als kleur en stofsoort, wordt in deze studies ook
aandacht besteed aan de relatie tussen kleding en lichamelijkheid.
Dergelijke thema’s staan centraal in de in 1989 verschenen Franse artikelenbundel
over kleding in de Middeleeuwen, en ze komen ook terug in de in
datzelfde jaar verschenen monografie van Daniel Roche over de kleedcultuur
in het achttiende-eeuwse Frankrijk. De studie van Roche biedt ons niet
alleen inhoudelijk maar ook in methodisch opzicht een belangrijk referentiekader,
onder meer door de wijze waarop hij gebruikmaakt van een weerbarstige
bron als de boedelbeschrijving. Roche gebruikt de inventarissen niet
om een volledige staalkaart van losse objecten te kunnen geven, maar om
inzicht te krijgen in de sociale beeldwereld van een samenleving. Dat is