PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in
PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in
172 5. Gekleed gaan In maart 1733 overleed de Maassluise visser Arij Cornelis Spruijt tijdens een van zijn zeereizen naar IJsland. Zijn echtgenote Aeltje Janse van Teijlingen bleef achter met twee minderjarige kinderen: de vijftienjarige Maartje en de zeventienjarige Cornelis, net als zijn vader IJslandvaarder. Voor de weduwe moet het sterfgeval in alle opzichten een ramp zijn geweest. Tegenover een totaal bedrag aan vorderingen van 78 gulden wegens de zeereis van de vader en nog twee vorderingen voor zeereizen van de zoon voor respectievelijk 25 en 21 gulden, stond een bedrag aan schulden van ruim 740 gulden, onder meer voor het laten maken van rouwkleding. 1 Om de schulden af te betalen werd nagenoeg de gehele boedel verkocht. Het huis bracht verreweg het meest op, namelijk een bedrag van 895 gulden. Afgezien van twee bedden, een ‘ouderwetse eiken kast’ en een in leer gebonden bijbel in folioformaat viel er aan huisraad niet veel te halen. De openbare verkoping van het huisraad bracht niet meer dan 300 gulden op. De kleren en een deel van het linnengoed werden buiten de verkoop gehouden, versteld, op maat gemaakt en onder de nabestaanden verdeeld. Ook de sieraden werden niet verkocht, maar getaxeerd en overgedragen aan Aeltje en de twee kinderen. Aeltje kreeg onder andere een bloedkoralen ketting, een gouden ring, een zilveren tasbeugel en een oorijzer; dochter Maartje kreeg onder andere vier parelspelden, een zilveren tasbeugel en een oorijzer, en Cornelis een serie zilveren knopen en gespen. Kleding was een belangrijk bezit; niet alleen omdat het bescherming bood tegen kou, maar ook om de symbolische betekenissen die eraan werden toegekend. In combinatie met gebaren, lichaamshouding, manieren en taalgebruik bood kleding een schat aan informatie over onder meer iemands sociale achtergrond en geografische herkomst. Kleding vertelde vaak ook iets over iemands leeftijd of over iemands burgerlijke staat. Sommige beroepsgroepen waren in de pre-industriële samenleving (net als nu) duidelijk aan hun kleding te herkennen, waarbij aan details specifieke betekenissen konden zijn gehecht. Zo werd op een bepaald moment bij de kleding van predikanten onderscheid gemaakt tussen Franse, rechtzinnige, dode en levende voetiaanse en coccejaanse mantels. 2 Daarnaast speelde kleding een belangrijke rol als distinctiemiddel bij speciale gelegenheden of bij bepaalde rituelen zoals bijvoorbeeld de rouw. Bovenal was kleding seksegebonden. Seksewisseling werd dan ook bij uitstek in kleding uitgedrukt, door middel van travestie (ofwel: verkleding). 3 De wijze waarop mensen gekleed gingen weerspiegelde niet alleen de
maatschappelijke orde, maar gaf haar ook vorm. Dit kon gebeuren door middel van wettelijke voorschriften. Vanaf de veertiende eeuw werden op verschillende plaatsen in Europa schriftelijke bepalingen uitgevaardigd op het gebied van kleding. De motieven achter dergelijke kledingvoorschriften waren niet steeds dezelfde. Er konden maatschappelijke, economische, zedelijke, traditionalistische of nationalistische motieven aan ten grondslag liggen. 4 Hoewel veel minder dan elders werden ook in de Republiek wel kledingverordeningen uitgevaardigd. 5 In de zeventiende eeuw kwamen er in Amsterdam bepalingen voor dienstpersoneel en prostituees. 6 Naast deze wettelijke bepalingen, die veelal op een specifieke groep of op een specifiek kledingstuk waren gericht, waren er de bemoeienissen van de kerk op het gebied van kleding, met als meest actieve strijders predikanten als Teellinck en Wittewrongel. 7 Met een verwijzing naar de christelijke moraal keerden zij zich tegen de zucht naar weelde en luxe op het gebied van kleding en uiterlijkheden. Een soortgelijke boodschap klinkt ook door in het liedboekje Maassluysse Meeuwe-klagt (tussen 1684 en 1689) van de Maassluizer Frank Metaal, waarin de lezers worden geconfronteerd met hun zondige neiging tot ijdele sier: Mooije kleeren mag men dragen En dat geeft ook groot vermaek om malkander te behagen, dit ’s een aengename zaek hier door word het vlees gekust en de swarigheid geblust Want het vleysch moet sijn eysch hier door hebben Dus soo leeft men best gerust. 8 Van weer een geheel andere orde waren de etiquetteboekjes waarin men kennis kon nemen van de regels van de wellevendheid. Hier werden de grenzen tussen beschaafde en onbeschaafde vormen van publieke zelfpresentatie gemarkeerd, zoals die op een bepaald moment in kringen rond het hof of binnen de stedelijke elite gangbaar waren of volgens de auteurs behoorden te 1. ora Maassluis, inv. nr. 189, Boedelbeschrijving en boedelrekening Arij Cornelis Spruijt en Aeltje Janse van Teijlingen, 1733. Tot de schulden behoorden ook een schepenschuldbrief ter waarde van fl. 200 en een onderhandse obligatie ter waarde van fl. 200. 2. Schotel, Bijdragen tot de geschiedenis der kerkelijke en wereldlijke kleeding, 1856, p. 232. 3. Dekker en Van de Pol, Vrouwen in mannenkleren, 1989. 4. Eisenbart, Kleiderordnungen der deutschen Städte zwischen 1350 und 1700, 1962. 5. In Kampen bijvoorbeeld werd het in 1456 vrouwen en meisjes verboden om lange slepen aan hun mantels te dragen. Zie: Digestum vetus 1448-1478, z.j., p. 19. 6. Voor de kledingvoorschriften in Holland zie onder meer Dekker, ‘Handwerkslieden en arbeiders in Holland van de zestiende tot de achttiende eeuw’, 1992, p. 311. 7. Zie onder andere Teellinck, Spieghel der zedicheyt, 1626, en Wittewrongel, Oeconomia Christiana ofte Christelicke Huyshoudinge, 1661. 8. Metaal, Maas-sluysse Meeuwe-klagt, 1735, oorspronkelijk tussen 1684 en 1689. 173
- Page 119 and 120: medaillon op de pilaar moet de afbe
- Page 121 and 122: 4. Eten en drinken ‘Ten half drie
- Page 123 and 124: waarbij het gebruik van eet- en dri
- Page 125 and 126: Kookpot, aardewerk, Nederland, hoog
- Page 127 and 128: tingoed was hier het aardewerk, met
- Page 129 and 130: G. de Bergh (?), College van de Wet
- Page 131 and 132: steunen: in Lichtenvoorde komen we
- Page 133 and 134: Dirk Langendijk, De geboorte, sepia
- Page 135 and 136: estekgoed uit de linnenkast te gebr
- Page 137 and 138: a. Zes kommetjes, Chinees porselein
- Page 139 and 140: het gelegenheidsgoed werd gebruikt,
- Page 141 and 142: Jacob Hoppesteyn, Pot (mogelijk als
- Page 143 and 144: toestemming te worden gevraagd voor
- Page 145 and 146: Het schrale water uyt een koperen v
- Page 147 and 148: en met een ‘jagersglas’. De Doe
- Page 149 and 150: dat soo langhe hergaende / tot dat
- Page 151 and 152: Maassluise familie Van der Hout (17
- Page 153 and 154: 1710 een voorraad van maar liefst 4
- Page 155 and 156: zen op een aspect van het tabaksgeb
- Page 157 and 158: 1678 vermoedelijk geen gebruiksgoed
- Page 159 and 160: het ritueel Koffie en thee waren be
- Page 161 and 162: Heeft deze maat verdubbeleerd, En t
- Page 163 and 164: predikant Van der Spijk werd alleen
- Page 165 and 166: verhaalt van een kapitein in Edam d
- Page 167 and 168: dranken en tabak in het voorhuis, w
- Page 169: ver werd aangeboden: ‘ik nog de n
- Page 173 and 174: uiteindelijk het doel waar ook dit
- Page 175 and 176: alleen de stedelijke elite) als and
- Page 177 and 178: eeuws pamflet over de levenswijze v
- Page 179 and 180: stoffen en mode Zoals het gedicht v
- Page 181 and 182: op de vrouwen, maar ook op de manne
- Page 183 and 184: De handel op het Midden- en Verre O
- Page 185 and 186: drie gulden moest men in het vervol
- Page 187 and 188: onze Zeekusten, tot aan en in Vries
- Page 189 and 190: vissersgarderobes ontbrak een derge
- Page 191 and 192: waren hoog: het onroerend goed brac
- Page 193 and 194: overspel schuldig hebben gemaakt to
- Page 195 and 196: het hoofd Er is niet veel fantasie
- Page 197 and 198: wollen zwarte pruik als weesvader,
- Page 199 and 200: Hollandse stad als Delft verdwijnt
- Page 201 and 202: halfwollen weefsel dat geen laken i
- Page 203 and 204: Ook in de dagelijkse praktijk zulle
- Page 205 and 206: van de bevolking vormden. Naar aanl
- Page 207 and 208: 6. Lezen en schrijven Zitten, slape
- Page 210 and 211: 212 Een belangrijke rol heeft daarb
- Page 212 and 213: 214 Het blazoen van de Maassluise r
- Page 214 and 215: 216 ttoegang tot het boek Zowel in
- Page 216 and 217: 218 Derk Jan van Elten, Gezicht op
- Page 218 and 219: lingen liep uiteen: de meeste leerl
maatschappelijke orde, maar gaf haar ook vorm. Dit kon gebeuren door<br />
middel van wettelijke voorschriften. Vanaf de veertiende eeuw werden op<br />
verschillende plaatsen <strong>in</strong> Europa schriftelijke bepal<strong>in</strong>gen uitgevaardigd op<br />
het gebied van kled<strong>in</strong>g. De motieven achter dergelijke kled<strong>in</strong>gvoorschriften<br />
waren niet steeds dezelfde. Er konden maatschappelijke, economische,<br />
zedelijke, traditionalistische of nationalistische motieven aan ten grondslag<br />
liggen. 4 Hoewel veel m<strong>in</strong>der dan elders werden ook <strong>in</strong> de Republiek wel<br />
kled<strong>in</strong>gverorden<strong>in</strong>gen uitgevaardigd. 5 In de zeventiende eeuw kwamen er <strong>in</strong><br />
Amsterdam bepal<strong>in</strong>gen voor dienstpersoneel en prostituees. 6 Naast deze<br />
wettelijke bepal<strong>in</strong>gen, die veelal op een specifieke groep of op een specifiek<br />
kled<strong>in</strong>gstuk waren gericht, waren er de bemoeienissen van de kerk op het<br />
gebied van kled<strong>in</strong>g, met als meest actieve strijders predikanten als Teell<strong>in</strong>ck<br />
en Wittewrongel. 7 Met een verwijz<strong>in</strong>g naar de christelijke moraal keerden<br />
zij zich tegen de zucht naar weelde en luxe op het gebied van kled<strong>in</strong>g en<br />
uiterlijkheden.<br />
Een soortgelijke boodschap kl<strong>in</strong>kt ook door <strong>in</strong> het liedboekje Maassluysse<br />
Meeuwe-klagt (tussen 1684 en 1689) van de Maassluizer Frank<br />
Metaal, waar<strong>in</strong> de lezers worden geconfronteerd met hun zondige neig<strong>in</strong>g<br />
tot ijdele sier:<br />
Mooije kleeren mag men dragen<br />
En dat geeft ook groot vermaek<br />
om malkander te behagen,<br />
dit ’s een aengename zaek<br />
hier door word het vlees gekust<br />
en de swarigheid geblust<br />
Want het vleysch moet sijn eysch hier door hebben<br />
Dus soo leeft men best gerust. 8<br />
Van weer een geheel andere orde waren de etiquetteboekjes waar<strong>in</strong> men<br />
kennis kon nemen van de regels van de wellevendheid. Hier werden de grenzen<br />
tussen beschaafde en onbeschaafde vormen van publieke zelfpresentatie<br />
gemarkeerd, zoals die op een bepaald moment <strong>in</strong> kr<strong>in</strong>gen rond het hof of<br />
b<strong>in</strong>nen de stedelijke elite gangbaar waren of volgens de auteurs behoorden te<br />
1. ora Maassluis, <strong>in</strong>v. nr. 189, Boedelbeschrijv<strong>in</strong>g en boedelreken<strong>in</strong>g Arij Cornelis<br />
Spruijt<br />
en Aeltje Janse van Teijl<strong>in</strong>gen, 1733. Tot de schulden behoorden ook een schepenschuldbrief<br />
ter waarde van fl. 200 en een onderhandse obligatie ter waarde van fl. 200. 2. Schotel,<br />
Bijdragen tot de geschiedenis der kerkelijke en wereldlijke kleed<strong>in</strong>g, 1856, p. 232. 3. Dekker en<br />
Van de Pol, Vrouwen <strong>in</strong> mannenkleren, 1989. 4. Eisenbart, Kleiderordnungen der deutschen<br />
Städte zwischen 1350 und 1700, 1962. 5. In Kampen bijvoorbeeld werd het <strong>in</strong> 1456<br />
vrouwen en meisjes verboden om lange slepen aan hun mantels te dragen. Zie: Digestum<br />
vetus 1448-1478, z.j., p. 19. 6. Voor de kled<strong>in</strong>gvoorschriften <strong>in</strong> Holland zie onder meer<br />
Dekker, ‘Handwerkslieden en arbeiders <strong>in</strong> Holland van de zestiende tot de achttiende<br />
eeuw’, 1992, p. 311. 7. Zie onder andere Teell<strong>in</strong>ck, Spieghel der zedicheyt, 1626, en<br />
Wittewrongel, Oeconomia Christiana ofte Christelicke Huyshoud<strong>in</strong>ge, 1661. 8. Metaal,<br />
Maas-sluysse Meeuwe-klagt, 1735, oorspronkelijk tussen 1684 en 1689.<br />
173
Change language