PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

predikant Van der Spijk werd alleen thee gedronken en het was een zilveren
theepot die dochter Petronella bij haar geboorte, samen met twee theebussen,
als een pillegift (doopgeschenk) werd toebedeeld. Maar of dit was
omdat zij de dochter van een predikant was of omdat zij een vrouw was, valt
uit de boedels niet af te leiden. Misschien was het een combinatie van beide.
Wat voor plaats nam chocolade ten opzichte van thee en koffie in? Chocoladegoed
wordt in Maassluis voor het eerst vermeld in de inventaris van
geneesheer en burgemeester Matthol in 1713 en in Doesburg in de inventaris
van de katholieke familie Warninck in 1750. Het bezit van chocoladegoed
blijft in beide plaatsen tot een kleine groep beperkt. Chocolade was een
geheel ander soort product en had vermoedelijk direct ook een andere
connotatie. In tegenstelling tot thee en koffie had chocolade de naam juist
een grote voedingswaarde te bezitten. Ook bij Blankaart wordt de chocolade
als voedzaam middel aangeprezen: zij is ‘bequaam om vet te maken’. 79 In
Italië at men juist om die reden tijdens een vastenperiode soms een soort
chocoladesoep. 80
De ontdekking, handel en consumptie van chocolade waren anders dan
die van koffie en thee nauw verbonden met de Spaanse hofcultuur. Pas in een
later stadium werd chocola ook in kringen van het Franse hof geïntroduceerd
en verloor hij geleidelijk aan zijn Spaanse connotatie. Thee en koffie hadden
toen al een voorsprong als nieuwe drank van de burgerij. 81 Zo zouden chocolade
en koffie zich uiteindelijk tot elkaar kunnen gaan verhouden als de ‘barock-katholische
Körperlichkeit’ tegenover de ‘protestantische Askese’. 82
Ook hier was het uiteindelijk echter de context die bepalend was voor de
precieze betekenis. Toen Baerken op een middag zijn protestantse vriendin
bezocht, kwam de knecht aanzetten met een porseleinen kan: ‘Ik vraagde
haar in ’t Fransch wat deeze kan zou te beduijden hebben, zij antwoorde dat
ik zulks daadelijk zou zien, en schonk twee kopjes daar uijt, ik zeijde het is
waarlijk chocolaade; een ogenblik hier na bragt de knegt, op een fraaij verlakt
bord van allerhande lekkerneijen, daar ik egter niets van gebruijkte, dan
alleen eenige busschuijten; het was een deftige en lekkere chocolaade, die ik
liever had dan wijn.’ Voor Baerken gold chocolade vooral als een deftige, en
vermoedelijk vrij onbekende drank: noch in de boedel van zijn grootvader
uit 1753, noch in die van zijn vader uit 1788 wordt melding gemaakt van
chocoladegoed.
Dronk Baerken bij zijn nichtje voornamelijk koffie, bij zijn minnares in
75. Haddinga, Das Buch vom ostfriesichen Tee, 1977, p. 24. Alardin studeerde in Groningen
en Leiden en was van 1666 tot 1707 predikant in Emden. 76. Schortinghuis, Geestelike
gesangen, 1740, p. 133. Zie ook Frijhoff, ‘Vraagtekens bij het vroegmoderne kersteningsoffensief’,
1986. 77. Frijhoff, ‘Vraagtekens bij het vroegmoderne kersteningsoffensief’,
1986. 78. Van der Molen, Dit land van elf steden, z.j., p. 113. 79. Blankaart, De borgerlyke
tafel, 1683, p. 87. 80. Voor een voorbeeld zie Frijhoff, Wegen van Evert Willemsz, 1995,
p. 398. 81. Schivelbusch, Das Paradies, der Geschmack und die Vernunft, 1990, pp. 96-107.
82. Ibidem.
165