PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

More documents

Recommendations

Info

164 den die dit schema van Le Francq kunnen nuanceren, zeker wanneer we ook buiten de kustgewesten kijken. Als leerling in Boxmeer kreeg Baerken bijvoorbeeld dagelijks een kop slappe thee aan het ontbijt. Bij het boerengezin dat hij samen met zijn nichtje bezocht werd direct bij binnenkomst koffie gezet, waarna de hele middag rond de koffietafel werd doorgebracht. Voor ons betoog is echter vooral van belang dat zich met de komst van koffie en thee een nieuwe vorm van huiselijke sociabiliteit ontwikkelde, waaraan vorm gegeven moest worden. De in Bremen geboren predikant Kasparus Alardin schreef een boekje waarin het theedrinken in een vroom daglicht werd geplaatst. De titel laat aan duidelijkheid niets te wensen over: Vergeestelijk en hemels thee-gebruyk, ofte beknopte overbrenging van de thee, geestelijk op Christus Jesus toegepast, tot demping van wereltse en ydele discoursen onder het thee-drinken (1696). In de inventaris van de Oost-Friese vorstin Christine Charlotte komt de Duitse versie voor onder de titel: Geistlich- und himmlischer Theegebrauch. 75 Een vergelijkbare strekking heeft het loflied van de achttiende-eeuwse bevindelijke predikant Schortinghuis ‘Op het Coffij, of Thee-drinken’. Springbron aller saligheden! Kom uit d’Hemel nu beneden Laat een dropje goetheijt neer: ’t Water wort ons hier geschonken Tot verquikking’: maak ons dronken Uit uw’ Heylfontein O Heer! Laat uw waat’ren Ons doen schaat’ren En van blijtschap heylig klaat’ren (bis) Tot uw… Heerlijkheyt. 76 Beide werken kunnen worden beschouwd als een poging tot ‘christelijke ritualisering van het dagelijks leven’, waarbij wordt geprobeerd de nieuwe, nog ongeordende (maar in beginsel wel al aan huis gebonden) vorm van sociabiliteit van het samen thee- en koffiedrinken te heiligen. 77 Een heel expliciete verwijzing naar de relatie tussen theegebruik en het kerkelijk leven is te zien in Hindeloopen, waar op de voorgevel van de kerk een theeketel is aangebracht, zoals een wierookvat boven een tempel. 78 Het is heel goed mogelijk dat deze bemoeienis van kerkelijke zijde mede bepalend is geweest voor de plaats die het theegebruik juist in regio’s met een overwegend gereformeerde bevolkingssamenstelling kreeg. Dat het vooral de thee was die, althans in sommige delen van de Republiek, als een gereformeerde drank te boek kwam te staan, lijkt voor de hand te liggen gezien zijn voorgeschiedenis, maar het is lastig deze veronderstelling met gegevens te onderbouwen. In het huishouden van de Doesburgse
predikant Van der Spijk werd alleen thee gedronken en het was een zilveren theepot die dochter Petronella bij haar geboorte, samen met twee theebussen, als een pillegift (doopgeschenk) werd toebedeeld. Maar of dit was omdat zij de dochter van een predikant was of omdat zij een vrouw was, valt uit de boedels niet af te leiden. Misschien was het een combinatie van beide. Wat voor plaats nam chocolade ten opzichte van thee en koffie in? Chocoladegoed wordt in Maassluis voor het eerst vermeld in de inventaris van geneesheer en burgemeester Matthol in 1713 en in Doesburg in de inventaris van de katholieke familie Warninck in 1750. Het bezit van chocoladegoed blijft in beide plaatsen tot een kleine groep beperkt. Chocolade was een geheel ander soort product en had vermoedelijk direct ook een andere connotatie. In tegenstelling tot thee en koffie had chocolade de naam juist een grote voedingswaarde te bezitten. Ook bij Blankaart wordt de chocolade als voedzaam middel aangeprezen: zij is ‘bequaam om vet te maken’. 79 In Italië at men juist om die reden tijdens een vastenperiode soms een soort chocoladesoep. 80 De ontdekking, handel en consumptie van chocolade waren anders dan die van koffie en thee nauw verbonden met de Spaanse hofcultuur. Pas in een later stadium werd chocola ook in kringen van het Franse hof geïntroduceerd en verloor hij geleidelijk aan zijn Spaanse connotatie. Thee en koffie hadden toen al een voorsprong als nieuwe drank van de burgerij. 81 Zo zouden chocolade en koffie zich uiteindelijk tot elkaar kunnen gaan verhouden als de ‘barock-katholische Körperlichkeit’ tegenover de ‘protestantische Askese’. 82 Ook hier was het uiteindelijk echter de context die bepalend was voor de precieze betekenis. Toen Baerken op een middag zijn protestantse vriendin bezocht, kwam de knecht aanzetten met een porseleinen kan: ‘Ik vraagde haar in ’t Fransch wat deeze kan zou te beduijden hebben, zij antwoorde dat ik zulks daadelijk zou zien, en schonk twee kopjes daar uijt, ik zeijde het is waarlijk chocolaade; een ogenblik hier na bragt de knegt, op een fraaij verlakt bord van allerhande lekkerneijen, daar ik egter niets van gebruijkte, dan alleen eenige busschuijten; het was een deftige en lekkere chocolaade, die ik liever had dan wijn.’ Voor Baerken gold chocolade vooral als een deftige, en vermoedelijk vrij onbekende drank: noch in de boedel van zijn grootvader uit 1753, noch in die van zijn vader uit 1788 wordt melding gemaakt van chocoladegoed. Dronk Baerken bij zijn nichtje voornamelijk koffie, bij zijn minnares in 75. Haddinga, Das Buch vom ostfriesichen Tee, 1977, p. 24. Alardin studeerde in Groningen en Leiden en was van 1666 tot 1707 predikant in Emden. 76. Schortinghuis, Geestelike gesangen, 1740, p. 133. Zie ook Frijhoff, ‘Vraagtekens bij het vroegmoderne kersteningsoffensief’, 1986. 77. Frijhoff, ‘Vraagtekens bij het vroegmoderne kersteningsoffensief’, 1986. 78. Van der Molen, Dit land van elf steden, z.j., p. 113. 79. Blankaart, De borgerlyke tafel, 1683, p. 87. 80. Voor een voorbeeld zie Frijhoff, Wegen van Evert Willemsz, 1995, p. 398. 81. Schivelbusch, Das Paradies, der Geschmack und die Vernunft, 1990, pp. 96-107. 82. Ibidem. 165
Page 1 and 2:
Vertrouwd bezit
Page 3 and 4:
hester dibbits Vertrouwd bezit Mate
Page 5 and 6:
woord vooraf 9 inleiding 11 1. boed
Page 7 and 8:
Vrije tijd 261 Tijd lezen of klok k
Page 9 and 10:
10 Inspirerend waren voor mij het m
Page 11 and 12:
12 In beide plaatsen vonden in de l
Page 13 and 14:
14 dingen omgingen. Gebruikmakend v
Page 15 and 16:
16 behoort ook de woonplaats of de
Page 17 and 18:
18 Boedelbeschrijvingen lenen zich
Page 19 and 20:
20 Een kwantitatieve bewerking van
Page 21 and 22:
1. Boedels In het onderzoek naar de
Page 23 and 24:
De afwikkeling van een nalatenschap
Page 25 and 26:
maakt. In Maassluis (en ook in Maas
Page 27 and 28:
Aan het opmaken en laten verzegelen
Page 29 and 30:
urgse inventarissen slechts éénma
Page 31 and 32:
hoeft te zijn aan gebruik. Niet zel
Page 33 and 34:
linnen portie 1 portie 2 portie 3 9
Page 35 and 36:
gele bloemen mocht hebben. Dochter
Page 37 and 38:
inventaris van burgemeester en zeil
Page 39 and 40:
2. Twee plaatsen in de Republiek In
Page 41 and 42:
een belangrijk afzetgebied te kunne
Page 43 and 44:
Het ondernemersklimaat was in Maass
Page 45 and 46:
zing. De bouw van de kerk werd name
Page 47 and 48:
van de rector van de Latijnse schoo
Page 49 and 50:
ten stonden juist ook hier veel gro
Page 51 and 52:
geweest. Heel duidelijk is dit te z
Page 53 and 54:
vloot Maassluis in een ‘vrouwendo
Page 55 and 56:
Doesburg vermoedelijk een kleinere
Page 57 and 58:
substituut waarnemen, bijgestaan do
Page 59 and 60:
werd vaak wat bijverdiend met een w
Page 61 and 62:
Jannetje Tijsdr. van Heenvliet leve
Page 63 and 64:
met hun dieven mee. Toch was het vo
Page 65 and 66:
de loterij Nieuwe goederen vormden
Page 67 and 68:
Veere (1662) en Terschelling (1666)
Page 69 and 70:
3. Wonen Op 20 maart 1663 werden in
Page 71 and 72:
voorwerpen als attributen bestemd v
Page 73 and 74:
van het onderzoek van Wijsenbeek-Ol
Page 75 and 76:
verschillende soorten zetels, waarv
Page 77 and 78:
onderzoek naar de verspreiding van
Page 79 and 80:
‘De Arm-stoel is de voornaamste;
Page 81 and 82:
van de achttiende eeuw zou men in h
Page 83 and 84:
waar het zaken als comfort, behaagl
Page 85 and 86:
weerhuisje (een verwijzing naar de
Page 87 and 88:
schragen gelegd en kon er een groot
Page 89 and 90:
een duidelijke keuze in het gebruik
Page 91 and 92:
was het in elk geval tot ver in de
Page 93 and 94:
ed. Wat teleurgesteld deelde Baerke
Page 95 and 96:
In sommige inventarissen blijkt het
Page 97 and 98:
Ook bij Christoffels oom en tante,
Page 99 and 100:
derde kwart van de achttiende eeuw
Page 101 and 102:
de kwart dertig procent en in het v
Page 103 and 104:
ezit van een kabinet; bij de bovenl
Page 105 and 106:
zes in de jaren tachtig. De eerste
Page 107 and 108:
Chinees porselein. Op de ene kast s
Page 109 and 110:
1789. Met in totaal slechts vijf ti
Page 111 and 112: meester en andere notabelen) werd i
Page 113 and 114: De indruk die de Maassluise boedels
Page 115 and 116: niet was; behang zit vast op de muu
Page 117 and 118: ting aan iedereen een voorbeeld; de
Page 119 and 120: medaillon op de pilaar moet de afbe
Page 121 and 122: 4. Eten en drinken ‘Ten half drie
Page 123 and 124: waarbij het gebruik van eet- en dri
Page 125 and 126: Kookpot, aardewerk, Nederland, hoog
Page 127 and 128: tingoed was hier het aardewerk, met
Page 129 and 130: G. de Bergh (?), College van de Wet
Page 131 and 132: steunen: in Lichtenvoorde komen we
Page 133 and 134: Dirk Langendijk, De geboorte, sepia
Page 135 and 136: estekgoed uit de linnenkast te gebr
Page 137 and 138: a. Zes kommetjes, Chinees porselein
Page 139 and 140: het gelegenheidsgoed werd gebruikt,
Page 141 and 142: Jacob Hoppesteyn, Pot (mogelijk als
Page 143 and 144: toestemming te worden gevraagd voor
Page 145 and 146: Het schrale water uyt een koperen v
Page 147 and 148: en met een ‘jagersglas’. De Doe
Page 149 and 150: dat soo langhe hergaende / tot dat
Page 151 and 152: Maassluise familie Van der Hout (17
Page 153 and 154: 1710 een voorraad van maar liefst 4
Page 155 and 156: zen op een aspect van het tabaksgeb
Page 157 and 158: 1678 vermoedelijk geen gebruiksgoed
Page 159 and 160: het ritueel Koffie en thee waren be
Page 161: Heeft deze maat verdubbeleerd, En t
Page 165 and 166: verhaalt van een kapitein in Edam d
Page 167 and 168: dranken en tabak in het voorhuis, w
Page 169 and 170: ver werd aangeboden: ‘ik nog de n
Page 171 and 172: maatschappelijke orde, maar gaf haa
Page 173 and 174: uiteindelijk het doel waar ook dit
Page 175 and 176: alleen de stedelijke elite) als and
Page 177 and 178: eeuws pamflet over de levenswijze v
Page 179 and 180: stoffen en mode Zoals het gedicht v
Page 181 and 182: op de vrouwen, maar ook op de manne
Page 183 and 184: De handel op het Midden- en Verre O
Page 185 and 186: drie gulden moest men in het vervol
Page 187 and 188: onze Zeekusten, tot aan en in Vries
Page 189 and 190: vissersgarderobes ontbrak een derge
Page 191 and 192: waren hoog: het onroerend goed brac
Page 193 and 194: overspel schuldig hebben gemaakt to
Page 195 and 196: het hoofd Er is niet veel fantasie
Page 197 and 198: wollen zwarte pruik als weesvader,
Page 199 and 200: Hollandse stad als Delft verdwijnt
Page 201 and 202: halfwollen weefsel dat geen laken i
Page 203 and 204: Ook in de dagelijkse praktijk zulle
Page 205 and 206: van de bevolking vormden. Naar aanl
Page 207 and 208: 6. Lezen en schrijven Zitten, slape
Page 210 and 211: 212 Een belangrijke rol heeft daarb
Page 212 and 213:
214 Het blazoen van de Maassluise r
Page 214 and 215:
216 ttoegang tot het boek Zowel in
Page 216 and 217:
218 Derk Jan van Elten, Gezicht op
Page 218 and 219:
lingen liep uiteen: de meeste leerl
Page 220 and 221:
222 Johan Vollevens de Jonge, Gover
Page 222 and 223:
Handschrift van de Doesburgse Hendr
Page 224 and 225:
226 terdheid ook door andere factor
Page 226 and 227:
C.L. Denik, Het Nieuw Maas-Sluysche
Page 228 and 229:
230 schenen. 37 Het Nieuw Maas-Sluy
Page 230 and 231:
232 zie kleurafbeelding op p. 215 I
Page 232 and 233:
234 vrede of het krijgsgeluk van de
Page 234 and 235:
236 De teksten en de melodie van de
Page 236 and 237:
oorlogh (1685) en Het leven en ster
Page 238 and 239:
240 vak van stuurman overgegeven we
Page 240 and 241:
Franse school. 69 Wellicht hebben w
Page 242 and 243:
244 tend door ‘vromen’ of ‘be
Page 244 and 245:
In linnen gewikkeld exemplaar van D
Page 246 and 247:
248 relatief hoge prijs voor een bo
Page 248 and 249:
250 plaatsen liep de zaak zelfs vol
Page 250 and 251:
252 dateerden deze en andere ‘exa
Page 252 and 253:
254 geweest die - vooral theoretisc
Page 254 and 255:
256 schrijfgereedschap terug op een
Page 256 and 257:
258 dering zijn geweest. Blijkens d
Page 258 and 259:
heruitgave opgenomen voorrede van C
Page 260 and 261:
262 Lieden; alzoo dezelven hunne ov
Page 262 and 263:
264 en ook weer Hugo de Groots Inle
Page 264 and 265:
266 die hij voor de uitoefening van
Page 266 and 267:
268 van de hofmedicus professor Sch
Page 268 and 269:
270 geplaatste Franse boeken over u
Page 270 and 271:
272 po Weyerman (vier titels) en Si
Page 272 and 273:
Hendrik Schim, Bybel- en zede-dicht
Page 274 and 275:
276 en Wagens, mitsgaders in hunne
Page 276 and 277:
278 zien op zeventiende-eeuwse genr
Page 278 and 279:
280 respectievelijk negen en elf ja
Page 280 and 281:
282 nalaters zich een klokkenbezitt
Page 282 and 283:
284 schrijdende familiecultuur. 5 E
Page 284 and 285:
286 Fragment uit de boedelbeschrijv
Page 286 and 287:
288 Niet alle inventarissen maken m
Page 288 and 289:
290 kunnen afdoen als een veranderi
Page 290 and 291:
292 band tussen beide families werd
Page 292 and 293:
294 wicht. Dit moet zeker ook het g
Page 294 and 295:
Jan Both naar Andries Both, De vijf
Page 296 and 297:
298 de zolder een afgedankt schilde
Page 298 and 299:
300 lijden van een kind van ‘de s
Page 300 and 301:
302 voor ‘zin-’ ofwel ‘beteke
Page 302 and 303:
304 zilveren poppengoed een brede v
Page 304 and 305:
306 eenige stukken verglaasde Aarde
Page 306 and 307:
308 nieuwkomer. Gebruikt voor bedde
Page 308 and 309:
310 objecten omging. Oud en nieuw w
Page 310 and 311:
312 Holland in sommige plaatsen spr
Page 312 and 313:
314 vrouwen in de loop van de hier
Page 314 and 315:
316 pelijke structuur bood de voorw
Page 316 and 317:
ijlage 1: Spreiding van voorwerpen
Page 318 and 319:
Groep i ii iii Doesburg -1700 -1750
Page 320 and 321:
Groep i ii iii Doesburg -1700 -1750
Page 322 and 323:
Groep i i ⁄ ii iii Maassluis -170
Page 324 and 325:
Page 326 and 327:
Page 328 and 329:
Een Renthebrieff van Seven en twint
Page 330 and 331:
Noch een Silvere poeder Deuse van J
Page 332 and 333:
int voorhuijs Een Linnen kaste Een
Page 334 and 335:
Noch een kleijn kofferken daer t’
Page 336 and 337:
wullen ende zijden klederen ten lij
Page 338 and 339:
touren en beffen, als te sien sub.n
Page 340 and 341:
de Taenstraet alhier ter prottocoll
Page 342 and 343:
13. J. Bareuth, Nederlanse dankdag
Page 344 and 345:
97. Memoire sur les commerces de ho
Page 346 and 347:
Articul 12 Meubilaire Goederen, Hui
Page 348 and 349:
Een Nooteboome kabinet daerop Een b
Page 350 and 351:
Een rakje, met eenige delfse kopjes
Page 352 and 353:
drie duijmstokken Een Leere riem [f
Page 354 and 355:
de gemeene Middelen, tot den 25 jul
Page 356 and 357:
een briev van den zelven, aan C. va
Page 358 and 359:
Gemeentearchief Maassluis Oud Archi
Page 360 and 361:
Anoniem (J.S.), Historie van den Ho
Page 362 and 363:
C. Carson, R. Hoffman en P. J. Albe
Page 364 and 365:
Farge, A., La vie fragile. Violence
Page 366 and 367:
zelfbeeld in de Nederlandse kunst,
Page 368 and 369:
Kuile, E.H. ter, De Nederlandse mon
Page 370 and 371:
Montias, J.M., Artists and artisans
Page 372 and 373:
--, Historisch ABC tot een besige L
Page 374 and 375:
Tegenwoordige Staat der Vereenigde
Page 376 and 377:
Woude, A.M. van der, Het Noorderkwa
Page 378 and 379:
Bot, Andries 235 Bot, Sara 235 Both
Page 380 and 381:
Hoffeling, Hendrik, tapper 86 Hofst
Page 382 and 383:
Picart, Bernart 91 Pieters, Markus
Page 384 and 385:
Warendorp, familie Van 221 Warendor
Page 386 and 387:
- boete bij het niet opstellen van
Page 388 and 389:
Gelderse IJssel 42 geleerdenboekeri
Page 390 and 391:
kleine schooltjes zie matresseschoo
Page 392 and 393:
oorijzer 199-202, 310 oorlog 53, 66
Page 394 and 395:
stoffenzaak 64 stoven 87, 116 stude
Page 396 and 397:
zitmeubel 76-82 zitmeubilair in her
Page 398 and 399:
402
Page 400 and 401:
404
Page 402 and 403:
406
Page 404 and 405:
408
Page 406 and 407:
410
show all

PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?