PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

1678 vermoedelijk geen gebruiksgoed maar pronkgoed; hij liet bij zijn overlijden
tientallen stuks porselein na, verdeeld over de randen boven de
deuren, op de spiegel, op de kapstok, in het rek, op het kannenbord, op de
kast en op de bedstede. Een theepotje, trekpot of theeketel werd onder zijn
nagelaten bezittingen niet aangetroffen. Het duurt tot 1694 voordat we de
tweede theepot tegenkomen. Niet bij de elite, maar bij een stuurmansweduwe
die als brandewijntapster de kost verdiende. Nummer drie volgt het
jaar daarop, bij een burgemeester. Voor theepot nummer vier komen we
opnieuw in de ‘publieke sfeer’, bij een andere brandewijntapster, wier
boedel in 1695 werd opgemaakt. Twee Delftse trekpotten stonden daar
(samen met 27 porseleinen kopjes en schoteltjes) niet in het voorhuis (ofwel
het façadegebied), maar in de achterkamer.
Geen eenvoudig verspreidingsschema van hoog naar laag, maar een
verspreiding dwars door de sociale lagen heen. Die van het koffiegoed kent
een iets ander verloop. Net als elders in de kustgewesten het geval lijkt te zijn
geweest laat het koffiegoed in Maassluis iets langer op zich wachten. Het is
wel direct gebruiksgoed, en de eerste vermelding komen we inderdaad tegen
bij een uitbater van een publieke gelegenheid, namelijk bij herbergier en
schepen Van der Key. Hij laat in 1703 een boedel na met daarin een koffiekannetje
en een grote en een kleine koffieketel.
In Maassluis namen de aantallen theegoed snel toe en na 1750, toen de
prijs van het porselein door de massale aanvoer uit de Oost sterk daalde,
gingen ook de minder kapitaalkrachtige huishoudens over tot de aanschaf
van (soms tientallen) kopjes en schoteltjes. In het derde kwart van de achttiende
eeuw lag bij de notabelen en grote ondernemers het gemiddelde
aantal kopjes (nog afgezien van de ‘bakjes’ en het niet gespecificeerde
‘koffie- en theegoed’) op 177. Bij de middengroepen bleven de aantallen
lager, maar ook hier waren huishoudens te vinden met meer dan honderd
stuks. Overigens vormde Maassluis geen uitzondering; in andere plaatsen in
Holland waren bij redelijk welgestelde particulieren vergelijkbare aantallen
te vinden. 59
Wat de materiële cultuur rond het thee- en koffiegebruik betreft won de
thee het glansrijk van de koffie; tegenover de bonte verzameling theeketels,
theepotten, theekopjes, theeschoteltjes, theeblaadjes, theerekjes, theevorken,
theelepels, spoelkommen, theekomfoors, theeserviezen en theetafels
stonden slechts de koffiemolens, koffiekannen en koffieketels. 60 Daarbij valt
55. Voskuil, ‘De verspreiding van koffie en thee in Nederland’, 1988. 56. Thema thee. De
geschiedenis van de thee en het theegebruik in Nederland. Tentoonstellingscatalogus Museum
Boijmans-van Beuningen 1978; Reinders e.a., Koffie in Nederland. 57. Thema thee, 1978,
p. 37. 58. Le Francq van Berkhey, Natuurlyke historie van Holland, 1773, deel iii.3,
p. 1933. 59. Van Koolbergen, ‘De materiële cultuur van Weesp en Weesperkarspel’, 1983;
Wijsenbeek-Olthuis, Achter de gevels van Delft, 1987, p. 231. 60. Zie ook Wassenberg,
‘Tee im Prozess ostfriesischer Zivilisation’, 1992; Haddinga, Das Buch vom ostfriesischen
Tee, 1977.
159