PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

zen op een aspect van het tabaksgebruik dat in elk geval in de zeventiende
eeuw nog geen rol lijkt te hebben gespeeld in het debat: de relatie tussen het
gebruik van tabak en lichamelijkheid.
In dit verband is het interessant om te zien hoe het spuwpotje zich in de
loop van de bestudeerde periode een plaats weet te veroveren in het particuliere
woonhuis. In de tweede helft van de achttiende eeuw was het spuwpotje
of de kwispedoor in Maassluis algemeen gangbaar onder notabelen en de
middengroepen. In Doesburg daarentegen bleef de verspreiding beperkt;
slechts negen nalaters, middenstanders en notabelen uit de tweede helft van
de achttiende eeuw, hadden een dergelijk potje in huis. Over de gewoonte
om in het openbaar te spuwen (ofwel, zoals men ook wel aangaf, zich om
gezondheidsredenen van fluimen te ontdoen) zegt dit overigens weinig: in
Duitsland zouden in de achttiende eeuw hiertoe gewoonlijk bakjes met zand
op de grond hebben gestaan; voor sommige Duitse reizigers in de Republiek
reden om de kwispedoors te prijzen, want die waren tenminste zo gevormd
dat men ‘van derzelver inhoud niets te zien krijgt’. 51 De kwispedoor werd
een typisch Hollands fenomeen, een ‘zindelyke uitvinding der Hollanderen’,
aldus Le Francq van Berkhey. 52 Berkhey beschouwde het spuwpotje
kennelijk niet als iets vies, en vermoedelijk gold dit evenmin voor het vanuit
onze perceptie toch ook betrekkelijk vieze gebruik van snuif. Mogelijk speelden
hygiënische overwegingen een rol bij het besluit van de diaconale breien
naai-instelling voor Maassluise weduwen om in 1804 bij het invoeren van
een nieuw huishoudelijk reglement de vrouwen te verbieden om gedurende
de spijsbereiding snuif te gebruiken. 53 Of was hier de factor tijd in het spel?
In het publieke debat over roken en snuiven werd steeds weer gewezen op de
tijdverspilling waaraan ‘het luie ledige gilde der eeuwigdurende Tabaksmookers,
en snuivers’ zich bezondigde. 54 Met het gebruik van koffie en
thee was het al niet anders.
thee- en koffiedrinken
Vergeleken met de cultuuromslag die de introductie van de nieuwe warme
dranken uit de Oost in de tweede helft van de zeventiende eeuw met zich
meebracht, was die welke de tabak teweeg had gebracht nog heel bescheiden.
Niet alleen zouden thee en koffie als belangrijke concurrenten van met name
49. Geciteerd in Brongers, Nicotiana Tabacum, 1964, p. 158. 50. De Philantrope of
menschenvriend, 1761, deel v, pp. 74-80. 51. Zie Wander, ‘Zindelijk Nederland’, 1974,
p. 184. 52. Le Francq van Berkhey, Natuurlyke historie van Holland, 1776, deel iii.1,
p. 661. 53. Diaconiearchief Hervormde Gemeente Maassluis, inv. nr. 94, Stukken
betreffende de inrichting van een huis waar vrouwen in ruil voor huisvesting moeten
naaien, stoppen en breien, 1795-1807. 54. Van Alkemade en Van der Schelling, Nederlands
displegtigheden, 1735, deel iii, p. 401. Van Alkemade en Schelling citeren hier een Engelse
spectator.
157