PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

hem gezwind, Bied hem aan Uw vrind.’ 49 In Doesburg waren de snuifdozen
gemaakt van schildpad, met zilver ingelegd, van parelmoer, van Saksisch
porselein of voorzien van een portretje. Naast deze kostbare exemplaren
moeten er, zeker aan het einde van de achttiende eeuw, ook goedkope exemplaren
in omloop zijn geweest, zoals de snuifdozen die in 1785 voor een dubbeltje
werden aangeboden in een plaatselijke kruideniers- en stoffenwinkel.
In Maassluis waren de meeste snuifdoosjes
gemaakt van zilver of van het uit de
Oost geïmporteerde of geïmiteerde gelakt
hout.
Brongers oppert de mogelijkheid dat
vrouwen aanvankelijk vooral snoven, en
later op roken overstapten. Maar het omgekeerde
lijkt waarschijnlijker. Het snuiven
was immers een nieuw ritueel, en net
zomin als het een bij de hofcultuur horend
verschijnsel bleef, was het uitsluitend
een mannenaangelegenheid. In de
late achttiende eeuw komen we kort na
elkaar een paar snuifdozen tegen in de
boedels van twee Doesburgse juffrouwen
(na 1790) en in de inventaris van een
Maassluise weduwe (1782), die haar
snuifdoos, waaier en ook een paar nette
kleren met een vriendin deelde. Snuiven was, meer dan roken, iets van de
stad; in het buurdorp Maasland wordt na 1730 slechts in veertien inventarissen
(van notabelen en een enkele rijke boer) melding gemaakt van snuifdozen.
Alleen al het gegeven dat het brandgevaar op het platteland natuurlijk
minder groot was, maakte de overstap naar snuiftabak minder voor de hand
liggend.
Het is ook in de grote stad dat we de culturele circuits moeten zoeken
waarin het snuiven niet alleen uitsluitend een mannenaangelegenheid was,
maar ook nog eens een symbool van wellevendheid, waarmee het roken van
de pijp als boers werd beschouwd. In deze kringen zullen mensen zich misschien
aangesproken hebben gevoeld door de volgende tekst in De Philantrope:
‘Het wordt voor zeer ongemanierd gehouden, dat men rookt en spuwt in
een vertrek, daar vrouwen tegenwoordig zyn; en onder luiden, die eenigzins
welleevend willen zyn, is die gewoonte in het gezelschap van Vrouwen ten
eenenmaale afgeschaft. Maar zou een ouwerwetsch Hollander, een liefhebber
van de pyp, het niet even ongerymd mogen oordeelen, dat luiden, die
zich welgemanierd te weezen, steeds bezig zyn, om een deel Tabaks-stof in
zyn neus te proppen.’ 50
In deze passage zien we niet alleen hoe de boer met pijp naar voren wordt
geschoven als het toonbeeld van de ware Hollander, er wordt tegelijk gewe-
Kwispedoor, 1762. Nederlands Openluchtmuseum
Arnhem (foto: Nederlands
Openluchtmuseum Arnhem)