PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

152
Een Kanne met Syroop,
Boter, Kaes, is goet Aes,
Met Vleysch, ofte Speck:
Brandewijn, moeter zijn,
En Toeback geen gebreck,
In Zee is niet te koop:
Noch heeft hy voor den noot
In ’t gemeen Boter, Broodt
En Bier dat wel goet is gebrouwen,
Waer mee hy ’t lijf moet houwen. 36
De allereerste aanwijzingen voor een meer geritualiseerde vorm van tabaksgebruik
komen we tegen in Doesburg. Burgemeester Haeck komt hier de eer
toe trendsetter te zijn: naast een mandje met pijpen werd bij hem ook een
zilveren tabaksdoos aangetroffen. Haeck zal echter zeker niet de eerste en
enige van zijn generatie zijn geweest, want niet alleen werd er in deze periode
door verschillende particulieren in het stadje tabak verbouwd, men kon er
op een paar adressen ook al terecht voor tabakspijpen: bij het winkeliersechtpaar
Smit (1667) en bij apotheker Woel (1678).
Dat we juist apotheker Woel als verkoper van rookgerei aantreffen is niet
zo verwonderlijk: tabak werd door sommige geneesheren beschouwd als een
uitstekend geneesmiddel. Maar niet iedereen was overtuigd van de medicinale
werking, en bovendien zag men direct ook de gevaren van onmatig
gebruik. In de eerste decennia van de zeventiende eeuw verschenen dan ook
tal van geschriften waarin voor- en tegenstanders van het tabaksgebruik hun
mening verkondigden. 37
Interessant is de titel van een in 1633 in het Nederlands vertaald Engels
traktaat dat een pleidooi voor het gebruik van tabak bood: Een korte beschrijvingen
van het wonderlijcke kruyt Tobacco, komende uyt verre ende vreemde
Landen / het welcke zeer bequaem ende nut is teghen veel gebreken des hoofts /
der mage / ende andere leden des lichaems / dienende principalijck de Zeevarende
lieden: het welcke den Leser in dit Boecsken wert te kennen gegeven. Hier
wordt het gebruik van tabak heel duidelijk gekoppeld aan een sociale groep,
de zeevarenden.
Het roken van tabak was ook in de praktijk aanvankelijk vooral iets van
zeelieden. Een tweede groep bij wie het roken snel ingang vond was die der
soldaten. Voor deze beroepsgroepen fungeerde tabak als een belangrijk
‘roesmiddel’, naast brandewijn en bier bereid met ‘bilzekruidzaad’. Men
heeft zich – mede op grond van afbeeldingen van rokers – wel afgevraagd of
een enkele keer aan de tabak misschien tranceverwekkende of hallucinogene
middelen werden toegevoegd. 38
Blijkens het hiervoor geciteerde visserslied van de Maassluizer Boxhoorn
hadden vissers behalve tabak altijd een kruiddoos mee op zee, en in veel
boedels komen naast tabaksdozen ook kruiddozen voor. Zo lag er één bij de