PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

naliseringsproces’ zoals dat in Nederland door Van Koolbergen en Schuurman
is verricht. Door beiden is dit proces – elk vanuit zijn eigen discipline
(respectievelijk de volkskunde en de agrarische geschiedenis) – als een
nevenverschijnsel van ‘modernisering’ beschouwd; als een reactie van het
welvarende platteland op de stad. En door beiden is gewezen op het gegeven
dat dit proces van ‘traditionalisering’ niet betekent dat er geen veranderingen
plaatsvonden in de materiële cultuur, al wordt door het gebruik van een
begrip als ‘verstening’ of omschrijvingen als ‘het vasthouden aan bepaalde
voorwerpen’ wel de indruk van een gebrek aan dynamiek gewekt. 10 Het is
overigens de vraag of ons probleem vanuit hun onderzoeksperspectief wel
relevant was. Het onderzoek van Van Koolbergen en Schuurman richtte
zich namelijk vooral op veranderingen in het bezit, en niet op het daadwerkelijke
proces van toe-eigening of ‘culturele nieuwvorming’.
Het is juist hierop dat ons onderzoek zich richt. Hoe verliep het toe-eigeningsproces
van innovaties? Hoe gaf men deze een plaats in het dagelijks
leven? Sloot men hierbij aan op reeds bestaande rituele repertoires, of
ontwikkelde zich rond nieuwe voorwerpen een geheel nieuw gedragsrepertoire
met eigen codes?
Dergelijke vragen komen we, hoewel niet zo expliciet geformuleerd,
bijvoorbeeld wel tegen in het onderzoek van de Franse historicus Daniel
Roche naar de materiële cultuur in het achttiende-eeuwse Parijs en, om een
voorbeeld dichter bij huis te noemen, in het onderzoek van de volkskundige
J.J. Voskuil naar enkele specifieke vormen van de materiële cultuur, zoals de
consumptie van bruin brood en het koffie- en theegebruik in Nederland. 11
Bij de analyse van zijn gegevens hield Voskuil bovendien niet alleen rekening
met de rol van beeldvorming rond objecten, hij maakte ook duidelijk
hoe bepalend de lokale context is voor het gedrag van groepen.
Groepen mensen vormen geen afgesloten geheel, maar kunnen wisselen
van samenstelling en allianties. Gedragscodes kunnen worden aangescherpt
en bijgesteld, al naargelang de maatschappelijke context. 12 Tot die context
6. Goffman, The presentation of self in everyday life, 1959. 7. Blok, ‘Achter de coulissen’,
1977. 8. Elias, Über den Prozess der Zivilisation, 1939. 9. Voor Nederland zie De Vries,
The Dutch Rural Economy in the Golden Age 1500-1700, 1974; Van Koolbergen, ‘Materiële
cultuur in Weesp en Weesperkarspel’, 1983; Wijsenbeek-Olthuis, Achter de gevels van
Delft, 1987; Schuurman, Materiële cultuur en levensstijl, 1989. Voor het buitenland zie
Roche, Le peuple de Paris, 1981; Weatherill, Consumer behaviour and material culture in
Britain (1660-1760), 1988; Mohrmann, Alltagswelt im Land Braunschweig, 1990;
Shammas, The pre-industrial consumer in England and America, 1990, en de congresbundels
Van der Woude en Schuurman (ed.), Probate inventories, 1980; Baulant, Schuurman en
Servais (ed.), Inventaires aprés-décès et ventes de meubles, 1988; Schuurman en Walsh
(ed.), Material culture: consumption, life-style, standard of living, 1500-1900, 1994.
10. Vgl. Schuurman, ‘Tussen stereotype en levensstijl’, 1991. 11. Roche, Le peuple de
Paris, 1981; idem, Histoire des choses banales, 1997; Voskuil, ‘De weg naar luilekkerland’,
1983; idem, ‘Boedelbeschrijvingen als bron voor de kennis van groepsvorming en
groepsgedrag’, 1987; idem, ‘De verspreiding van koffie en thee in Nederland’, 1988.
Zie ook Frijhoff, ‘De volkskunde herplaatst tussen geschiedenis en antropologie. Een
evaluatie van Voskuils werk’, 1988. 12. Rooijakkers, Rituele repertoires, 1994, p. 81.
15