PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

De indruk die de Maassluise boedels ons geven, beantwoordt meer aan
het globale beeld zoals we dat van de kustgewesten kennen. Verrassend is
echter dat we in het zeventiende-eeuwse Maassluis bij twee stuurlieden, een
boer, een burgemeester en een bakker ‘haardjes met tegels’ tegenkomen.
Vermoedelijk betrof het hier kleine ijzeren kacheltjes die van de buitenkant
waren voorzien van tegels. In de achttiende eeuw gaven de Maassluizers de
voorkeur aan de open haard. De belangstelling voor het nieuwe type kachel
was hier uiterst gering; de vijf families bij wie we in de tweede helft van de
achttiende eeuw een kachel tegenkomen, waren alle van elders afkomstig en
wel uit Frankrijk of Duitsland.
Voskuil heeft naar aanleiding van de beperkte verspreiding van de kachel
in het negentiende-eeuwse Maasland geopperd dat men in sommige huishoudens
mogelijk niets voelde voor de komst van een nieuwigheid als de
kachel vanuit ‘een ingewortelde behoefte de grilligheid van de natuur het
hoofd te bieden’ of vanuit een ‘afkeer van weelde en genotzucht’. 75
Het is echter ook heel goed mogelijk dat de kachel op een gegeven
moment wel degelijk als een praktische innovatie werd beschouwd, maar dat
tegelijkertijd zowel de brede schouw als de seizoensgebonden ontmanteling
van de haardplaats als een symbool in ere werden gehouden. In de negentiende
eeuw maakte dit ritueel wellicht deel uit van de groepscultuur van de
boeren, vóór die tijd van de gehele dorpsgemeenschap. De kachel was (nog)
geen statussymbool, de open haard en de grote schouw waren dit wel. De
nadelen nam men voor lief. Culturele waarden behielden dan de overhand
op sociale of economische overwegingen. Interessant in dit verband is
Stevins analyse van de in zijn tijd kennelijk gehoorde klachten over rookoverlast
in Hollandse woonhuizen. Volgens Stevin moest de verklaring behalve
in de vorm van de schoorstenen en het veelvuldige gebruik van turf in
plaats van hout als brandstof ook op een heel ander terrein worden gezocht:
‘’t gerucht [is] daer meerder, omdat de vrouwen daer eygensinnelicker syn
op witte meuren dan elders’. 76 Suggereert Stevin hier, geheel in overeenstemming
met het stereotiepe beeld, dat de Hollandse vrouwen bijzonder
proper waren, we kunnen zijn argumentatie ook omkeren: de muren werden
in Holland zo vaak gewit, omdat men anders al snel aankeek tegen een
grauwe wand, die bovendien vol vochtplekken zat.
Een van de nadelen van een open haardvuur is dat het de ruimte niet
gelijkmatig verwarmt en dat het vochtig blijft in huis. Houten vlondertjes
71. Ibidem. Zie tevens Meischke en Zantkuyl, Het Nederlandse woonhuis van 1300-1800,
1969, p. 68. Blijkens het Doesburgse haardstedenregister uit 1628 stond er een kacheloven
in de Latijnse school. Ook in het klaslokaal van Baerkens school in Boxmeer bevond zich
een tegelkachel. 72. Dit laatste kon Stevin niet direct verklaren: ‘hier af moet ick reden
ondersoecken inde vorst alst vriest met twee tonnen d’een in d’ander’. Stevin, Materiae
Politicae, 1649, p. 75. 73. Ibidem. 74. ora Doesburg: inv. nr. 1605, Bettinck-de Malesarmes,
1659; inv. nr. 1613, Muys-van der Eijnde, 1665; inv. nr. 1819, Danen-Horstink,
1696. 75. Voskuil, ‘Boedelbeschrijvingen als bron voor de kennis van groepsvorming en
groepsgedrag’, 1987. 76. Stevin, Materiae Politicae, 1649, p. 82.
115