PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

114
zijn retour. In de achttiende eeuw verdwenen de plaatkachels uit het interieur,
waarna vanaf 1750 het nieuwe, cilindervormige kacheltype in elk geval
onder de ruim behuisde stedelijke elite snel terrein zou hebben gewonnen.
Minder gangbaar dan de gietijzeren plaatkachels en de nieuwe ‘kolomkachels’
waren de in Duitssprekende gebieden algemeen voorkomende kachelovens,
geheel opgebouwd uit tegels of bestaande uit een onderbouw van
gietijzeren platen en een bovenbouw van kacheltegels. Deze kachels werden
gestookt vanuit een aangrenzend vertrek, terwijl ook de rook via deze ruimte
werd afgevoerd. Het vertrek waarin de kachels zich bevonden werd wel
aangeduid als de stoof of de stoeve. Voorzover deze kachels in de Republiek
voorkwamen, zou dit vooral in kastelen, openbare gebouwen en kloosters
zijn geweest. 71
Simon Stevin besteedde in zijn beschouwingen over het burgerwoonhuis
uitvoerig aandacht aan de voor- en nadelen van de stoeve. De voordelen
waren verre in de meerderheid; het was er overal behaaglijk warm, de
warmte bleef langer hangen, men had geen last van rook of van stof van de as,
het was zuiniger, men ondervond geen hinder van het opstoken van de
kachel (dit gebeurde immers vanuit een ander vertrek), men kon er ‘op een
nacht of min’ de was in drogen ‘soo bequamelick, als waer het inde heete
somer’, en de ‘gemeene luyden koocken bij ’t vier van de cachelovens’. Als
laatste voordeel merkte Stevin op: ‘inde stoven dobbel glase veinsters, geeft
groote warmte’. 72 Nadeel van de stoeve was volgens Stevin dat mensen die er
niet aan gewend waren misselijk konden worden (‘ghelijck die Zeesieck
sijn’) en dat het er kon stinken, ‘voornamelick daer yet in is mishaghelick
rieckende, als in schoenmakers stooven het vet leer, caes, ghedroochde vis,
stijnckende asems van menschen, hoenderen, gansen, varckens en soo
voorts’. 73
Stevin besteedde mogelijk zoveel aandacht aan de stoof omdat ze in
Holland geen bekend verschijnsel was. In de landgewesten zou de situatie
wel eens heel anders kunnen zijn geweest. In drie zeventiende-eeuwse
inventarissen van Doesburgse notabelen wordt een vertrek aangeduid als
stoof of stoeve, naar we mogen aannemen omdat zich in het desbetreffende
vertrek dus een (ingebouwde of nagelvaste en dus niet in de inventaris opgenomen)
kachelstoof bevond. 74 In aanmerking genomen dat we voor Doesburg
slechts over een paar inventarissen beschikken waarin vertrekken
worden vermeld, is dit zonder meer een hoge score.
Ook wat betreft de nieuwe kachel scoort Doesburg hoog: in de jaren
1780-1800 had ruim de helft van de Doesburgse nalaters er één in hun bezit.
Bij ambachtslieden en kleine winkeliers verwarmden de kachels op een
zuinige manier de werkruimte, in kantoortjes verwarmden zij de handen
zodat men bij het lang stilzitten niet hoefde te kleumen, voor militairen bood
zij uitkomst wanneer ze in onverwarmde vertrekken waren ondergebracht,
en in de grote kamers van de notabelen kwam de kachel van pas wanneer men
ver verwijderd van het vuur aan lange tafels een groot diner nuttigde.