PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

meester en andere notabelen) werd ingedeeld. Het tij keerde echter snel; in
tweede instantie werd Van de Velde alweer een klasse lager ingeschaald.
Andere families wisten door de bouw van een soldatenhuisje inkwartiering
te voorkomen. Of militairen al dan niet welkome gasten waren, zal dikwijls
hebben afgehangen van hun rang. De komst van militairen in huis betekende
in elk geval dat de eigendommen van de familie door anderen werden
gebruikt, en dus ook een betekenis konden
ontvangen die aan de cultuur van het
gezin ontsnapte.
warmte en licht
‘De kachel is het belangrijkste voorwerp
dat zich in de negentiende eeuw op het
platteland, maar ook in de stad, een plaats
heeft veroverd. Het belang ervan kan
moeilijk overschat worden. […] Zij heeft
voor de ontwikkeling van de materiële
cultuur van het huishouden in de negentiende
eeuw een betekenis die vergelijkbaar
is met die van de trein voor de economie.’
Aldus Schuurman in zijn studie
naar de materiële cultuur op het Nederlandse
platteland in de negentiende
eeuw. 69
Ook in de zeventiende en achttiende
Jan Luiken, De kachel. Afbeelding uit: Jan
Luiken, Het Leerzaam Huisraad. Amsterdam
1711. ub Amsterdam
eeuw waren er in Nederlandse woonhuizen wel kachels te vinden. Recent
onderzoek heeft aannemelijk gemaakt dat in de grotere huizen van de zeventiende-eeuwse
stedelijke elite (uit Duitsland afkomstige) kleine gietijzeren
plaatkacheltjes moeten hebben gestaan. 70 Voorzien van bijbelse voorstellingen
zouden deze kacheltjes, die doorgaans een plaats kregen in het voorhuis,
in het comptoirtje of in de orangerie, zelfs een zekere statuswaarde hebben
gehad. Interessant in dit verband is de afbeelding van een grote ijzeren plaatkachel
in Jan Luikens Het Leerzaam Huisraad; de kachel lijkt hier een prominente
plaats in het interieur in te nemen.
In de periode waarin Jan Luikens prentboek verscheen (1711) was het
aanzien van deze kachels in sommige kringen vermoedelijk echter alweer op
66. ‘Dagelijksche aanteekeningen van een reisje ter bezigtiging van de verdedigingswerken
aan den IJssel’, 1861. 67. oa Doesburg, inv. nr. 2604, Reglement op de serviesgelden,
1595. Met verklaring van Raad van State dat bedoeld reglement nog van kracht is, 1643.
68. Van Overbeke, Anecdota sive historiae jocosae, 1991, pp. 41 en 108. Over Van Overbeke
zie Dekker, Lachen in de Gouden Eeuw, 1997. 69. Schuurman, Materiële cultuur en
levensstijl, 1989, p. 282. 70. Fock, ‘Verwarmd door de bijbel’, 1997.