Witte, F., Rutjes, C., Wanink, J. & van den Thillart, G. (2005)

More documents

Recommendations

Info

Fig. 3. Diepte waarop Haplochromis (Gaurochromis) hiatus en H. (G.) iris in de Mwanzagolf leefden. In de omgeving van H. iris was de zuurstofconcentratie in sommige perioden lager dan in de omgeving van H. hiatus (zie Fig. 1). De kieuwen van H. iris waren groter dan die van H. hiatus door onder andere een groter aantal filamenten (door Martin Brittijn, naar Hoogerhoud et al., 1983). en Hemibates stenosoma die gevangen werden op diepten van 205 m, waar de zuurstofconcentratie minder dan 1 mg/l was (Coulter, 1967). Uit onderzoek van Galis en Barel (1980) bleek dat soorten uit het Victoria-, George-, Malawien Tanganjikameer met een verschillende levenswijze, bijvoorbeeld snelle en langzame zwemmers, verschillen in de vorm en grootte van de kieuwen. De twee nauw verwante insectenetende soorten Haplochromis (Gaurochromis) hiatus en H. (G.) iris uit het Victoriameer, die sinds de Nijlbaarsexplosie niet meer gevangen werden, vormden een mooi voorbeeld. De laatstgenoemde soort had een kieuwoppervlak dat 60% groter was dan dat van de eerstgenoemde (Fig. 3; Hoogerhoud et al.,1983). De verklaring voor dit verschil is dat H. hiatus leefde in water van 3 tot 9 m diep en H. iris in water van 8 tot 15 m. In dit diepere water werden in het regenseizoen regelmatig lage zuurstofconcentraties (minder dan 3 mg/l) gemeten na het ontstaan van een spronglaag (Fig. 1). Verschillen in kieuwoppervlak zijn ook gevonden tussen populaties van dezelfde soort, bijvoorbeeld Pseudocrenilabrus multicolor victoriae uit het Kayanjameer met een zuurstofgehalte van 6,1 mg/l en uit de moerassen van het Manywameer met een gehalte van 0,4 mg/l (Chapman et al., 2000). Het kieuwoppervlak van de laatstgenoemde populatie is 41% groter dan dat van de eerstgenoemde. Het effect van langdurig lage zuurstofconcentraties in het Victoriameer Door de toegenomen algenbloei in de afgelopen 30 jaar is de zuurstofconcentratie in de Mwanzagolf van het Victoriameer sterk afgenomen (Wanink et al., 2001). De algenbloei is onder andere het gevolg van verrijking van het water met voedingstoffen door de toenemende ontbossing en landbouw. Maar ook het verdwijnen van de algenetende Haplochromis-soorten door de geïntroduceerde Nijlbaars draagt waarschijnlijk bij aan de algenbloei (Goldschmidt et al., 1993). De zoöplanktoneter H. (Yssichromis) pyrrhocephalus, is op het ogenblik een van de weinige Haplochromissoorten die zich hersteld hebben van de Nijlbaars predatie (Witte & Wanink 2000). Het kieuwoppervlak van deze soort blijkt binnen 20 jaar Cichlidae 31-6 december 2005 (© NVC) 147
Hypoxieopstelling in het laboratorium in Leiden. Aquarium met vissen bij een zuurstofconcentratie van 0,8 mg/l. meer dan 60% in grootte te zijn toegenomen (M. Welten, ongepubliceerde gegevens). Deze toename werd gerealiseerd door verlenging van de filamenten en vergroting van het oppervlak van de secundaire lamellen. Om nader te onderzoeken hoe deze veranderingen tot stand komen, hebben we in het laboratorium in Leiden experimenten gedaan waarbij cichlidensoorten uit de Mwanzagolf onder permanente hypoxie zijn opgekweekt. Jonge vissen van 1,5 tot 2 cm groot werden in aquaria gezet waarvan de zuurstofspanning in de loop van en- 148 kele weken teruggebracht werd van een normale zuurstofconcentratie (7 mg/l), normoxie genoemd, tot extreme hypoxie (0,8 mg/l). Alle soorten bleken deze overgang goed te overleven. De hypoxie-vissen groeiden bijna even snel als nestgenoten die onder normoxie opgekweekt werden. Enkele soorten kwamen zelfs tot broeden. Na anderhalf jaar, de vissen waren inmiddels volwassen geworden, werden de kieuwen onderzocht. Net als in het Victoriameer bleken de hypoxie-vissen een kieuwoppervlak te hebben dat 60-80% groter was dan dat van de normoxievissen (C. Rutjes, ongepubliceerde gegevens). Hieruit blijkt dat de kieuwen van deze Haplochromis-soorten uitermate plastisch zijn en dat de vissen zich door “training” kunnen aanpassen aan lage zuurstofspanningen. De uiterlijke kenmerken (het fenotype) van een individu veranderden dus onder invloed van hypoxie; de genen van het individu veranderden echter niet, want die zijn bij de bevruchting al vastgelegd. Het verschijnsel dat één genotype onder invloed van het milieu verschillende fenotypen produceert noemen we fenotypische plasticiteit. Het is een eigenschap die uitermate handig is voor planten en dieren die in wisselende milieus leven. Het vermogen met fenotypische plasticiteit te reageren op variatie in het milieu, is een genetisch bepaalde eigenschap die vooral voorkomt bij organismen die in onstabiele milieus leven. Als een omgeving tijdelijk verandert, bijvoorbeeld hypoxisch wordt, dan kunnen organismen dit overleven dankzij deze fenotypische plasticiteit. Blijft de hypoxische situatie generaties lang voortbestaan dan kan het genotype veranderen door natuurlijke selectie, wat Cichlidae 31-6 december 2005 (© NVC)
Page 1 and 2: EEN ADEMBENEMEND LEVEN: CICHLIDEN E
Page 3 and 4: Fig. 2. Het verschil tussen (a) het
Page 5: De rotsbewonende Haplochromis (Neoc
Page 9: Literatuur: Anker, G. Ch., 1989. Ne

Witte, F., Rutjes, C., Wanink, J. & van den Thillart, G. (2005)

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?