Witte, F., Rutjes, C., Wanink, J. & van den Thillart, G. (2005)

Fig. 3. Diepte waarop Haplochromis (Gaurochromis) hiatus en H. (G.) iris in de Mwanzagolf leefden. In
de omgeving van H. iris was de zuurstofconcentratie in sommige perioden lager dan in de omgeving van
H. hiatus (zie Fig. 1). De kieuwen van H. iris waren groter dan die van H. hiatus door onder andere een
groter aantal filamenten (door Martin Brittijn, naar Hoogerhoud et al., 1983).
en Hemibates stenosoma die gevangen werden op
diepten van 205 m, waar de zuurstofconcentratie
minder dan 1 mg/l was (Coulter, 1967).
Uit onderzoek van Galis en Barel (1980) bleek
dat soorten uit het Victoria-, George-, Malawien
Tanganjikameer met een verschillende levenswijze,
bijvoorbeeld snelle en langzame zwemmers,
verschillen in de vorm en grootte van de
kieuwen. De twee nauw verwante insectenetende
soorten Haplochromis (Gaurochromis) hiatus
en H. (G.) iris uit het Victoriameer, die sinds de
Nijlbaarsexplosie niet meer gevangen werden,
vormden een mooi voorbeeld. De laatstgenoemde
soort had een kieuwoppervlak dat 60%
groter was dan dat van de eerstgenoemde (Fig. 3;
Hoogerhoud et al.,1983). De verklaring voor dit
verschil is dat H. hiatus leefde in water van 3 tot
9 m diep en H. iris in water van 8 tot 15 m. In dit
diepere water werden in het regenseizoen regelmatig
lage zuurstofconcentraties (minder dan 3
mg/l) gemeten na het ontstaan van een spronglaag
(Fig. 1). Verschillen in kieuwoppervlak zijn
ook gevonden tussen populaties van dezelfde
soort, bijvoorbeeld Pseudocrenilabrus multicolor
victoriae uit het Kayanjameer met een zuurstofgehalte
van 6,1 mg/l en uit de moerassen van
het Manywameer met een gehalte van 0,4 mg/l
(Chapman et al., 2000). Het kieuwoppervlak van
de laatstgenoemde populatie is 41% groter dan
dat van de eerstgenoemde.
Het effect van langdurig lage zuurstofconcentraties
in het Victoriameer
Door de toegenomen algenbloei in de afgelopen
30 jaar is de zuurstofconcentratie in de Mwanzagolf
van het Victoriameer sterk afgenomen
(Wanink et al., 2001). De algenbloei is onder andere
het gevolg van verrijking van het water met
voedingstoffen door de toenemende ontbossing
en landbouw. Maar ook het verdwijnen van de
algenetende Haplochromis-soorten door de geïntroduceerde
Nijlbaars draagt waarschijnlijk bij
aan de algenbloei (Goldschmidt et al., 1993). De
zoöplanktoneter H. (Yssichromis) pyrrhocephalus,
is op het ogenblik een van de weinige Haplochromissoorten
die zich hersteld hebben van de Nijlbaars
predatie (Witte & Wanink 2000). Het kieuwoppervlak
van deze soort blijkt binnen 20 jaar
Cichlidae 31-6 december 2005 (© NVC) 147