Witte, F., Rutjes, C., Wanink, J. & van den Thillart, G. (2005)

More documents

Recommendations

Info

De effecten van lage zuurstofconcentraties op vissen Door verschillende oorzaken kan de zuurstofspanning in het milieu van vissen lager worden dan normaal. We spreken dan van hypoxie. Opgemerkt moet worden dat dit een relatief begrip is. Voor vissen die normaal leven in een omgeving met 7 mg zuurstof per liter, is bijvoorbeeld 3 mg/l hypoxisch, terwijl voor vissen die in een milieu leven met 3 mg/l, een zuurstofconcentratie van 1 mg/l pas hypoxisch kan zijn. Door toenemende voedselrijkdom (eutrofiëring) en andere vervuiling van water neemt de hoeveelheid zuurstof wereldwijd in veel meren en andere wateren af. Bij eutrofiëring ontstaat algenbloei. Wanneer deze algen dood gaan, kost de afbraak ervan veel zuurstof. Dit laatste kan leiden tot zelfs volledige zuurstofloosheid (anoxie). Op korte termijn kunnen vissen op twee manieren reageren op hypoxie wanneer een aanpassing door een snellere ademhaling niet meer mogelijk is. Ze kunnen inactief worden, waardoor ze energie sparen, of ze kunnen wegvluchten, wat extra energie kost. Ieder van deze reacties heeft zijn eigen voordeel. In het eerste geval kan de vis het langer uithouden bij de lage zuurstofspanning, in het tweede geval kan hij in een gunstigere omgeving terechtkomen. Veel vissoorten vluchten naar de oppervlakte waar ze water, vermengd met lucht, ophappen. De reactie verschilt per vissoort en per situatie. kleiner bij een anaërobe stofwisseling. Afhankelijk van de soort, kunnen vissen deze situatie enkele minuten tot enkele dagen overleven. De Zuid-Amerikaanse pauwoogcichlide, Astronotus ocellatus, kan langer dan 16 uur overleven bij een zuurstofconcentratie van 0,4 mg/l in water van 28 ºC en zelfs vier uur bij complete zuurstofloosheid (Muusze et al., 1998). In het milieu van deze soort in het Amazonebekken komen lage zuurstofconcentraties regelmatig voor. Tolerantie jegens kortdurende lage zuurstofconcentraties bij cichliden Er zijn verschillen gevonden in gedrag, eigenschappen van het bloed, stofwisselingssnelheid en kieuwvorm tussen cichliden die in verschillende omgevingen leven. Soorten die voorkomen in moerassen van de satellietmeren van het Victoriameer hebben meer rode bloedlichaampjes, een hoger hemoglobine-gehalte, een groter kieuwoppervlak, en zijn toleranter jegens hypoxie dan soorten uit het open water in deze meren (Chapman et al., 2002). Verder hebben cichliden meerdere typen hemoglobine (Verheyen et al., 1986) die bij verschillende temperaturen en zuurstofspanningen functioneel zijn. De reactie op kortdurende hypoxie werd onderzocht bij negen cichlidensoorten uit het Victoriameer (zeven haplochromine- en twee tilapiine soorten) en drie soorten uit het Tanganjikameer (Cyprichromis leptosoma, Tropheus moorii en Neolamprologus tretocephalus; Chapman et al., Het belangrijkste fysiologische effect van 1995). Onderzocht werd hoe goed de soorten aan hypoxie is een zeer sterke afname van het vermogen Aloys Peter tijdens het meten van de zuurstofconcentratie in de Mwanzagolf. om zuurstof op te nemen, waardoor de vis minder energie beschikbaar heeft voor allerlei activiteiten. Het evenwicht tussen energieverbruik en zuurstofopname bepaalt de zogeheten anaërobe drempel. Dit is de grens tussen de aërobe (= met zuurstof) stofwisseling en anaërobe (= zonder zuurstof) stofwisseling. Het is een kritisch punt, want de overlevingskansen worden snel Cichlidae 31-6 december 2005 (© NVC) 145
De rotsbewonende Haplochromis (Neochromis) rufocaudalis is minder tolerant voor lage zuurstofconcentraties dan haplochrominen uit andere milieus van het Victoriameer (zie tekst). Astatoreochromis alluaudi , een soort die goed tegen lage zuurstofconcentraties kan. foto: Peter Snelderwaard Trematocara unimaculatum, een hypoxie-tolerante vis uit het Tanganjikameer. foto: Ad Konings de oppervlakte konden ademen tijdens hypoxie en hoe snel ze hun evenwicht verloren (als ge- 146 volg van verdoving) als ze plotseling overgeplaatst werden van een hoge naar een lage zuurstofconcentratie. De haplochromine soorten uit het Victoriameer bleken toleranter jegens hypoxie dan ecologisch vergelijkbare soorten uit het Tanganjikameer (Chapman et al., 1995). Van de Victoria-cichliden verloor alleen Haplochromis (Neochromis) rufocaudalis, zijn evenwicht binnen 30 minuten bij plotselinge hypoxie (0,2 mg/l). Deze algengrazer leeft in zuurstofrijk water bij de rotsen. Van de Tanganjika-cichliden verloren alle soorten hun evenwicht bij plotselinge hypoxie, en dat gebeurde bij deze soorten veel sneller dan bij H. rufocaudalis. De slakkenkraker Astatorechromis alluaudi die behalve in het Victoriameer ook in satellietmeren, stroompjes en moerassen voorkomt, bleek goed aan de oppervlakte te kunnen ademen. Wanneer de vissen niet bij de oppervlakte konden komen bleven alleen de tilapiasoorten Oreochromis esculentus en O. niloticus overeind bij plotselinge hypoxie. Deze twee soorten, waarvan de laatstgenoemde geïntroduceerd werd in het Victoriameer, konden dus het best tegen extreem lage zuurstofconcentraties (minder dan 0,2 mg/l). Uit het Tanganjikameer zijn ook soorten bekend die goed tegen hypoxie kunnen, bijvoorbeeld Trematocara unimaculatum Cichlidae 31-6 december 2005 (© NVC)
Page 1 and 2: EEN ADEMBENEMEND LEVEN: CICHLIDEN E
Page 3: Fig. 2. Het verschil tussen (a) het
Page 7 and 8: Hypoxieopstelling in het laboratori
Page 9: Literatuur: Anker, G. Ch., 1989. Ne

Witte, F., Rutjes, C., Wanink, J. & van den Thillart, G. (2005)

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?