2011-17 Op eigen benen verder; spenen met beleid

Praktijk
Het verdient aanbeveling om de veulens tegelijk
te spenen, dan vinden ze steun bij elkaar.
In het verleden werd een minimale leeftijd
van drie maanden aangehouden om een
veulen te spenen, dit is inmiddels achterhaald.
Voor en rond die tijd is immers de
waardevolle moedermelk nog onmisbaar.
Daarnaast zijn er zelfs aanwijzingen dat te
vroeg afspenen met bijbehorende stress
stereotype gedrag kunnen veroorzaken.
De speenleeftijd in de vrije natuur is het
andere uiterste. Zo tussen de negen en
elf maanden laat de merrie haar veulen
geleidelijk aan steeds minder drinken en
droogt haar melkproductie op. Deze
lange periode is in de huidige paardenhouderij
meestal niet haalbaar. Een
fokmerrie is rond die tijd meestal al weer
een ink aantal maanden drachtig. Een
dergelijk groot veulen zogen en tegelijkertijd
goed voor zichzelf en het ongeboren
veulen zorgen, is een hele opgave. Bij een
sportpaard kan het zogen naast de training
veel extra energie vergen hetgeen
ten kostte gaat van haar eigen gezondheid
en/of haar sportieve prestaties.
• tekst : GEMMA JANSEN
• foto’s : GEMMA JANSEN, CHARLOTTE DEKKER EN MARGOT HAGEMAN
Op eigen benen verder
Spenen met beleid
Na een aantal maanden met hun moeder in de wei komt onvermijdelijk het moment van afscheid en moet een
veulen op eigen benen verder. Een behoorlijk ingrijpend moment in het leven van zowel merrie als veulen.
Voorafgaand aan het spenen zijn een aantal maatregelen te nemen, die het afscheid aanzienlijk verzachten. De
eerste vraag is natuurlijk: wanneer halen we het veulen bij de merrie vandaan?
22 IDS17 • 25 augustus 2011
Leeftijd
De beste leeftijd om probleemloos
gespeend te worden, is voor een veulen zo
tussen de vierenhalf en zes maanden. Dit
moet per veulen wel individueel worden
bekeken; het ene veulen is immers vroegrijp
terwijl een ander meer tijd nodig heeft om
zelfstandig verder te kunnen gaan. Zo
tussen de vier en zes maanden is het veulen
niet langer alleen afhankelijk van de merriemelk.
In de periode voorafgaand aan het
spenen heeft het spijsverteringsstelsel van
IDS17_P022 22 19-08-11 13:20
Gemma Jansen

Gemma Jansen
Charlotten Dekker
Sprintjes trekken, samen slapen en spelen, in een koppel jonge paarden steken ze elkaar aan.
het veulen zich namelijk voldoende kunnen
ontwikkelen om de benodigde energie en
voedingsstoffen te halen uit ruw- en krachtvoer.
Om de ontwikkeling van het maagdarmstelsel
te stimuleren kun je een veulen
van enkele weken oud al laten wennen aan
veulenbrokjes of zorgen dat de voerbak niet
te hoog hangt, zodat hij krachtvoer mee kan
eten met zijn moeder. Let er dan wel op, dat
zijn moeder hem toelaat bij de voerbak en
niet alle brokken voor zichzelf houdt. Er zijn
ook speciale voerbakken met verstelbare
stangen, waar alleen een veulenneus doorheen
past waardoor de merrie niet bij de
brokken kan komen. Zo snel mogelijk na de
geboorte moeten het veulen en de merrie bij
voorkeur geweid worden in een weiland met
voldoende, lang gras. Al snel gaat dan het
veulen ook aan de grassprieten knabbelen
en maakt zo een begin met het opnemen
van ruwvoer. Een opgroeiend veulen dat de
beschikking heeft over voldoende ruwvoer
en een passende hoeveelheid krachtvoer,
gaat automatisch steeds minder vaak drinken
bij zijn moeder. Daardoor mist het de
moedermelk vanzelf minder, als hij op een
dag helemaal niet meer bij zijn moeder mag.
Voordat je gaat spenen, moet het veulen
natuurlijk zelf al water kunnen drinken. Zorg
altijd voor schoon drinkwater en hou in de
gaten of hij hiervan gebruik maakt.
Uiteraard moet het veulen in goede conditie
zijn als het wordt gespeend, want
meestal volgt een kleine terugslag. Het
gespeende veulen moet, zeker in de
eerste weken nadat hij is weggehaald van
zijn moeder, nauwlettend in de gaten
worden gehouden. Wanneer het jonge dier
fors terugloopt in conditie moeten zijn
voeding of leefomstandigheden accuraat
worden aangepast. Een te grote of langdurige
terugval heeft gevolgen voor de
weerstand van het veulen en in ernstige
gevallen belemmert het zelfs de groei.
Uit elkaar
Er zijn verschillende manieren van spenen;
een geleidelijke en een abrupte variant. De
eerste methode verdient aanbeveling,
want dat is de meest natuurlijke. Als bij
een zogend sportpaard de training weer
rustig wordt opgepakt, dan zullen merrie
en veulen al regelmatig, eerst kort maar
uiteindelijk steeds langer, van elkaar
gescheiden worden. De eerste keren dat
ze van elkaar af gaan, is voor het veulen
een stressvolle aangelegenheid. Geur-,
reuk- of gevoelscontact met een soortgenoot,
al dan niet van dezelfde leeftijd, in
een naastgelegen stal voorkomt dan dat
ze in paniek raken. Sowieso is het belangrijk
dat de stal waarin ze op dat moment
verblijven geen uitstekende onderdelen
heeft. Geen smalle spijlen in het traliewerk,
waarin ze vast kunnen komen te zitten of
ruiten waar ze doorheen kunnen trappen.
Echter fokmerries lopen met hun kroost
vaak de hele zomer in het land en dan komt
het er niet van om merries en veulens regelmatig
van elkaar te scheiden. Bij deze
groep gaat het spenen dan ook meestal
abrupt. Het verdient aanbeveling om de
veulens tegelijk te spenen, dan vinden
steun bij elkaar. Een gepensioneerd sportpaard
of oude fokmerrie kan nog uitstekend
dienst doen als oppas. Jonge veulens
Met elkaar in de wei
Willie van Beek uit Schaijk staat te boek als de
fokker van de KWPN-goedgekeurde Pavo Cuptopper
IPS Bon Bravour. Hij is inmiddels zesenzestig
jaar. Op zijn zeventiende kocht hij zijn
eerste paard en begaf zich al snel daarna op het
fokkerijpad. Ieder jaar worden bij hem op stal
meerdere veulens geboren. Dit jaar waren dat er
zeven: “Daarvan heb ik er inmiddels vijf
verkocht. Twee veulens staan hier nu samen, ik
houd nooit een veulen alleen! Spenen doe ik
ongeveer op een leeftijd van vijf maanden. In
ieder geval niet vroeger, want een veulen moet
wel voldoende ontwikkeld zijn. Zodra ze het
lusten, geef ik ze veulenbrok. Deze biks voer ik
ze in een veulenbak. Sommige merries zijn er zo
fel op, dat ze die bak afbreken. Die merries zet ik
dan even vast voor het voeren. De veulens
worden hier natuurlijk niet allemaal gelijktijdig
geboren, maar spenen doe ik wel tegelijk. Ik laat
dan het veulen wat het eerste is geboren, wat
langer bij de moeder lopen, totdat ook het
andere veulen oud en ontwikkeld genoeg is om
gespeend te worden. De eerste dag is niet altijd
leuk, want het gehinnik van merrie en veulen
gaat door merg en been. Na twee of drie dagen
wordt het rustiger en doe ik de veulens met
elkaar de wei in. Ik zorg wel dat de moeders niet
in de buurt zijn en eigenlijk gaat dat altijd prima.
Zeker in de eerste periode geef ik de veulens
goed ruwvoer, maar ook behoorlijk wat krachtvoer.
Recent heb ik een stoeterij in Denemarken
bezocht, daar werden de merries ’s avonds bij
het binnen zetten gescheiden van de veulens.
Die liepen gezamenlijk een grote loopstal in. Dat
verliep heel rustig en ordelijk. De volgende
ochtend gingen ze weer met zijn allen de wei in.
Dat is heel anders dan bij ons, maar was wel
heel mooi om te zien.”
hebben veel steun aan zo’n ‘nanny’, die het
jonge grut, als de groep tenminste niet al te
groot is, ook nog goede manieren kan
bijbrengen. Het is heel belangrijk om in de
gaten te houden, dat er geen veulen is wat
buiten de groep valt, veel alleen staat of
wordt verstoten van het voer.
In de opfok
Voordat een veulen definitief gespeend
wordt, moet er over nagedacht zijn, waar
het veulen na het spenen heengaat. Een
merrieveulen kan na het afspenen best
weer samen met haar moeder lopen.
Merrie en veulen moeten wel minimaal een
maand van elkaar gescheiden zijn geweest
IDS17 • 25 augustus 2011 23
IDS17_P023 23 19-08-11 13:20

Margot Hageman
en de merrie moet het veulen niet meer
toelaten tot haar uier. De oude en jonge
merrie hebben dan wel gezelschap aan
elkaar, maar het blijft saai om op te groeien
in het gezelschap van alleen een volwassen
merrie. Sprintjes trekken, samen
slapen en spelen, doet een veulen niet zo
makkelijk met haar moeder, in een koppel
jonge paarden steken ze elkaar aan.
Bovendien leert een veulen pas in gezelschap,
hoe ze sociaal moet functioneren.
Als je toch besluit om het veulen niet weg
te brengen naar een opfokbedrijf, mag dat
gezelschap ook best bestaan uit bijvoorbeeld
een veulen van een jaar eerder.
Een hengstveulen heeft een grotere
behoefte aan rennen en vooral stoeien met
leeftijdgenoten, dan een merrieveulen. Heb
je maar één hengstveulen dan kun je kiezen
voor een professioneel opfokbedrijf. Ben je
van plan om de ontwikkeling van je veulen
nauwgezet te volgen en minstens een paar
keer per maand op bezoek te gaan, dan
speelt afstand van huis naar opfokbedrijf
zeker ook een rol. Ben je tevreden met een
regelmatige rapportage aangaande jouw
veulen door een professionele opfokker,
dan is de actieradius en dus de keuze voor
een opfokbedrijf weer groter. Er is in Nederland,
maar inmiddels ook in het buitenland
een ruim aanbod van paardenopfokbedrijven.
Het verdient zeker aanbeveling om
persoonlijk poolshoogte te gaan nemen bij
het voor jou favoriete opfokbedrijf en eventueel
wat referenties op te vragen, dat voorkomt
teleurstellingen. Een goed opfokbe-
Van het hooi of kuilgras mogen jonge paarden naar behoefte eten.
Uier controleren
Een jonge merrie die gespeend wordt van haar eerste veulen, kan zeker de eerste dagen hartverscheurend
hinniken om haar telg. Bij oudere merries die het klappen van de zweep kennen, is dit beduidend
minder. Na een paar halfslachtige hinnikjes storten zij zich doorgaans op hun voer en genieten van het
alleen zijn, zonder een opdringerig of veeleisend veulen bij zich in de box. Wie zich nog een sentimentele
voorstelling maakt van een eventueel roerend weerzien na enkele weken van scheiding, komt bedrogen
uit. De meeste merries maken met hun oren plat in de nek en zwiepende staart snel duidelijk, dat wat
voorheen hun oogappel was, deze nu gepaste afstand dient te bewaren! Het is trouwens wel zaak om
het uier van de merrie de eerste dagen na het spenen goed in de gaten te houden. Voorafgaande aan
het spenen kun je de krachtvoergift van de merrie al terugschroeven, zodat de melkgift verder terugloopt.
Willie van Beek: “Sommige mensen zetten om de melkgift terug te laten lopen de merrie in een
kale wei na het spenen. Daar ben ik geen voorstander van, zeker niet bij een merrie die al veel ingeleverd
heeft tijdens het zogen. Ik schroef wel de krachtvoergift terug. Ik zorg er ook voor dat de merries
voldoende beweging krijgen, in de stapmolen of in de paddock. Tevens spuit ik drie keer per dag het uier
af met koud water. Daarnaast melk ik een of twee keer per dag een paar stralen uit het uier, om de druk
weg te nemen, maar ook om te controleren of er kleine witte vlokjes in die stralen zitten. Die moeten er
uit, want anders kan de merrie uierontsteking krijgen. Dat heb ik in al die jaren slechts één keer meegemaakt
en dat was een grote ellende. Je kunt beter voorkomen dan genezen!”
drijf heeft de beschikking over een goede
en veilige accommodatie, voldoende en
grasrijk weiland, verstand van de voeding
van een opgroeiend paard en de veulens
worden er, liefst meerdere keren per dag,
gecontroleerd. Bovendien moeten de
veulens in de winterperiode in ruime loopstallen
staan en bij voorkeur dagelijks naar
buiten kunnen voor de broodnodige beweging.
Veulens opfokken is niet iets dat je er
zomaar bij doet, kennis is onontbeerlijk om
het welzijn van een veulen en een gezonde
groei te waarborgen!
De veulens, die vroeg in het voorjaar
worden geboren, kunnen na het spenen,
het liefst dus met een of meerdere leeftijdgenoten
nog de wei in. Voorwaarde
hiervoor is wel dat er een schuilgelegenheid
is, dat er voldoende gras in de wei
staat en dat de omheining rond het
weiland deugdelijk is, zonder uitsteeksels
of zaken waaraan de veulens zich
kunnen verwonden. De ‘late’ veulens
gaan na het spenen vaak meteen, in
ieder geval ’s nachts op stal. Ook hier
verdient groepshuisvesting de voorkeur.
De stal moet ruim en licht zijn en als de
veulens allemaal willen liggen moet
daarvoor genoeg plaats zijn. Tevens
moeten voer- en drinkbak op een hoogte
zitten, waarvoor het veulen niet ‘op zijn
tenen’ hoeft te gaan staan om erbij te
kunnen. Het rantsoen voor een
gespeend veulen moet bestaan uit voornamelijk
hoogwaardig ruwvoer en
krachtvoer in de vorm van brokken. Van
het hooi of kuilgras mogen ze naar
behoefte eten. In de natuur overeten ze
zichzelf immers ook niet; als ze genoeg
hebben dan stoppen ze vanzelf met eten.
Een veulen moet in de eerste maanden
na het spenen minimaal een kilo krachtvoer
krijgen. Als ze ouder worden kan dit
weer worden aangepast. Bijna alle gerenommeerde
krachtvoerfabrikanten
hebben lijsten met daarop de aanbevolen
hoeveelheid krachtvoer per leeftijd. Je
moet er wel voor oppassen, dat een jong
paard niet te vet wordt. Op de meeste
professionele opfokbedrijven is genoeg
kennis aanwezig voor een verantwoorde
voeding voor het jonge paard.
IDS17 • 25 augustus 2011 25
IDS17_P025 25 19-08-11 13:20