WERKEN MET COMPETENTIES - Universiteit Twente

14 Hoofdstuk 2
Mayer (2002) laat zien dat in het huidige arbeidssysteem twee vormen van
flexibiliteit zichtbaar zijn. De ene betreft passieve of reactieve flexibiliteit en de
andere proactieve flexibiliteit. Reactief flexibele werknemers zijn in staat zich
aan te passen aan nieuwe omstandigheden, werkvormen en technieken wanneer
deze zich aandienen. Ze zijn in staat nieuwe kennis en vaardigheden te
verwerven indien dit van ze gevraagd wordt. Flexibiliteit staat in het teken van
het productieproces en is dus instrumenteel. Proactieve flexibiliteit ontstaat
vanuit het individu zelf en heeft betrekking op innovatie en creativiteit.
Kennisdeling met anderen binnen of buiten de organisatie speelt hierin een
belangrijke rol. Flexibiliteit is niet alleen instrumenteel maar staat veel meer in
het teken van het doorgronden van problemen. Door diepgaande analyse en
begrip ontstaan mogelijkheden voor innovatie. In dit geval is de werknemer
autonoom maar niet geïsoleerd. Deze vorm van flexibiliteit wordt beoogd in de
kenniseconomie. De eerste vorm past meer in de traditie van de “oude”
economie.
2.3.1 Flexibiliteit op verschillende niveaus
In politieke en beleidsmatige documenten als van de OECD wordt flexibiliteit
vooral benaderd vanuit het arbeidssysteem. Op beleidsniveau is een pleidooi te
horen van het scholen van de beroepsbevolking, zodat deze in het kader van de
kenniseconomie beschikt over de vereiste complexe cognitieve vaardigheden,
leervermogen, sociale vaardigheden en technische vaardigheden (Payne, 2000).
Dit beleid wordt de “high skills policy” genoemd en wordt vooral gekoppeld
aan thema’s als employability en levenslang leren, die het belang van
inzetbaarheid, mobiliteit en ontwikkeling van werknemers benadrukken. Het
doel is langdurige inzetbaarheid en aanpassing in het kader van de kenniseconomie.
Vanuit macroniveau wordt gepleit voor het ontwikkelen van algemene
basiscompetenties en beroepsgenerieke competenties (OECD, 2001) op microniveau,
omdat deze competenties meegenomen kunnen worden naar meerdere
functies. In de kenniseconomie waarin innovaties elkaar snel opvolgen,
veranderen functies snel, en is werkgelegenheid ook niet altijd op lange termijn
te garanderen. Dit betekent dat werknemers flexibel moeten zijn. Zij moeten
kunnen leren, zich kunnen aanpassen, kunnen transfereren en mobiel zijn.
Op mesoniveau, het niveau van individuele organisaties, blijkt uit studies zoals
die van Bishop (1997) en Heijke en Ramaekers (1998) dat er juist een voorkeur
bestaat voor beroepsspecifieke competenties. Ook in andere, meer kritische,
economische studies blijkt dat het macro-economisch beleid niet altijd leidt tot
een hoogopgeleide, innovatieve en breed geschoolde beroepsbevolking. Dit
geldt slechts voor een klein deel van de beroepsbevolking en voor een klein deel
van de organisaties (Keep, 1999). Het merendeel van organisaties houdt vast
aan specialisering en dus aan beroepsspecifieke competenties. In de ogen van
veel werkgevers zijn flexibele en mobiele werknemers vervangbaar kapitaal