WERKEN MET COMPETENTIES - Universiteit Twente

4 Hoofdstuk 1
geleverd moeten worden en aan welke kwaliteit deze moeten voldoen. Dit
maakt het tevens mogelijk om door middel van standaarden prestaties te sturen.
Door standaarden te verhogen, kunnen prestaties worden verhoogd en door
standaarden te veranderen, kunnen prestaties worden gewijzigd.
In deze studie zal blijken dat er een lineair verband kan worden verondersteld
tussen prestaties en competenties. Prestaties zijn het gevolg van gedrag (Gilbert,
1996). Gedrag is het gevolg van competenties. De veronderstelling is dat door
aan competenties standaarden te verbinden, gedrag en prestaties kunnen worden
beheerst. Volgens sommigen dreigt hierdoor het pedagogische ideaal van het
onderwijs ondergesneeuwd te raken door een sterk determinisme van de markt
(Hyslop-Margison, 2000). Vanuit een liberaalonderwijskundige visie zou het
onderwijs individuen moeten voorbereiden op zelfstandige en verantwoordelijke
participatie in de samenleving (Langeveld, 1979). Het is de vraag of dit
mogelijk is wanneer sterk ingezet wordt op het aanleren van gedrag, hetgeen
een belangrijk kenmerk is van competentie (Toolsema & Nijhof, 2003). Immers,
als gedrag gestandaardiseerd en gestimuleerd wordt, is er dan nog steeds
sprake van een zelfstandige keuze? Dit dilemma speelt op de achtergrond van
deze studie.
1.3 Identificatie van competenties
De competenties die nodig zijn voor werk kunnen niet op voorhand worden
geïdentificeerd. Er zijn tal van lijsten met competenties ontwikkeld, die allen
sterk verschillen (Rychen & Salganik, 2002; SCANS, 1991; Spencer &
Spencer, 1993) door verschillende conceptuele opvattingen over competenties,
door de gebruikscontext waarin ze worden ingezet, door de gehanteerde
methodologie bij identificatie, of vanwege het doel dat ze moeten dienen.
In deze studie zal blijken dat verschillende conceptuele opvattingen van
competenties mogelijk zijn, waarbij globaal onderscheid kan worden gemaakt
tussen competentie als persoonskenmerk en competentie als kenmerk van werk
(vergelijk Thijssen, 1998). Bij de identificatie zal in het ene geval een analyse
van menselijke potenties worden gemaakt en in het andere geval een analyse
van de kenmerken van werk, bijvoorbeeld door middel van een taakanalyse.
Daarnaast is het van belang te weten voor welke context competenties worden
geïdentificeerd: een landelijke context, een beroep, een specifieke organisatie,
een functie? Ook de methodologie die gehanteerd wordt bij de identificatie van
competenties, kan van invloed zijn op de uitkomst. Wanneer werknemers
gevraagd wordt aan te geven welke competenties zij nodig hebben, kan dit tot
een andere uitkomst leiden dan wanneer het gedrag van werknemers
geobserveerd wordt door arbeidspsychologische experts. Nog andere uitkomsten
zijn te verwachten wanneer gebruik gemaakt wordt van vooraf geselecteerde
competenties, waarop respondenten moeten scoren, of wanneer gebruik ge-