rapport - Universiteit Antwerpen

Monitoraat op Maat – Academisch Nederlands 12
2.5 Nabeschouwing
Over de Nederlandse taalvaardigheid van studenten in het hoger onderwijs zijn er opvallend weinig
onderzoeksgegevens voorhanden. In de media verschijnen er daarentegen regelmatig alarmerende
berichten over de zwakke taalvaardigheid. Aanleiding daartoe is onder andere het slechte resultaat op
taaltoetsen die hogescholen en universiteiten afnemen bij het begin van het academiejaar. De
vergelijking van deze scores met de bevindingen uit andere testen en onderzoek, maakt duidelijk dat
sommige taaltoetsen een vertekend en beperkt beeld weergeven van de taalvaardigheid van
beginnende studenten hoger onderwijs.
Om bij het begin van het jaar op een snelle en efficiënte manier taalzwakke studenten te detecteren,
maken toetsen doorgaans gebruik van gesloten meerkeuze- of juist/fout-vragen, die elektronisch
kunnen worden beantwoord en verwerkt. Deze vraagvorm heeft als gevolg dat de taalvaardigheid
hoofdzakelijk wordt gemeten op woordniveau. Talige knelpunten worden dan ook uitsluitend
geconstateerd op woordniveau: spelling, grammaticale correctheid en correct woordgebruik voor
schrijven, en woordbetekenis wat lezen betreft.
Uit testen die taalvaardigheid meten met behulp van een receptieve of productieve taaltaak, blijkt
dat problemen met taalvaardigheid zich ook voordoen op andere niveaus. Om een complexe schrijf- of
leestaak met succes uit te voeren, moeten studenten een beroep doen op meer en andere
competenties dan bij het invullen van gesloten taalvragen. Bij opdrachten zoals het schrijven van een
motivatietekst of een lezersbrief moeten niet alleen de grammatica, spelling en woordenschat goed
zitten, maar moeten studenten ook een aangepaste stijl en een gepast register kiezen en oog hebben
voor de opbouw en de samenhang van de tekst. Uit het literatuuronderzoek blijkt dat vooral op deze
niveaus studenten veel problemen ondervinden. Zowel bij lezen, schrijven, spreken als luisteren
ondervinden studenten problemen op structurerend niveau. Bovendien blijken ze ook binnen het
woord- en zinsniveau andere fouten te maken in een open schrijfopdracht waar men zelf zijn woorden
kiest, dan in een dictee of een woordenschatoefening.
Ten slotte komt bij de uitvoering van complexe taaltaken ook attitude kijken. Zo hangt de mate waarin
een student fouten maakt tegen correct taalgebruik en spelling niet alleen af van het beheersen van
de spel- en grammaticaregels, maar ook onder meer van de nauwgezetheid waarmee de student te
werk gaat en de bereidheid om zijn tekst na te lezen en te corrigeren.
Kortom, bij taalvaardigheid draait het om meer dan alleen vormelijke correctheid van woorden en
zinnen. Daems & Van der Westen (2008:101) spreken in dit verband van een taalsmalle versus een
taalbrede opvatting over taal:
In een smalle opvatting van taal en taalvaardigheid is iemand taalvaardig wanneer
hij een bepaald niveau van kennis van vaak op zichzelf staande taalelementen
bereikt. Die kennis kenmerkt zich door een hoge dosis van vormelijke correctheid –
structuur van woorden en zinnen, woordvoorraad en taaleigen, technisch correct
spreken en spellen (…) maar is niet echt geïntegreerd. (…)
Een brede opvatting van taal en taalvaardigheid is competentiegericht. Ze omvat
eveneens kennis van taalelementen en vormelijke correctheid. Deze zijn ingebed
in een ruim repertoire van talige en andere cognitieve middelen en in de
strategieën en de attitudes die de taalgebruiker inzet in allerlei functionele
taaltaken, rekening houdend met de contextueel-situationele, stilistische, sociale
en pragmatische factoren in de taalgebruikssituatie. Die functionele taaltaken zijn
gericht op de verwerking en de verwerving van informatie, op zelfexpressie, op
communicatie en interactie met anderen, op leren studeren, etc.
Om de taalvaardigheid van afgestudeerden in het secundair onderwijs af te stemmen op de vereisten
in het hoger onderwijs, is het van belang een duidelijk beeld te krijgen van de functionele taaltaken
die eerstejaarsstudenten moeten uitvoeren en van de problemen die ze daarbij ondervinden. Een stap
© Universiteit Antwerpen – LINGUAPOLIS
LINGUAPOLIS werd bekroond met het Europees Label voor Innovatief Talenonderwijs 2009.