Inventaris - Nederlands Architectuurinstituut

Inleiding
slechts één een rijksmuseumgebouw was. Daar staat tegenover dat Cuypers
voor de afdeling Kunsten en Wetenschappen een groot aantal restauraties
verrichtte en met zijn ontwerp van het Rijksmuseum een bouwstijl introduceerde
die allesbepalend zou zijn voor een groot segment van de Rijksgebouwen
daarna. Voorts moet zijn positie als adviseur van De Stuers en de minister van
Binnenlandse Zaken zeer belangrijk worden geacht. De Stuers zei in dit
verband in 1897 over Cuypers: ‘Ik heb den gedienstigen man jarenlang officieel
en officieus duchtig geëxploiteerd; zoo werd er vanwege het departement van
Binnenlandse Zaken niets meer gebouwd noch gerestaureerd, zonder dat
Cuypers deswege gehoord en geraadpleegd was.’
Dus Cuypers raakte spoedig betrokken bij diverse verbouwingen en
nieuwbouwprojecten van rijkswege evenals bij rijksgesubsidieerde restauraties
door derden. Er is wel beweerd dat De Stuers, die aanvankelijk als secretaris
van het college optrad, bewust trachtte Cuypers zoveel mogelijk opdrachten toe
te spelen. Dit wordt echter door de feiten weersproken. Van opdrachtversterking
was in de eerste plaats al geen sprake: aan het college werd via de minister
van Binnenlandse Zaken om advies gevraagd. Waar het zaken van zuiver
bouwkundige aard betrof, was Cuypers vervolgens een van de meest
aangewezen personen binnen het college om een rapport op te stellen. Hij zag
niet op tegen lange treinreizen voor inspecties in loco en vervaardigde met
verbluffend gemak schetsjes of, indien daar behoefte aan was, uitgewerkte
tekeningen.
In 1879 werd het college van rijksadviseurs, verdeeld door interne geschillen,
door de minister ontbonden. Omdat van ministeriële zijde toch behoefte bleef
aan toezicht op door het rijk gesubsidieerde restauraties, werd in 1879 een
aantal architecten verzocht als rijksadviseur de minister in de toekomst van
dienst te willen zijn. Per geval werden steeds twee of meer adviseurs door de
minister met het onderzoek belast. Na inspectie werd een rapport uitgebracht
op basis waarvan de subsidie kon worden uitgekeerd of ingehouden. Dit nieuwe
adviseurschap was in veel opzichten een weinig aantrekkelijke functie: het
reizen en rapporteren was een tijdrovende aangelegenheid en van
regeringswege werd hier slechts een bescheiden onkostenvergoeding
tegenover gesteld. Cuypers vervulde echter zijn adviseurstaak met verve. Tot
zijn dood in 1921 bleef hij als supervisor namens de minister bij tal van
restauraties betrokken. De functie van Cuypers werd na zijn dood door zijn
zoon J.Th.J. Cuypers overgenomen. 6
6 Uit: Tillema, Monumentenzorg, p. 309. Cuypers vermeldde in een brief aan
minister Cort van der Linden in 1917, waarin hij zich beroemde op de 723
adviezen die hij gedurende 40 jaar aan de regering heeft gegeven: ‘Sedert 1877
hebben de opvolgende minsiters van B.Z., bij elke aanvraag om subsidie voor de
herstelling van een monument, zich gewend tot den architect der
Rijksmuseumgebouwen, om bericht en raad omtrent kunstwaarde, geschiedenis
en belangrijkrijkheid der questieuse gebouwen. Was het advies gunstig, dan werd
het gebouw op de lijst gebracht der monumenten, door den minister voor subsidie
voor de IIe Kamer der S.G. aanbevolen. Plannen en tekeningen moesten bij de
Regering worden ingeleverd; deze zond ze tot onderzoek aan genoemde
6