1968 BRABANTS HEEM JAARGANG 20 (XX) - Hops

VADER VODDIAAN EN ZIJN EERSELSE VODDEGULD
Het blijft de verdienste van de Eerselse onderwijzer Piet Kwinten voor het
eerst geattendeerd te hebben op een merkwaardig volksfeest, dat meer dan
een halve eeuw geleden in bizarre uitmonstering in zijn dorp gevierd werd.
Daarvoor moeten wij terug naar het eerste artikel van het eerste nummer
van dit tijdschrift, nu bijna twintig jaar geleden. Daarin beschreef hij de
herinneringen die nog leefden bij enige door hem ondervraagde personen,
van wat zij nog steeds ,,de Voddeguld" noemden. Een heel bizonder en zeer
spectaculair geval voor onze Brabantse volkskunde, omdat door de onmogelijkheid
van een gerede verklaring de vreemdsoortige vertoning met
een waas van geheimzinnigheid, dat misschien wel prehistorische relicten
kon bedekken, werd omgeven. Anderzijds werd er zelfs twijfel uitgesproken
over de betrouwbaarheid der mededelingen.
Zijn twee zegslieden, Jeanette Klessens en Jaan Lepels, die zelf nog aan de
optocht hadden deelgenomen, beiden
respectievelijk ouder dan 80 en
90 jaar, verschaften hem, kort samengevat,
de volgende gegevens.
In 1895 kwamen enkele Eerselaren,
oude leden van de Voddeguld,
op het idee om het gilde, dat
gewoonlijk om de 25 jaar trok, nog
eens in zijn potsierlijke gedaante
te laten optreden. Het plan vond
algemene bijval en met veler medewerking
kon na enige tijd de
unieke vertoning beginnen. De
hoofdmannen Cornelis Rijks en
Frans van der Zanden zorgden
's avonds van te voren voor de
begrafenis van Voddejanus, een
strooien, in vodden geklede pop,
bij de pomp op de Markt; bij de
vooraanstaande leden van het gilde
werden 's nachts schildwachten in
onooglijke wachthuisjes geposteerd,
todat ze 's morgens bij 't
reveille, geroffeld op de trom van
de tamboer-majoor Jan Lepels,
met koffie op een asla gepresenteerd,
werden afgelost. De op-
Voddejanus (reconstructie) 19}j.
tocht begon bij de Aarvelden en

trok naar de Markt, waar na een korte toespraak van Jantje van Laarhoven
Voddejanus werd opgegraven, op de baar gelegd en op de schouders genomen;
dan ging het met veel oponthoud in cafés, niet alleen dank zij dei
regen, langs de kerk door het dorp, tot men bij de pomp gekomen Voddejanus
weer in zijn pas verlaten graf stopte. De begeleidende stoet was wel
bizonder curieus samengesteld en uitgedost. Alle deelnemers hadden zich
verkleed, of liever in vodde-kleren gestoken, waarbij vooral de hoofddeksels
opvielen: 'n struifwis op 'n hoed, één: van speelkaarten gemaakt,
'n ander torste zelfs een vogelkooi met vogel en al. Hoofdmannen in
uniform te paard met grote sabels aan hun zij reden langs de bonte cortège,
die klaarblijkelijk ook uit verschillende groepen bestond, want 'n ordonnans,
majoor en kapitein, twee schatbewaarders (o.a. gemeentesecretaris
J. Klessens), twee gulddokters, die 'n operatie op smid Luijten vertoonden,
en 'n ambulancewagen door een kreupel ezeltje getrokken, bleven scherp
in de herinnering bewaard. Na de begrafenis moest de koning geschoten
worden, maar in plaats van zilveren schilden was de winnaar Jac. de Kuijper
verplicht wel honderd pond wegend oud ijzer en roest mee te zeulen na het
neerhalen van de vogel.
Verdient dit bont relaas, dat Kwinten van de mondeling bewaarde traditie
kon vastleggen, 1 ) allereerst om zijn opvallende details de aandacht, voor
de volkskundige in dit geval komt daar nog bij, dat deze gegevens na zestig
jaar vrijwel geheel met de werkelijkheid blijken overeen te stemmen. Sinds
enkele jaren n.l. beschik ik over bewijzen van ooggetuigen, die voor
contemporaine berichten gezorgd hebben, bronnen welke tevens 'n enkele
correctie en vele aanvullingen opleveren.
Het is niet zeker, of het nu volgende bericht het verslag is van iemand, die
de gebeurtenis met eigen ogen heeft aanschouwd. In 1937 publiceerde de in
1869 te Eersel geboren Supérieur des Aumóniers du Travail, Arnold
Knapen, pastoor van de H. Familie-parochie te Montagnée in de Borinage
in het vrijwel onvindbare tijdschrift De Christelijke Arbeid (XVIII afl. 5
nov-dec.), jeugdherinneringen uit zijn geboortestreek. Hij was 21 jaar,
toen de Voddeguld trok en zo hij zelf de dwaze maskerade niet heeft meegemaakt,
door verblijf op het seminarie, dan heeft hij in ieder geval de
gegevens via zijn familie uit de eerste hand. In algemene lijn met Kwinten's
verhaal overeenstemmend verschaft zijn schets enkele andere specificaties:
„Zulk een feest wordt maar heel zelden gevierd. Het bestaat in een soort
stoet, waaraan bijna iedereen deelneemt en zich op de meest boertige en
belachelijke wijze verkleedt. Men ziet er sommigen loopen in grove balen
of zakken gehuld; anderen dragen een kostuum geheel en al uit speelkaarten
vervaardigd. Toon Rijken had op het hoofd eene broek weten te
vestigen met de pijpen omhoog.
*) Brab. Heem I 1949. p. 3-5.
5 1

De muziek, bij zulke gelegenheid in gebruik, is heelemaal in den trant
van die soort vastenavondcomedie en draagt niet weinig bij om aan het
geheel eene gulle en gemoedelijke vroolijkheid te geven.
Benige leutige bedrijven worden door de behendigsten afgespeeld: zoo
een kwakzalverspostje, een dronkenmanstafereeltje, een proces-verbaal
enz. enz. Ook een koningsambt behoort bij dergelijke gelegenheid
vervuld te worden (Christje Bits') gewaad bestond in een soort rok
uit een groven zak vervaardigd en zijn troon had hij opgeslagen in eenen
hoefstal. Daar verleende Christje audiëntie en hield al dien tijd niet op met
fierheid te rooken uit een heel eigenaardige pijp, namelijk een pistool".
Een verslag van een toeschouwer vinden wij bij de steeds zeer geïnteresseerde
oud-onderwijzer uit Westerhoven, Petrus Norbertus Panken, die in
zijn dagboek weer enkele nieuwe inlichtingen verschaft, met overeenkomstig
zijn aard stipte gegevens van plaats en tijd. In zijn curieus memoriaal over
de Acht Zaligheden in de i9de eeuw schrijft hij 's avonds na zijn thuiskomt:
„Donderdag (25 Sept. 1890) geschiedde te Eersel de optocht der zoogenaamde
Vodguld. Hieraan namen 102 personen deel. Hij begon aan
de bierbrouwerij ten oosten bij 't dorp, ontgroef bij 't raadhuis Vader
Voddiaan, een pop zinspelende op de begraving van die, welke men,
24 jaren geleden, plechtig verstopt had. De tocht trok naar den schutsboom
waar de vodguldleden den koningsvogel schoten. Wegens den
regen werd naar de medeopgezette 2 andere vogels als prijzen niet geschoten;
in den vroegen avond is hierom geloot. Het potsierlijke der
costuums der leden, de ambulance-wagen, het vreemdsoortige van de
muziek en al wat vertoond en gehoord werd, trok de aandacht en de lachspieren
der overgroote menigte nieuwsgierigen uit de omliggende gemeenten.
Met een' buur 's morgens ten h. 8 ure uit Bergeijk vertrokken
waren wij er ten 10 u. 's avonds geretourneerd. De optocht, waaronder
het vogelschieten begrepen, duurde van 8 tot i ure. Ik trof er familie en
kennissen, o.a. den hoogbejaarden en gepensionneerden onderwijzer
G. Neutkens van 1832 te Knechsel en de Redacteur der Meij. courant,
den geleerden heer Schippers uit Eindhoven.
Hoewel de Vodguld reeds in 1838 ontstaan, gewoonlijk om de 5 jaren
feest vierde of optocht hield, behalve de laatste \ eeuw, heb ik ze dit jaar
de eerste maal aanschouwd. Naar men zeide overtrof deze al de vroegere.
Binnen een week had elk zijn costuum, naar eigen dunk of zienswijze,
door huisgenooten en vrienden geholpen, vervaardigd. Ieder was alzoo
benieuwd, hoe hij 25. te voorschijn komen zoude. De veelvuldige lappen,
lompen enz., hoe eigenaardig ook, vertoonen toch wel iets afkeerwekkends".
2 )
2 ) Autobiografie of Eigen levensbeschrijving van Peter Norbertus Panken, blz. 1912-
1914. (Hs).
52

Behalve de opvallende kritische opmerking van de zich steeds wat deftig
voelende Panken, is de yi-jaar oude rentenier ook zo vriendelijk ons de weg
te wijzen naar nog een andere bron door zijn vermelding van de redacteur
van de Meijerijsche Courant „den geleerden heer Schippers". Het kostte
dank zij de vriendelijke bemiddeling van archivaris mr. A. van Agt weinig
moeite de te verwachten journalistieke reportage terug te vinden. Een
ingezonden stuk uit Eersel van Peer Voddiaan, bedoeld om kijkers te
trekken, ging daar enige dagen eerder aan vooraf. Aldus:
Eersel, 18 September 1890.
Meneer de Redecteur!
Heel beleeft verzuuk ik ouw um een klèen plèkske veur dit, misschien zen
der daor ök nog wel die er belang in stelle. Kek tis 25 jaor geléjen dé ze
hier meinden dé Voader Voddiaan dood was en hij wier dan ök begraven,
mer wa zie me nou? Hij is mer een klêen bitje schèndood geweest. Hij
is in eens weer levend ten blakke gekomme, en nou vertelden ie, det ie
genog geheurd hai, dé ze me zen begrafenis zoo geschreuwd han. Toe zen
plezier zag ie nou dé ze allemoal nog veul van hem hielen en doarum
wouw ie en donderdag nog wel is 'nen optocht haauwen mét zen Voddenguld.
Al de menschen hebben er vruger zoo veul plezier van gehad (mer-
't woas ök eenen oarige snaak! Ze kwammen van Endoven er nao
keken); nouw zag ie dé ze nog allemoal er plezier in zouwe hebbe, en
woarum zou ie ze 't dan ök nie gunne, nauw ie zoo lang dood geheten hé.
Hij zei tegen me: Jonge, prebeert is um 't in de krant te loten zetten, dan
zouen er misschien nog wel is aauw kennissen zen, die me ok nog is
wouwe zien, of dé ik den aauwe gebleven ben, want ik ben wel erm,
mer toch anders goed. Ik bedank ouw meneer es g'er dees is in wilt zetten.
PEER VODDIAAN.»)
Uit deze oproep en de nog twee volgende berichten blijkt duidelijk, dat het
trekken van de Voddeguld niet een strikt lokaal opgezet feestje van wat
uitgelaten café-bezoekende gildebroeders is geweest, maar dat er een brede
organisatie, waaraan door een groot deel van de Eerselse gemeenschap werd
deelgenomen, bij te pas kwam en dat men prijs stelde op publiek uit de wijde
omgeving. Wij zouden nu de optocht, zoals hij zich destijds de toeschouwers
aanbood, wellicht kritischer maar daarom nog niet rechtvaardiger
beoordelen dan Panken deed, maar dit daargelaten, - wat betreft opzet en
bekendmaking-wilde vergelijking met de Brabantse Dag van Heeze ons
toch niet uit het hoofd. Want als aansporing tot bezoek aan het naderende
feest moeten wij de voorbeschouwing verstaan, daags tevoren geplaatst in
dezelfde krant.
„Eersel, 2} Sept. De geheele gemeente is aan 't werk, niettegenstaande het
3 ) Meierijsche Courant. Zaterdag 20 sept. 1^890. nr. 76.
53

hier kermis is: ouden en jongeren, vrouwen en meisjes; doch ieder voor
zich, of voor zijn broeder, zijn vriend of hem wien men liefheeft. En over
al dat werk ligt een waas van geheimzinnigheid, dat de nieuwsgierigheid
hooger en hooger doet stijgen. Donderdag echter zal deze bevredigd
"worden, wanneer de volgelingen van „Vader Voddiaan" zich scharen
zullen onder hunne ontplooide banieren om de verrijzenis te vieren van
hunnen schutspatroon, die thans, na 25 jaren, weer vol leven en opgewektheid
is opgestaan. Er zal hier Donderdag een feest gevierd worden,
zooals men in deze streken nog nooit beleefd heeft, opgeluisterd door een
gunstig te boek staand Harmoniegezelschap en onder algemeenen toeloop
uit alle naburige plaatsen. De gansche gemeente is één van hoofd, één
van zin om den optocht der Vodguldzoo luisterrijk mogelijk te doen zijn,
en de vreemdelingen op iets te onthalen, dat eenig in zijn soort, hoogst
komisch en hoogst fatsoenlijk zijn zal. Donderdag morgen trekt de optocht
uit en den ganschen dag zullen feestelijkheden en muziekuitvoeringen
plaats hebben. Voor de ontvangst der vreemdelingen wordt
uitstekend gezorgd en dat op de gulle en vertrouwelijke wijze, welke men
hier gewoon is. Er zijn costumes heerlijk van originaliteit, tal van. onschuldige
charges, nu eens vol boufïbnnerie, dan weer getuigende van
eenigen ernst in humor. Maandag avond bij mej. de wed. Knapen waren
meer dan 150 leden ter vergadering". 4 )
Dat ondanks het slechte weer alle moeiten en zorgen om van de voddeguld -
optocht op de laatste kermisdag een succesvolle manifestatie te maken, niet
tevergeefs waren geweest, moge blijken uit het enthousiaste verslag van het
feest. Hilariteit genoeg en massa volk op de been! En zo
„vierde men op eene schitterende wijze de verrijzenis van Vader Voddiaan,
die na een schijndood van 25 jaren, thans weer, vol leven, humor en
scherts, ten genoege van allen is opgestaan. Verrassend was de optocht.
Des morgens, om 8 uur reeds, werden de manschappen in orde gesteld.
Voorop stapte de vaandrig, onmiddellijk gevolgd door tamboer en
majoor. Dan ontwaarde men president en directeur met hun muziekkorps,
waarna de 'opperbevelhebber kwam met kolonel en majoor. De koning
volgde, en na Z. M. dokter en apotheker, de kapitein aan 't hoofd van 't
kader, met sapeurs tusschen de twee liniën. Tot slot de schatbewaarder,
de kwartiermeesters en de ambulancewagen van het Roode Kruis. Wat nu
van dezen optocht te zeggen? In bijzonderheid treden, dat gaat niet.
Potsierlijk, ja, dat was hij, maar potsierlijk op eene wijze, die u tranen
deed storten van 't lachen en van pret in de handen klappen.
Er waren kostuums bij, die men niet moede werd te bewonderen en de
overgroote menigte, van alle zijden toegesneld, gaf dan ook door uitbundige
toejuichingen lucht aan de gevoelens, waardoor zij bezield was.
4 ) idem Woensdag 24 Sept. 1890. nr. 77.
54

Gaarne traden wij in bijzonderheden, doch dan zouden wij alle leden
moeten noemen, en er waren er schier 150. Een speciaal woord echter
voor den wagen van 't Roode Kruis, de ambulance, waarop dokter en
apotheker, bij de behandeling van den plotseling ziek geworden kapitein,
zich uitmuntend van hun taak kweten.
Het koningschieten werd niettegenstaande den regen met veel belangstelling
gevolgd en een luid hoerah en gerekt tromgeroffel verkondigde
de algemeene vreugd, toen door Jacques Schepens de koningsvogel
gevelden de nieuwe Majesteit met de eigenaardige schilden omhangen werd.
Dan werd een bezoek gebracht bij 't geestelijk zoowel als bij 't wereldlijk
hoofd der gemeente en op tal van andere plaatsen, waar eenige verversching
gebruikt werd. Alles liep in de beste orde af - men hoorde geen
onaangenaam woord - onder de voortdurende belangstelling van allen.
Geen politie had op te treden, zelfs zag men geen dienaren van Hermandad.
De sapeurs van het gilde zorgden keurig voor de goede orde.
Een waar succes. Tot aanstaand jaar!" 5 )
Het komt niet dikwijls voor, dat men'voor een in zijn verschijning opvallend,
maar nu geheel verdwenen volksgebruik, bijna een kleine eeuw later
nog zoveel bronnen kan opsporen. Ons zicht op de intentie die er bij voorzat
en het bereikte resultaat is door deze berichtgeving evenzeer verhelderd
als de blik op de inrichting en de gestalte van de trekkende stoet, kortom op
wat er die. 2 5 e september te Eersel gaande was. Stonden wij bij de eerste
melding van Kwinten voor het raadsel, wat dit volkskundig ratjetoe toch
te betekenen had, nu is analyse mogelijk, van wat hier naar ik meen aan
elkaar gekoppeld is. Een conglomeraat van een verdwenen volksgebruik,
weer ingepast in een nog in zwang zijnd jaarfeest en een misschien „historische"
optocht met sterk parodistische inslag.
Het behoeft geen lang betoog, dat het begraven, het plechtig doen herrijzen
en tenslotte weer onder de grond stoppen van Voddejanus niet anders is
dan het begraven van de kermispop op de laatste kermisdag. Dit gebruik
met een toepasselijke lijkrede en het in optocht rondtrekken met de op een
baar gelegde strooien pop kennen wij ook van elders in ons land, hoewel ik
niet over veel bewijzen voor Brabant beschik. In mijn Folkloristische
Verkenningen in Tilburgs Verleden 6 ) heb ik een soortgelijk geval voor
mijn geboortestad beschreven. Het door K. Ter Laan (zonder bronopgave)
vermelde voorbeeld van Aalst (Waalre), waar op kermisdinsdag Machielke
na rondvaart door het dorp begraven werd, kreeg ik uitdrukkelijk bevestigd
door de 9o-jarige Giel van de Velden die de droeve tocht in zijn jonge jaren
5 ) idem Zaterdag 27 Sept. 1890 nr. 78.
6 ) In: H. Schurink - J. v. Mosselveld, Van Heidorp tot Industriestad. Tilburg 1955.
p. 240-241.
55

tweemaal had meegemaakt. 7 ) Het is mij echter niet gelukt een herinnering
eraan te Eersel zelf op te vangen, enigszins voor de hand liggend, want in
1890 moet het gebruik weer tot leven gewekt worden. Desniettegenstaande
is in dezen geen twijfel mogelij k.
De met de begrafenis verbonden optocht gevolgd door het koningschieten
vraagt nu onze speciale aandacht. Wanneer wij niet goed op de merkwaardige
samenstelling van de stoet letten, doet hij, temeer omdat na
afloop de vogel wordt geschoten, onmiddellijk denken aan het trekken van
het gilde, welke gedachte nog versterkt wordt door de tot traditie geworden
naam van Voddeguld. Maar bij nadere ontleding is er toch niet veel overeenkomst.
Voorop stapt de vaandrig, gevolgd door de tamboer en de
majoor,-men kan aan de alferis en de trommelaar van het gilde denken.
Daarna de president en de direkteur met hun muziekcorps, - het is bij een
gilde denkbaar. Maar van wat het kranteverslag veryolgens van de op-
' stelling van de stoet meedeelt, is wellicht de koning met die van het gilde
te identificeren, overigens nog niet zeker, want hij verleent audiëntie in een
hoefstal, rokend uit een pistool. Met de resterende bestanddelen - waarover
verder - is geen vergelijking mogelijk. Maar wat al deze mensen tot afronding
van de manifestatie gaan doen, is wel echt „gildewerk": zij trekken
naar de schutsboom, schieten op de koningsvogel, onder tromgeroffel valt
de vogel neer, de nieuwe koning krijgt een rare collectie ijzeren schilden te
torsen, men vereert geestelijke en wereldlijke autoriteiten met een bezoek.
De gehele vertoning is als clownerie opgezet, dat is duidelijk. Geeft ons dat
het recht om te spreken van een in oorsprong bewuste parodiëring van de
gedragingen van een gilde? Ik geloof het niet, ondanks de schertsvertoning
in de finale. Het boertige element dat de begrafenis van de kermispop met
zich meebracht, moet, dunkt mij, zich noodzakelijkerwijs in een deel van de
organisatie, het koningschieten, gedrongen hebben, want het komische
element was bij het kermis-begraven sterk overheersend, ja essentieel,
speciaal zich uitend in dwaze verkleedpartijen. Overal wordt de strooien
kermisfiguur, de „schaale Zacheis" van het Rijnland, „von maskierten mit
fastnachtsmaszigem Aufzug und Katzenmusik begraben". 8 )
Men zou zich bovendien kunnen afvragen, of de imitatie van het gildebedrijf
in dwaze fratsen wel door een dorpsgemeenschap geaccepteerd zou
zijn. Met dit argument, voor die tijd moeilijk op waarheid te toetsen, dient
men echter behoedzaam om te springen, hoe verleidelijk 't ook is om het in
't betoog te betrekken. 9 )
') K. Ter Laan, Folklor. Wrdb. 1949. p. 175.
8 ) R. Beitl. Wörterbuch der deutschen Volkskunde 2 . Stuttgart 1955. p. 415.
9 ) Het optreden van de Knolschut in Gemert, ons door M. A. v.d. Wijst in dit tijdschrift
beschreven (XIII, 79) schijnt te bewijzen, dat een persiflage mogelijk is. Het
lijkt wat het gilde betreft een navolging van wat men misschien in Eersel gezien had:
ze werd als inval van kermisvierende jongelui tezelfdertijd „tegen het einde van de
56

Wij dienen nu de samenstelling van de stoet, voor zover nog niet besproken,
nader te bekijken. Is daarvan de opzet: een koddige nabootsing van het
gilde-trekken?
Als „Des morgens om 8 uur reeds .... de manschappen in orde gesteld"
zijn, volgt achter het muziekgezelschap ,,de opperbevelhebber met
kolonel en majoor", drie nieuwe met een gilde onvergelijkbare grootheden.
En dat geldt ook voor wie achter de koning aanstappen 'n „dokter en
apotheker, de kapitein aan 't hoofd van 't kader, met sapeur tusschen de
twee liniën. Tot slot de schatbewaarder, de kwartiermeesters en de ambulancewagen
van het Roode Kruis". Is de verbinding van zulke heterogene
elementen een gildestoet te noemen, zelfs al is hij als een ongerijmdheid
bedoeld? Ik denk liever aan een parodie op een militaire parade, althans
aan een volkshumoristische reactie op wat de bevolking in contact met
soldaten en oversten bij verblijf of inkwartiering had meegemaakt. In deze
voorstelling van zaken past bizonder goed Kwinten's mededeling, dat
's avonds vóór het feest schildwachten in onooglijke wachthuisjes van stro
en vodden bij de huizen van de meest vooraanstaande leden van de deelnemers
werden geplaatst. Een toespeling op een plaatselijk, maar niet meer
te achterhalen komisch voorval, graag gekozen onderwerp bij soortgelijke
optochten, zou men kunnen zien in de gespeelde scène in de ambulancewagen
(van het Rode Kruis), waar dokter en apotheker „bij de behandeling
van den plotseling ziek geworden kapitein" zich zo voortreffelijk weerden,
dat ze een aparte vermelding van de journalist verdienden. Is een dergelijk
toneeltje zonder „historische" achtergrond anders opvallend? Nemen wij
parodiëring van militair gedrag aan voor het grootste deel van de stoet,
dan dringt de vraag zich op, wanneer het dorp Eersel c.a. met opvallend
krijgshaftig vertoon geconfronteerd is. Dat kan niet anders zijn dan in de
tijd van de Tiendaagse Veldtocht en de daaropvolgende Status-Quo, die in
Noord-Brabant langdurige bezetting bracht tot 1839. Inderdaad is bij
Eersel in de Witrijt een groot kampement geweest in 1838, vanwaar op
2 augustus, de eerste dag van de Tiendaagse, de 36 divisie infanterie, de
veldbatterij 8a, waarbij de Leidse jagers, en de ze brigade cavalerie via
Postel naar Arendonk-Turnhout of via Rety naar Dessel trokken en na de
veldtocht maakte Eersel kennis met een bezetting van 600 man (136 afd.
inf. ze bat., C i, 2, 3 met staf en 100 man 6ereg. huzaren) en Duizel moest
200 man (C 4, 136 afd.) onderdak verschaffen. 10 )
vorige eeuw", opgericht, ze trok door de plaats en schoot bij de schutsboom op een
knol in plaats van op een vogel; het meest opvallend was ook hier het gildeEilver, zij
het een originele vondst: blinkende, tot schijven gesneden knollen.
10 ) W. Wüppermann, De geschiedenis van den Tiendaagschen Veldtocht in Augustus
1831. 's-Gravenhage, 1881. p. 69. In 1840 telde Eersel 965 inwoners; Duizel 296, de
gem. Duizel-Steensel 578. P. H. Witkamp, Aardr. Wrdb. s.v.
57

P. Kwinten en Th. v. Woerkum leden van de Voddeguld uit 19 j3
De
1968.
' van Con Amore et Anima in de karnavalsoptocht te Eersel,
(foto G. Remery)

Uit de romans der gebroeders Snieders weten wij, dat de verhouding
tussen bezetting en bevolking over het algemeen lang niet ideaal was. De
kroniekschrijver van Heeze Hendrik van Moorsel deelt onomwonden mede,
dat op 7 october 18 3 2 de Amsterdamse schutterij uit Someren trok „tot grote
vreugde der Inwoners". 11 ) Hooghartig optreden der militairen griefde de
landelijke inwoners. Dat daarop van de zijde van de laatsten bij geschikte
gelegenheid een reactie van bespottende imitatie kan losbreken, ligt voor de
hand. Enige steun aan mijn betoog verleent een terloopse opmerking van
P. N. Panken. De Vodguld, zegt hij, is reeds in 1838 ontstaan. Dit jaartal
past geheel in de tijd. Helaas vergeet de overigens zo nauwkeurige Panken
er in zijn dagboek bij te schrijven, vanwaar hij dit gegeven heeft, ons zo de
bron onthoudend die mogelijk de sleutel had kunnen leveren voor wat er
aan twijfel en onzekerheid rest. Ik ben mij dus wel bewust geen definitieve
verklaring gegeven te hebben, maar acht de geschetste voorstelling van
zaken redelijk: een bundeling van een uitgestorven volksgebruik met een
„historische" optocht uit het verleden, als herinneringen in een de initiatiefnemers
bekende organisatievorm als het koningschieten samengebracht,
voortgekomen uit de spontane opwelling van de een of andere „contente
mens", wat leidde tot het plan van een algemeen te vieren volksfeest.
Dergelijke stoute staaltjes van combinatievermogen zijn niet zo zeldzaam in
het volksleven, dat ze tot op de dag van vandaag niet meer zouden voorkomen.
Op heterdaad betrapt is de primeur van Nuenen, waar dit jaar
(op 6 januari!) het feest der vastenavondgekken moest opgeluisterd worden
met Driekoningengroepen van de dorpsjeugd. 12 )
Maar ook onze Voddejanus is niet van deze vreemde smetten vrij gebleven.
Vanuit de studeerkamer is de Voddeguld, zij het op bescheiden wijze, weer
de wijde wereld ingestapt. Kwinten's publicatie in het eerste nummer van dit
tijdschrift sloeg aan. En niet alleen in de Acht Zaligheden. Op 9 december
1949 vertelde de schrijver, daartoe aangezocht door het Radio Directorium
van Brabantia Nostra o.l.v. J. Naaykens, in het Brabants halfuur van de
K.R.O. onder de titel Tocht door Kempenland zeer suggestief over de
singuliere manifestatie. Klaarblijkelijk zelf gegrepen door de boeiende
figuur van Vader Voddiaan en de dwaze maskerade daaromheen beeldde hij
met zijn vriend, de voortreffelijke voordrachtkunstenaar Theo van Woerkumf,
enkele personen van de stoet uit, met een reconstructie van Voddejanus
tussen hen beiden in. Dat geschiedde op n maart 1953 voor een
stampvolle zaal in De Harmonie te Bladel, een avond over Kempische
volksgebruiken georganiseerd door de Kring Acht Zaligheden. Nu, 15 jaar
later, in 1968, is men de Voddeguld nog steeds niet vergeten. In de Eerselse
n
) P. Dominicus de Jong O.C.R., Kronijk . . . Gemeente Heeze . . . Achelse Kluis.
1953. p. 64.
12
) Brab. Heem XIX p. 262 Primeur te Nuenen.
59

Karnavalsoptocht(!) trok de zangvereniging Con Amore et Anima verkleed
als Voddeguld mee, voorop de van een baal gemaakte vlag met daarop
het hypnotiserende woord geschilderd.
En ik ben er nog niet zo zeker van, of niet de een of andere achtbare Eerselaar
nieuwe plannen smeedt voor een eervolle herrijzenis. H. MANDOS
ECCE ITERUM CRISPINUS?
(Juvenalis Satire IV, i)
De getypte brief, gedateerd 5 mei 1904, en ondertekend door van den
Bosch = van den Bussche van 's-Hertogenbosch, heeft meerdere pennen in
beweging gebracht en veel inkt nutteloos doen vloeien. 1 )
De schrijver moet hoegenaamd niet gezocht worden te Merksplas, noch te
Leiden, noch te 's-Hertogenbosch, noch in het seminarie te Mechelen, maar
wel te Turnhout tussen de leden van „Taxandria" zelf.
Moest men de vraag „wie is die geheimzinnige archeoloog" nog kunnen
stellen aan Meester Louis Boone, dan zou deze joviale advokaat dadelijk
kunnen geantwoord hebben met een gulle lach. Deze vriendelijke en
schalkse man kon inderdaad in gezelschap en onder vrienden smakelijk
vertellen over grappen, waarvan E. H. De Laet het slachtoffer was, en vol
humor improviseren in het Nederlands over de „grafschennissen van
Wiekus De Laet", of in het Frans over „les saccages et profanation par Ie
prêtre catholique, l'abbé De Laet", gekruid met aanhalingen uit het kerkelijk
en burgerlijk wetboek „ex utroque jure".
Louis Boone werd op 22 april 1883 geboren te Turnhout, waar hij bij de
Jezuïeten zijn humaniora voltooide in 1901. In 1902 was hij medestichter
van „Taxandria". Na in de jaren 1901-1904 wijsbegeerte gestudeerd te
hebben aan het College de Notre Dame de la Paix, s.j., te Namen, ging hij
over naar de Leuvense Universiteit, waar hij op 8 oct. 1906 het diploma van
doctor in de Rechten verwierf. Hij vestigde zich daarop als rechtsgeleerde
in-zijn geboortestad, waar hij overleed op 30 mei 1944.2)
Hoe zou Meester Boone zich verkneukeld hebben aan het feit dat niet alleen
E. H. De Laet in 1904 in de val liep, maar dat zestig jaar later, in 1965,
anderen zich deerlijk lieten beetnemen.
Met dit alles mag deze vermakelijke zaak en mystificatie voor afgesloten
worden beschouwd, zodat het niet meer nodig zal zijn „et est mihi saepe
vocandus ad partes".
J. ERNALSTEEN
Brabants Heem, XVII (1965), blz. 50-55, 96-103; XIX (1967), blz. 77, 179-184, 224;
XX (1968), blz. i3-!5.
Oudheid & Kunst (Brecht), Boekennieuws nrs 879 en 880.
JANSEN, J. E. - In memoriam Meester Louis Boone, Dokter in de Rechten (Taxandria,
Nieuwe Reeks, XII (1944-46), blz. 61-79, met portret).
60