C.J.F. Karsten - Nederlands Architectuurinstituut

INLEIDING
Inleiding
Charles Karsten wordt in 1904 in Haarlem geboren. Hij volgt er de ‘School voor Bouwkunde,
versierende kunsten en kunstambachten’ in de periode 1922 – 1925, en ontmoet hier zijn latere
compagnon Ben Merkelbach (1901 – 1961). Samen behoren zij tot de oprichters van de
architectenvereniging De 8 in 1927. In 1929 starten Merkelbach en Karsten een
architectenbureau en brengen het Nieuwe Bouwen in de praktijk. Hun eerste grote opdracht
bestaat uit de bouw van 200 woningen in het uitbreidingsplan Landlust in Amsterdam (1933 –
1937). In hun ontwerp passen zij open strokenbouw toe en doorbreken daarmee de gangbare
bouwwijze van gesloten bouwblokken en zetten een trend voor latere stadsuitbreidingen.
Landelijke bekendheid krijgt het architectenduo met hun eerste bedrijfsgebouw, de AVROstudio
in Hilversum (1934 – 1936 & 1938 - 1940), waarbij eisen met betrekking tot akoestiek en
geluiddichtheid bepalend zijn voor het waaiervormige ontwerp.
Karsten trekt zich in 1949 terug uit het bureau om zich geheel aan het kunstenaarschap te
wijden. Merkelbach blijft niet alleen achter: vanaf 1947 is P.J. Elling op het bureau werkzaam,
met wie hij nu gaat samenwerken. Karsten blijft met de architectuur verbonden: hij richt zich in
zijn kunstenaarschap vooral op de toepassingsmogelijkheden van beeldende kunsten in
architectuur en stedenbouw. Zijn passie voor kunst is al in zijn jeugd gewekt: het gezin Karsten
had regelmatig kunstenaars over de vloer, onder meer Piet Mondriaan en Kurt Schwitters.
Nu hij zelf het vak van kunstenaar op wil pakken, volgt hij lessen bij Zadkine en Starreveld.
Hij maakt in het begin abstract-organische bronzen beelden, maar werkt vanaf 1950 vooral
functioneel. Zijn meest bekende werk als vormgever van buitenruimten is de ‘open hof’ (1967 –
1968) bij het hoofdkantoor van de Nederlandse Aardoliemaatschappij, de NAM, in Assen, dat
naar ontwerp van architect A.C. Nicolaï in 1962 is opgeleverd. Hoewel Karsten pas is
ingeschakeld, nadat Nicolaï’s ontwerp gereed is, lijken het gebouw en de open hof als eenheid
bedoeld. Karsten laat zich bij het ontwerp inspireren door de Patio de Los Naranjos, de voorhof
van de grote moskee in Cordoba, die hij kort tevoren heeft bezocht.
In 1955 werpt Charles Karsten zich op als de drijvende kracht achter de Liga Nieuw Beelden.
Karsten wil met deze stichting niet alleen gestalte geven aan een nieuwe, interdisciplinaire tak
van beeldende kunst, maar ook een betere beroepspositie voor beeldende kunstenaars
bewerkstelligen. In 1969 wordt de Liga opgeheven, omdat de organisatie maatschappelijk
gezien onvoldoende tot stand heeft kunnen brengen.
Karsten overlijdt in 1979. Bij testament laat hij zijn archief na aan het Nederlands
Documentatiecentrum voor de Bouwkunst, het NDB, één van de voorlopers van het NAi.
Het archief beslaat met name de periode, dat Karsten als ruimtelijk vormgever werkt en bevat
veel materiaal met betrekking tot de Liga Nieuw Beelden.
VERANTWOORDING
Eind 1982 stuitte Mariël Ellens (lid van de werkgroep van het Kunsthistorisch instituut uit
Utrecht, die zich bezig hield met de ontwikkeling van de geometrisch-abstracte kunst in
Nederland na de tweede wereldoorlog) bij toeval op het archief van de Liga Nieuw Beelden in
het Nederlands Documentatiecentrum voor de Bouwkunst in Amsterdam. Het archief vormde
onderdeel van een veel groter archief afkomstig van Charles Karsten, die als secretaris en later
als directeur de Liga Nieuw Beelden heeft zien geboren worden en zien sterven. Het archief
bevatte materiaal voor Mariëls onderzoek, maar voordat zij daar gebruik van mocht maken
moest het archief eerst geïnventariseerd worden. Deze taak nam zij in de vorm van een stage
voor de periode januari-mei 1983 op zich.
Tijdens het inventariseren bleek al snel, dat het archief veel meer materiaal bevatte dan Mariël
in haar eentje zou kunnen verhapstukken. Het plan ontstond een werkgroep te vormen, die zich
in haar onderzoek geheel zou concentreren op de kunstenaarsvereniging de Liga Nieuw
2