Links - Gemeente Groningen

De Friesch-Groningsche Coöperatieve 

Beetwortelsuikerfabriek (Suiker Unie), 

Van Heemskerckstraat 101, Groningen

Suikerfabriek (Suiker Unie): Van Heemskerckstraat 101, Groningen 

1. Voorwoord 

In januari 2008 besloot Royal Cosun – het moederbedrijf van Suiker Unie – de suikerfabriek 

in Groningen te sluiten, te ontmantelen en te slopen. Hiermee gaf Royal Cosun gehoor aan het 

beleid van de World Trade Organisation en de Europese Unie om de bietsuikerproductie aanzienlijk 

te reduceren ten gunste van de rietsuikerproductie elders in de wereld. De ontmanteling 

en sloop van de fabriek zijn intussen volop in gang. 

De Groninger suikerfabriek is al bijna honderd jaar een begrip, niet alleen in de stad Groningen 

maar in een veel ruimere omgeving. Velen hebben herinneringen aan de bietencampagne 

in het najaar: de aanvoer van de suikerbieten over platteland en door de stad, de intense activiteiten 

in en rondom de fabriek, de enorme aantallen seizoenarbeiders, de stoom en rook en 

niet te vergeten de zoetweeïge geur van het koken van de bieten. Het herdenkingsboek „De 

Wolkenfabriek, 1913-2008‟ van Ingrid de Jonge (Groningen, 2008) geeft in woord en beeld 

een prachtig beeld van deze periode. Maar het gebouw zelf is nog een veel belangrijker herinnering 

… 

Weliswaar is de suikerindustrie (nog) niet helemaal verdwenen uit Groningen, maar veel meer 

dan de fabriek in Hoogkerk wordt de Groninger fabriek als een symbool van de bietsuikerproductie 

gezien. Dat heeft vooral te maken met de geschiedenis. De Friesch-Groningsche 

Coöperatieve Beetwortelsuikerfabriek is geworteld in Stad en Ommelanden, juist door het 

coöperatieve karakter. Met veel moeite kwam de fabriek tot stand in 1913-‟14. De trots op 

deze geweldige coöperatieve prestatie viel af te lezen aan de architectuur van het gebouw. De 

fabriek was niet alleen zeer zakelijk van opzet en inrichting en efficiënt, maar vooral ook representatief. 

Het ontwerp van het complex was ook een coöperatie tussen een bevlogen directeur 

J.J. van Doormaal, ingenieur W.K. van Oort en architect G. Nijhuis. 

De suikermarkt kenmerkt zich door enorme productie- en prijsschommelingen en veel economische 

onzekerheden. Desondanks heeft de „Friesch-Groningsche‟ het bijna honderd jaar 

uitgehouden, sedert de jaren zestig in een groter coöperatief verband. De wisselvalligheid van 

de suikermarkt valt ook af te lezen aan de bebouwing. Zo heeft een enorme uitbreiding 

plaatsgevonden in de economische toptijd van vlak na de Eerste Wereldoorlog. Bij deze uitbreidingen 

waren de oorspronkelijke ontwerpers opnieuw betrokken, namelijk G. Nijhuis en 

W.K. van Oort. Zij hebben het complex met dezelfde zorgvuldigheid uitgebreid als bij de 

bouw in 1913-‟14. 

Vlak na de Tweede Wereldoorlog moesten de installaties van het ketelhuis en machinegebouw 

vernieuwd worden. Hiervoor hebben ingrijpende vernieuwingen en enkele uitbreidingen 

plaatsgevonden van het ketelhuis en machinegebouw, nog steeds in de architectuurstijl 

van het oorspronkelijke gebouw! 

In de jaren zestig en vooral de jaren zeventig valt een schaalsprong te herkennen in de uitbreidingen 

en vernieuwingen. Installaties en leidingen worden namelijk ook steeds grootschaliger 

van karakter. Dan zijn de opzet en architectuur van het bestaande gebouw steeds minder leidraad. 

Het gebouw is in die periode omringd en deels zelfs overbouwd door gebouwen met 

een heel ander karakter. Maar binnenin staat de oudste kern van het gebouw nog fier overeind. 

Gaandeweg de sloop komt het oude gebouw opnieuw te voorschijn, gaver en completer dan 

gedacht. Dat was reden voor de gemeente Groningen, afdeling Wonen en Monumenten om nu 

een opdracht te geven voor een verkennend onderzoek, dat uitgevoerd is door R. Overbeek 

(gemeente Groningen), J. van der Hoeve (bureau voor bouwhistorisch onderzoek J.A. van der 

Hoeve) en R. Stenvert (bureau voor bouw- en architectuurhistorie). De belangrijkste onderzoeksvraag 

bij deze opdracht was de vaststelling van de vanuit cultuurhistorisch oogpunt be- 

- 1 -


langrijkste en meest representatieve bebouwing van het complex, gebaseerd op een analyse 

van de bouw- en gebruiksgeschiedenis van het fabriekscomplex. 

Het voorliggende rapport is het eerste resultaat van dit onderzoek, gebaseerd op de bestudering 

van de bouwaanvragen in het bouwdossier bij de gemeente Groningen en een drietal bezoeken 

ter plaatse. Bij dit onderzoek lag de nadruk op de kern van het fabriekscomplex, bestaande 

uit de oudste bebouwing uit 1913-‟14 met al zijn verbouwingen, aanpassingen en uitbreidingen. 

Reden hiervoor is dat er nauwelijks oude bijgebouwen bewaard zijn gebleven, 

terwijl ook de terreininrichting aanzienlijk is gewijzigd door ingrijpende veranderingen in het 

systeem van aan- en afvoer van de producten. Uitzondering hierop is de pulploods (1921), die 

afgezien van de vernieuwing van de gevelbekleding origineel is. 

Bij dit onderzoek was het niet mogelijk om het machinegebouw en de verdiepingen van het 

voormalige „Kalkgebouw‟ te bezoeken, vanwege asbestsanering. In deze fase is het dus nog 

niet mogelijk om de betekenis van met name het machinegebouw te bepalen. Gelet op de korte 

looptijd van het onderzoek was het niet mogelijk om het archief van Friesch-Groningsche 

Coöperatieve Beetwortelsuikerfabriek te raadplegen, dat berust bij de Groninger Archieven. 

Dit rapport kent de volgende opzet. In hoofdstuk 2 is een beschrijving van de productie van 

suiker uit suikerbieten opgenomen, aangezien het productieproces geheel af te lezen valt aan 

de opzet en schakeling van de gebouwen. Het productieproces is de afgelopen honderd jaar 

niet wezenlijk veranderd, wel de wijze van aan- en afvoer van producten, de schaal van productie 

en het aantal stappen in het productieproces. Deze extra stappen in het productieproces 

hebben te maken met een verbreding van het productieaanbod, verfijning van de productie en 

producten, wijzigingen in verpakking en milieu- en veiligheidseisen. 

Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van de gebruiksgeschiedenis van de fabriek, hoofdstuk 4 van 

de bouwgeschiedenis. Hoofdstuk 5 beschrijft de belangrijkste cultuurhistorisch dragers van 

het complex, namelijk de gebouwen en onderdelen die vanuit cultuurhistorisch oogpunt het 

meest representatief zijn voor de bouw- en gebruiksgeschiedenis van de Friesch-Groningsche 

Coöperatieve Beetwortelfabriek. 

Groningen/ Utrecht, 1 juli 2009 

J.A. van der Hoeve, 

R. Overbeek 

- 2 -


2. Suikerproductie uit suikerbieten 

Sedert de bouw van de Groninger suikerfabriek in de vroege 20ste eeuw is het productieproces 

van suiker uit suikerbieten niet wezenlijk gewijzigd, wel aanmerkelijk verfijnd en efficiënter 

geworden. Ook is het aantal bewerkingen toegenomen. Bovendien is de productie aanzienlijk 

grootschaliger geworden. Daarom zijn in de loop der tijd zijn veel bestaande gebouwen 

uitgebreid of herbestemd en nieuwe gebouwen toegevoegd. Andere grote wijzigingen 

hebben plaatsgevonden in de infrastructuur. Was de fabriek aanvankelijk vooral georiënteerd 

op het vervoer per trein en schip (Hoendiep), later was het wegvervoer dominant. Dit valt te 

herkennen aan de gewijzigde inrichting van het terrein. 

Het productieproces van de suiker (uit de suikerbieten) vormt de leidraad voor de opzet en 

indeling van een suikerfabriek. De lay-out van het fabrieksterrein wordt sterk bepaald door de 

aan- en afvoer van de suikerbieten, hulpproducten en suiker. 

Schema van de productie van bietsuiker, volgens de ‘beeld-encyclopaedie 1953’. Bij de reproductie 

van deze afbeelding zijn nieuwe pijlen toegevoegd. 

In de „beeld-encyclopaedie van onze industrie‟ 1 uit 1953 staat een bondige beschrijving van 

het productieproces van de bietsuiker. De tekst uit dit boek is hierna volledig en nagenoeg 

letterlijk overgenomen: 

De in Europa meest gebruikte suiker wordt gefabriceerd uit suikerbieten. Deze suikerbieten 

worden in april gezaaid en wanneer de plantjes daarvoor groot genoeg zijn, worden zij gehakt 

en gedund, waarna van de ingezaaide rijen alleenstaande plantjes overblijven. Gedurende de 

1 B.D. Swanenburg, Beeld-encyclopaedie van onze Industrie, Amsterdam-Brussel 1953 (pag. 234-238). 

- 3 -


zomer groeien deze tot volwassen bieten, die gerooid worden tegen het einde van september, 

in oktober en in november (de „bietencampagne‟). De bietenkop wordt hierbij met het blad 

afgehakt en dient als veevoeder. Men is voor de oogst grotendeels afhankelijk van het weer 

gedurende de groeiperiode wat betreft het gewicht en het suikergehalte. 

Per wagen, spoorwagon, vrachtauto of schip worden de bieten naar de suikerfabriek vervoerd, 

waar zij met kranen gelost worden en op grote hopen komen te liggen. Met krachtige waterstralen 

worden zij dan in een zwemgoot gespoten, waarin zij naar de fabriek „zwemmen‟ en 

met een bietenpomp of scheprad in een wasmolen gebracht worden. Die wasmolen bestaat uit 

een lange trog waarin een as met schoepen draait en daarin worden de bieten met water gewassen. 

Een opvoerder brengt ze vervolgens in automatische weegapparaten en daarna in 

snijmolens. 

De bodem van zo‟n snijmolen bestaat uit een ronddraaiende schijf, die een groot aantal messen 

bevat, waardoor de bieten in dunne reepies gesneden worden. Een transporteur brengt 

deze snijdsels in een diffusiebatterij, waar zij uitgeloogd worden door heet water. Men krijgt 

dan bietensap en de overblijvende stof wordt pulp genoemd. Een diffusiebatterij bestaat uit 10 

tot 15 cilindervormige ketels. Het water komt bij de meest uitgeloogde snijdsels, vervolgens 

bij de minder uitgeloogde en tenslotte bij de verse snijdsels, waar het dan ruwsap geworden is 

en afgevoerd wordt. Uit de pulp perst men eerst het overtollige water: daarna wordt zij afgevoerd 

als veevoeder, al dan niet eerst gedroogd. 

Het verkregen ruwsap is zwart en troebel. Het wordt daarom in chauleurs gemengd met een 

overmaat kalk, waarna de kalk tezamen met alle mogelijke onzuiverheden door middel van 

koolzuurgas wordt neergeslagen in zogenaamde carbonatatiebakken. De kalk en het koolzuurgas 

komen uit een kalkoven waar bovenin kalksteenkeien en cokes gebracht worden. In 

do oven verbrandt de cokes tot koolzuurgas en de keien worden door de hitte ontleed in kluitkalk 

en eveneens koolzuurgas. Het gas wordt boven afgevoerd, de kalk beneden. In schuimpersen 

heeft vervolgens een scheiding plaats van het neerslag, de schuimaarde en het gezuiverde 

sap, dat nu dunsap heet. De schuimaarde wordt gebruikt als meststof en het dunsap, dat 

ca 15 pct suiker bevat, wordt in verdamppannen door verdamping ingedikt tot diksap met ca 

60 pct suiker. Dit verdampen eist vrij veel warmte, doch de temperatuur moet daarbij vrij laag 

zijn. Bij hogere temperatuur zou namelijk veel suiker kunnen ontleden. Men doet dit daarom 

in verschillende stadia, in drie, soms vier cilindrische ketels, verwarmd door een buizenstelsel 

waardoorheen stoom geleid wordt. De in de eerste ketel gevormde damp gaat naar de tweede, 

de daar ontwikkelde damp naar de derde ketel enz. Hierbij gaat geen warmte verloren en de 

temperatuur wordt lager naarmate de concentratie van de suiker toeneemt. Het lage kookpunt 

wordt verkregen door de stoom door een luchtpomp af te zuigen. Van dit diksap met opgeloste 

zogenaamde 2de-product-suiker kookt men in een kookpan 1ste-product-suiker: witte kristalsuiker. 

Zo‟n kookpan bestaat uit een stoomkamer en een sapruimte. De stoomkamer dient als verwarmingselement 

en in de sapruimte heeft door indamping onder vacuüm (luchtledig) de kristallisatie 

plaats, doordat het sap hierdoor steeds in oververzadiging wordt gehouden en dus 

moet uitkristalliseren. 

Het kookproces is hiermee afgelopen en het mengsel van suikerkristallen en stroop, masse 

cuite genoemd, komt in een koeltrog, waarin de massa, steeds in beweging gehouden, afgekoeld 

wordt. Daardoor heeft verdere uitkristallisatie plaats. De masse cuite wordt dan afgetapt 

in centrifuges, snel ronddraaiende trommels, die 1000 tot 1500 toeren per minuut maken. De 

wanden zijn geperforeerd en de suiker blijft voor de openingen zitten, terwijl de stroop er 

doorheen vliegt. De zo verkregen suiker wordt dan afgevoerd naar droog- en koeltrommels, 

namelijk draaiende cilinders, waar de suiker doorheen loopt, terwijl er warme en koude lucht 

in tegenstroom doorheen gezogen wordt. De suiker is nu helder wit; zij wordt met automatische 

weeg- en vulmachines afgewogen in jute of papieren zakken van 100 of 50 kg. 

- 4 -


Men heeft dan de stroop uit de centrifuges overgehouden. Deze wordt met de opgeloste 3deproduct-suiker 

weer ingekookt tot masse cuite 2de-product en eveneens afgekoeld in een 

koettrog en afgecentrifugeerd. De suiker hiervan wordt opgelost en, zoals boven beschreven 

is, in het 1ste-product ingekookt. Van de blijvende stroop kookt men 3de-product masse cuite, 

het laatste product. Dit wordt weer afgekoeld en gecentrifugeerd. De suiker hiervan wordt 

weer opgelost en ingekookt in het 2de-product. Uit de stroop die dan afloopt (melasse) kan 

men alcohol maken. 

- 5 -


- 6 -


3. Geschiedenis van de Friesch-Groningsche Coöperatieve 

Beetwortelsuikerfabriek (Suiker Unie) 2 

De suikerbietenteelt in Friesland en Groningen dateert pas uit het midden van de 19de eeuw. 

Rond 1860 werden in deze provincies suikerbieten verbouwd op initiatief van Willem Albert 

Scholten die grondstoffen voor zijn bietsuikerfabriek in Zuidbroek nodig had. Deze suikerfabriek 

bleek geen succes. Ook de boeren waren nog weinig enthousiast voor de bietenteelt. 

Angst voor gronduitputting en oogstwerkzaamheden die laat in het jaar vielen, speelden daarbij 

een rol. 

De teelt kwam pas goed op gang in de jaren na 1890. Aanvankelijk werden de in het noorden 

geoogste bieten naar suikerfabrieken in Noord-Brabant vervoerd. Vanzelfsprekend overwogen 

zowel de Brabantse suikerfabrikanten als de noordelijke bietentelers de oprichting van een 

fabriek in Friesland of Groningen. Jan Evert Scholten, de zoon van Willem Albert, bracht de 

twee partijen bij elkaar en bewerkstelligde de oprichting van de Noord-Nederlandsche Beetwortelsuikerfabriek 

in Vierverlaten bij Hoogkerk in 1896. Dit was geen coöperatieve fabriek, 

zoals door velen van de telers hier gewenst werd. Een groot deel van de grieven van de landbouwers 

tegen de fabrikant werd weggenomen door het hanteren van het participatiecontract. 

Dit contract, in 1895 ontworpen door J.F. Vlekke, directeur van de NV Gastelsche Beetwortelsuikerfabriek, 

voorzag in een bietenprijs die zou afhangen van het suikergehalte, de gemiddelde 

suikerprijs en de winst van de fabriek. Deze zou na renteaftrek voor de helft aan de bietenleveranciers 

komen. 

De stichting van coöperatieve suikerfabrieken is het resultaat geweest van een langlopend 

belangenconflict tussen suikerfabrikanten en bietentelers. Dit conflict spitste zich uiteindelijk 

toe op de wijze van contracteren van de bieten. De boeren voelden zich in twee opzichten 

benadeeld. In de eerste plaats stonden de bietentelers vanaf 1875, toen de Bond van Suikerfabrikanten 

werd opgericht en een uniforme inkoopprijs werd vastgesteld, feitelijk tegenover 

een inkoopkartel. Toen de fabrieken in 1885 onderlinge concurrentie op de bietenmarkt uitsloten 

door het maken van afspraken over ieders aandeel in de beschikbare grondstof, de bietencontingentering, 

werd de geringe invloed van de telers nog verder gereduceerd. 

Daarnaast was de wijze van contracteren van de bieten ook een bron van wrijving. Aanvankelijk 

werden door de fabrikanten bepaalde percelen gecontracteerd; later werd meestal op gewicht 

uitbetaald. Steeds verdergaande selectie resulteerde in zaad dat bieten met een relatief 

laag gewicht en een relatief hoog suikergehalte produceerde. De wijze van contractering werd 

echter niet aan deze ontwikkeling aangepast, waardoor de hogere opbrengst alleen de fabrikant 

ten goede kwam. De bietentelers overwogen daarom al sinds de jaren '80 zelf de verwerking 

van hun product ter hand te nemen. Dat dit in de praktijk niet eenvoudig was, wordt aangetoond 

door het feit dat de Eerste Nederlandsche Coöperatieve Beetwortelsuikerfabriek in 

Sas van Gent pas in 1899 opgericht werd. Omdat deze coöperatie het aanvankelijk moeilijk 

had, heeft men elders nog lang geaarzeld alvorens tot de oprichting van een coöperatieve fabriek 

over te gaan. De bedrijfsfusies en -sluitingen waarmee de oprichting en uitbreiding van 

de Algemene Suiker Maatschappij (ASMij) gepaard ging hadden zeker invloed op de stichting 

van de coöperatie Dinteloord (1908) en het onmiddellijke succes van deze fabriek bevor- 

2 Dit hoofdstuk is bijna letterlijk overgenomen uit de „Inventaris van het archief van de Friesch Groningsche 

Beetwortelsuikerfabriek‟ (Groninger Archieven), zoals gepubliceerd op internet „archieven.nl/0/toegang/5/1453‟. 

De belangrijkste wijziging betreft de toeschrijving van het ontwerp aan G. Nijhuis in plaats van W.K. van Oort. 

Uit de bouwdossiers van de gemeente Groningen (RO/EZ) kan worden opgemaakt dat de architect G. Nijhuis de 

feitelijke architect is. Het gebouw past ook zeer goed in zijn oeuvre. Wel zijn veel van de tekeningen gestempeld 

door W.K. van Oort. 

- 7 -


derde de oprichting van de coöperaties in Puttershoek (1912), Zevenbergen (1912) en 

Roosendaal (1913). 

Ook in Groningen en Friesland ontstonden plannen om een coöperatieve fabriek op te richten. 

Aanvankelijk had de Noord-Nederlandsche Beetwortelsuikerfabriek in Vierverlaten in de behoefte 

aan een fabriek in de regio voorzien en het genoemde participatiecontract zorgde ervoor 

dat er geen scherpe tegenstelling ontstond met de telers. Door de gestage uitbreiding van 

de bietenteelt in het noorden bleek er ruimte te zijn voor een tweede fabriek. In 1912 werd het 

principebesluit tot oprichting van een coöperatieve fabriek genomen. 

De akte van oprichting van de Vereeniging Friesch-Groningsche Coöperatieve Beetwortelsuikerfabriek 

werd op 16 mei 1913 ondertekend en op 27 juni vond de eerste algemene ledenvergadering 

plaats. Als directeur werd aangetrokken J.J. van Doormaal, de directeur van de 

suikerfabriek in Standdaarbuiten. Van Doormaal ontwierp een zeer goed geoutilleerde fabriek, 

daarin bijgestaan door ingenieur W.K. van Oort en de architect G. Nijhuis. De precieze 

verdeling van werkzaamheden is niet bekend, maar aangenomen mag worden dat het architectonische 

ontwerp van de gebouwen is gemaakt door G. Nijhuis. De machines werden geleverd 

door Röhrig & König uit Maagdenburg. De fabriek produceerde in zijn eerste campagne 

nog slechts ruwsuiker. Reeds in de zomer van 1915 werd besloten een raffinaderij aan de installaties 

toe te voegen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog beperkte de overheid in het kader van 

de stimulering van de graanverbouw de teelt van suikerbieten steeds sterker. De oorlogsperiode 

was voor de jonge suikercoöperaties echter geen ongunstige periode. Als gevolg van hoge 

suikerprijzen kon ook een goede bietenprijs uitbetaald worden. Dit had een gunstig effect op 

bereidheid van boeren om bieten te telen voor de Friesch-Groningsche. 

De ingebruikname van de nieuwe suikerfabriek in Groningen had directe gevolgen voor de 

positie van de Noord-Nederlandsche Beetwortelsuikerfabriek in Vierverlaten. Deze kon de 

concurrentie op het gebied van de grondstoffeninkoop nauwelijks aan en in 1918 ging het 

gerucht dat de Noord-Nederlandsche te koop was. De Friesch-Groningsche was geïnteresseerd 

en deed een bod maar de directie van de Noord-Nederlandsche gaf de voorkeur aan verkoop 

aan de Wester Suikerraffinaderij in Amsterdam. Toen de Wester Suikerraffinaderij in 

1919 deel ging uitmaken van de Centrale Suiker Maatschappij (CSM) kreeg de Friesch- 

Groningsche in de fabriek in Vierverlaten een potentieel geduchte concurrent. 

In praktijk ontstond er op een aantal terreinen samenwerking tussen de Friesch-Groningsche 

en de Centrale Suiker Maatschappij via de dochteronderneming te Vierverlaten. In januari 

1920 sloten de Friesch-Groningsche en de Centrale Suiker Maatschappij een overeenkomst 

waarbij werd bepaald dat de CSM gedurende 15 jaar de door de Friesch-Groningsche geproduceerde 

witsuiker zou verkopen; ook werd afgesproken dat de door de Noord-Nederlandsche 

gemaakte ruwsuiker door de Friesch-Groningsche zou worden geraffineerd. Verder kwamen 

de beide partijen overeen dat zij niet zonder elkaar een derde suikerfabriek in het noorden 

zouden stichten. 

De zeer sterke uitbreiding van het bietenareaal in het noorden stelde beide fabrieken voor een 

probleem en reeds in de zomer van 1920 begonnen onderhandelingen tussen de Friesch- 

Groningsche en de Centrale Suiker Maatschappij over de oprichting van een derde fabriek. 

Nog datzelfde jaar besloten zij in Franeker de NV Frisia op te richten die gezamenlijk door de 

Friesch-Groningsche en de CSM geëxploiteerd zou worden. De fabriek werd echter gebouwd 

toen de conjunctuur zijn hoogtepunt had bereikt. Na de topjaren 1919-1920 zakte de suikerprijs 

weer tot het vooroorlogse niveau en moesten de suikerfabrieken hun uiterste best doen 

om rendabel te blijven. De Frisia werd dan ook geen succes en moest in 1929 sluiten. Ook de 

Friesch-Groningsche kwam door de dalende suikerprijzen (en bietenprijzen) in moeilijkheden 

- 8 -


en in 1931 gaf het bestuur de leden een stillegging van de productie in overweging. De algemene 

ledenvergadering besloot echter het bedrijf voort te zetten. 

Vanaf 1930 is er in toenemende mate overheidsbemoeienis met de suikerindustrie, eerst in de 

vorm van een invoerrechtheffing op witsuiker en van een contigenteringsovereenkomst voor 

de suikerafzet op de binnenlandse markt. In 1931 werd een productiepremie op de bietenteelt 

ingevoerd die in de volgende jaren telkens verhoogd moest worden. Verder werd in 1933 een 

vaste bietenprijs aan de telers toegezegd; tevens werd de suikerfabrieken, om hen in staat te 

stellen deze vaste prijs te betalen, een bepaalde opbrengst voor suiker, pulp en melasse gegarandeerd. 

Als laatste stap in de bescherming van de suikerindustrie volgde in 1934 een overeenkomst 

tot contingentering van de bietenoogst. Op deze manier hielden de zes particuliere 

en zes coöperatieve fabrieken het hoofd boven water tot 1940, waarna de oorlog en de bezetting 

de situatie drastisch veranderden. 

Tijdens de bezetting werden maatregelen genomen om zoveel mogelijk door de eigen landbouw 

in de binnenlandse behoefte aan voedsel te voorzien. De bietenteelt werd gestimuleerd 

maar door de buitengewone omstandigheden zoals daling van het aantal beschikbare arbeidskrachten, 

transportproblemen, gebrek aan hulpstoffen en inundatie van landbouwgrond werd 

het ieder jaar moeilijker een campagne te draaien. In 1944 werkte de Friesch-Groningsche als 

enige suikerfabriek boven de grote rivieren maar slechts gedurende één week. Tijdens de bezetting 

werd de overheidsbemoeienis met het bedrijfsleven ingrijpend veranderd. De suikerindustrie 

kreeg vooral te maken met twee organen: de Vakgroep Suikerindustrie en het Bedrijfschap 

voor Suiker. 

Na de bevrijding volgde al snel een herstel van de bietenteelt en deze kwam spoedig weer op 

de vooroorlogse vijf procent van het areaal. Tot 1958 kon de binnenlandse industrie echter 

niet voldoen aan de binnenlandse behoefte en ook na 1958 was dit niet altijd mogelijk. De 

suikerindustrie heeft te maken met grote en moeilijk voorspelbare schommelingen in zowel de 

bietenoogst en als in de suikeropbrengst. Dat bemoeilijkte van oudsher een sterke regulering 

van deze industrie van regeringswege. Niettemin zette de overheidsbemoeienis met alle aspecten 

van de suikerproductie zich voort. Na 1948 was er aanvankelijk een groot aanbod van 

bieten dat maar moeilijk verwerkt kon worden. Capaciteitsvergroting van de fabrieken loste 

dit probleem op. De Friesch-Groningsche werkte, onder leiding van de nieuwe directeur 

H.W.L. Koning, aan een verregaande modernisering in de vorm van twee vijf-jarenplannen. 

Toen de surplussen eenmaal verwerkt konden worden ontstond andermaal een strijd om de 

grondstof. De belangstelling concentreerde zich vooral op de nieuwe bietenproducerende gebieden: 

de zandgronden van Brabant en Limburg en de IJsselmeerpolders. Toen in 1953 weer 

een overeenkomst tot contingentering van de bietenoogst werd gesloten deed de Friesch- 

Groningsche niet mee omdat het bestuur meende de weg van de vergroting van het aantal leden 

en geplaatste aandelen te moeten kiezen. 

De teelt in het noorden van het land bleef echter achter bij de verwachtingen en in 1962 gaf de 

Friesch-Groningsche te kennen ook aan de contingentering mee te willen doen. Nauwere samenwerking 

tussen de particuliere en coöperatieve industrie was een steeds terugkerend thema. 

Over incidentele kwesties werd regelmatig overleg gepleegd, maar van georganiseerde 

samenwerking was nauwelijks sprake. Wel deden de coöperaties in 1965 een bod op alle uitstaande 

aandelen van de Centrale Suiker Maatschappij maar dit aanbod werd door de CSM 

van de hand gewezen. Overigens lag het aandeel van de coöperaties in de bieten- en suikermarkt 

op ongeveer 63 procent en dat van de CSM op 37 procent. Het overleg tussen de vier 

coöperaties over het bod op de Centrale Suiker Maatschappij aandelen leidde wel tot de op- 

- 9 -


richting van de Suiker Unie, een top-coöperatie met als doel: de coördinatie van investeringen, 

de rationalisatie van het vervoer van suiker, bieten en nevenproducten, de concentratie 

van kennis, ervaring en kapitaal en de bundeling van beleid en invloed. De vier coöperaties 

bleven voorlopig als zodanig bestaan totdat de integratie in de Suiker Unie voltooid zou zijn. 

Per 31 december 1970 werden de samenwerkende verenigingen opgeheven en de telers werden 

nu rechtstreeks lid van de Suiker Unie. De Friesch-Groningsche werd de fabriek Groningen 

van de Suiker Unie. 

Omdat in de suikerindustrie geen verdere zelfstandige groei meer mogelijk was, heeft de Suiker 

Unie ook andere activiteiten in de agrarische sector ontwikkeld. Begin jaren negentig 

kende de Suiker Unie vier groepen activiteiten: suiker, zaden, fruit & groenten en specerijen. 

Als gevolg van deze diversificatie volgde in 1996 een naamswijziging van de coöperatie tot 

Cosun. Bij het honderdjarige bestaan van het oudste onderdeel uit de coöperatie, de „Eerste 

Nederlandsche Coöperatie Beetwortelsuikerfabriek‟ (Sas van Gent), werd de naam gewijzigd 

in „Royal Cosun‟ (Koninklijke Coöperatie Cosun U.A.). In 2007 heeft Royal Cosun ook de 

CSM overgenomen. Bij deze overname ging Cosun er nog van uit dat de beide fabrieken van 

Hoogkerk en Groningen hard nodig waren voor de suikerproductie. Nog geen twee jaar later 

bleek deze situatie radicaal gewijzigd. Oorzaak hiervan was een aanpassing van het suikermarktbeleid 

door de Europese Unie, waarbij het bietsuikerquotum werd verlaagd van 18 naar 

12 miljoen ton. Daarop besloot Cosun in januari 2008 tot een onmiddellijke sluiting van de 

fabriek in Groningen. Inmiddels is een start gemaakt met de afvoer van bruikbare installaties 

en sloop van de gebouwen. In juni 2009 hebben de Suikerunie en de gemeente Groningen een 

intentieovereenkomst getekend voor de verkoop van de terreinen. 3 

3 Bronnen: www.suikerunie.nl (geschiedenis van Suiker Unie) en www.cosun.nl (cosun nieuws, 19-06-2009). 

- 10 -


4. Bouwgeschiedenis 

Onderstaand overzicht van de bouwgeschiedenis is toegespitst op het hoofdgebouw van het 

complex, waarvan de kern uit 1914 bestaat. Vrijwel alle oude bijgebouwen zijn in de jaren 

zeventig en tachtig gesloopt bij een complete herinrichting van het terrein. 

Bouwfase 1 (1913-1914) 

Op 16 mei 1913 werd de Vereeniging Friesch-Groningsche Coöperatieve Beetwortelsuikerfabriek 

is opgericht voor de bouw en exploitatie van een coöperatieve beetwortelsuikerfabriek. 

De eerste directeur van de coöperatie was J.J. van Doormaal, voordien directeur de directeur 

van de suikerfabriek in Standdaarbuiten. Hij wist een groot terrein ten westen van de stad 

Groningen te verwerven voor de bouw van een suikerfabriek, strategisch gelegen aan het 

Hoendiep en de spoorlijn Leeuwarden - Groningen. Vermoedelijk was J.J. van Doormaal verantwoordelijk 

voor het ontwerp van de fabriek, bijgestaan door ingenieur W.K. van Oort en 

de architect G. Nijhuis. De precieze verdeling van werkzaamheden is niet bekend, maar aangenomen 

mag worden dat het architectonische ontwerp van de gebouwen is gemaakt door de 

architect G. Nijhuis. Voor de levering van de machines werd de firma Röhrig & König uit 

Maagdenburg ingeschakeld. 

Noord 

Fragment van de situatietekening voor de bouw van de Coöperatieve Friesch Groningsche Beetwortelsuikerfabriek, 

volgens een tekening van 9 oktober 1913 (Archief RO/EZ). De fabriek bestond uit een 

washuis (A), voorgebouw (B, ook hoofdgebouw genaamd), suikerhuis (C), suikerpakhuis (D), machinekamer 

(E), ketelhuis (F), gebouw met kalkovens (G) en kalkmengers (H), laboratorium (I), lokaal 

voor pompen (k), privaten etc (L) en schoorsteen (M). Het terrein vertoonde geringe hoogteverschillen, 

namelijk van -0,3 tot -0,75 meter WP (Winschoter Peil). Het gebouw is op een podium op 0 meter 

WP geplaatst, omgeven door flauwe hellingen van 1/10 en 1/90. De laatstgenoemde helling sloot aan 

op de kade van het Hoendiep. Rondom de contour van het gebouw staat de funderingsput aangegeven, 

waarvan de bodem op -3,00 meter WP lag. Op dat niveau zijn houten palen geslagen, waarop betonnen 

voetmuren. De bakstenen gevels zijn op deze betonnen voetmuren opgetrokken. 

- 11 -


Het ontwerp is uitgetekend in het najaar van 1913. Op 29 januari 1914 verleende B&W van 

de gemeente Groningen vergunning voor de bouw van een „nieuwe fabriek met schoorsteen, 

suikerpakhuis en suikerhuis en kantoorgebouw‟ en twee andere gebouwen met badcellen, 

privaten en waterplaatsen. 

Het hoofdgebouw van de fabriek heeft een compacte U-vormige opzet, bestaande uit een 

langgerekte zuidvleugel (gebouw A-B-C-D), een korte dwarsvleugel (kalkgebouw G-H) en 

een noordvleugel (laboratorium- en pompengebouw I-K en ketelhuis F). Door de hoogteverschillen 

van de gebouwen heeft het complex een afwisselende bouwmassa. De gebouwen 

hebben flauwe zadeldaken, deels voorzien van lichtstraten. Alleen het kalkgebouw heeft een 

gebogen kapvorm. 

Overzicht van de zuidgevel van de fabriek tijdens de bouw in 1914 (foto ontleend aan ‘De Wolkenfabriek’). 

Van links naar rechts: het tweelaags suikerpakhuis (D), het hoge suikerhuis (C) en het tweelaags 

voorgebouw (B). Rechts voor het gebouw is het kantoorgebouw herkenbaar, dat met een loopbrug 

verbonden werd met het hoofdgebouw van de fabriek. 

Links: detail van de kopgevel van het hoge suikerhuis, circa 1914 (foto ontleend aan ‘De Wolkenfabriek’). 

Op deze foto valt de verzorgde, representatieve gevelarchitectuur van gevels goed te herkennen. 

In de rechter langsgevel van dit gebouw zijn op het hoogste niveau siervelden in de nissen aangebracht. 

De pilasters in de kopgevels worden beëindigd met ‘koppen’ van wit graniet. 

Rechts: overzicht van het ‘lage’ ketelhuis, vlak na de bouw in 1914 (foto ontleend aan ‘De Wolkenfabriek’). 

Alleen de langsgevels van het ketelhuis zijn uitgevoerd in stalen vakwerk met baksteen invullingen. 

Het achterste deel heeft bakstenen gevels met pilasters, zoals de overige gebouwen (laboratorium 

en pomplokaal). De kopgevel heeft dezelfde manifeste architectuur als de overige gebouwen. 

- 12 -


De fundering bestaat uit houten palen en betonnen voeten. Deze betonnen voeten zijn tot ongeveer 

het maaiveld opgetrokken, deels zichtbaar als plint. Vrijwel alle gebouwen hebben 

massieve bakstenen gevels, die naar boven toe verjongen. De gevels worden in traveeën verdeeld 

door middel van pilasters, die vlak onder de dakvoet zijn gekoppeld door lijstwerk 

(spaarvelden). Deze verdeling in traveeën vormt het stramien voor de plaatsing van de (stalen) 

vensters en deuren. De flauw hellende kopgevels zijn afgedekt met deklijsten van wit graniet, 

onderbroken door de geprofileerde bekroningen van de pilasters. Ook deze bekroningen zijn 

uitgevoerd in wit graniet. De verdere versiering van de gevels bestaat uit spekbanden en segmentboogvormige 

ontlastingsbogen in helderrode strengperssteen, geprofileerde cordonlijsten 

(horizontale banden) en gevelbeëindigingen. In de langsgevels correspondeert de geleding in 

traveeën met het aantal spanten van het dak. De ijzeren vakwerkspanten van de kappen zijn 

opgelegd in de muren, juist op de punten waar deze zijn verstevigd met pilasters. 

De langsgevels van het ketelhuis hadden als enige een afwijkende gevelvorm, namelijk stalen 

vakwerkconstructies met invullingen in baksteen en glas. Ook de opbouw op het washuis had 

een stalen vakwerkconstructie, ingevuld met baksteen. 

Noord 

. 

De hoofdgebouwen van het fabriekscomplex uit 1914 (fase 1), ingetekend op een overzicht van het 

fabrieksterrein omstreeks 1980 (archief RO/EZ). Ten zuiden van de fabriek ligt het kantoorgebouw, 

verbonden met het hoofdgebouw door middel van een loopbrug. 

Bouwfase 2 (1915-1917) 

De fabriek produceerde in zijn eerste campagne slechts ruwsuiker. Daarom werd in de zomer 

van 1915 besloten om een raffinaderij aan de installaties toe te voegen. Voor de suikerindustrie 

bleek de Eerste Wereldoorlog een goede en lucratieve periode, ondanks het feit dat de 

Rijksoverheid pogingen deed om de suikerbietenteelt terug te dringen ten gunste van de 

graanproductie. De hoge suikerprijzen maakten het namelijk mogelijk om een goede prijs 

voor de suikerbieten te betalen. En op die wijze steeg het aanbod. 

Gedurende deze periode hebben diverse uitbreidingen plaatsgevonden. Op 12 mei 1915 verkreeg 

de Friesch-Groningsche vergunning voor de uitbreiding van het administratiegebouw 

met een aanbouw. De volgende aanvraag (19 juli 1915) betrof een uitbreiding van het bestaande 

suikerpakhuis en de bouw van een tweelaags pakhuis met twee flauwe zadeldaken 

naast het bestaande suikerpakhuis. Dit is het oude entrepot. De architectuur en constructie 

(met stalen kapspanten) van deze uitbreidingen zijn vrijwel identiek aan de bestaande bebouwing. 

Van de bestaande kopgevel van het suikerpakhuis zijn in elk geval de granieten dekstenen 

en koppen van de pilasters hergebruikt, mogelijk ook de profielstenen. Uit de bouwtekeningen 

valt op te maken dat de uitbreiding van het bestaande suikerpakhuis een betonnen tussenvloer 

bezat, het nieuwe pakhuis een ongedeelde ruimte over twee lagen. In aansluiting op 

- 13 - 

Hoendiep


de bestaande architectuur, hebben de gevels vensters op twee niveaus. De onderste reeks vensters 

is echter als nissen uitgevoerd (blindvensters). De flauwe zadeldaken worden gedragen 

door stalen kolommen en vakwerkspanten. Het ontwerp voor deze uitbreidingen is getekend 

en ondertekend door G. Nijhuis en W.K. van Oort. De betonwerken zijn geleverd door de 

firma H. Vriens uit Breda, fabriek van gewapend en ongewapend beton en cementijzerwerken. 

Het vermoeden bestaat dat de stalen spanten en ramen zijn geproduceerd door De Vries 

Robbé uit Gorinchem. 

Dwarsdoorsnede van de uitbreiding van het suikerpakhuis uit 1914, volgens de bouwaanvraag van 

1915 (archief RO/EZ). 

Noord 

. 

De uitbreidingen van het hoofdgebouw van het fabriekscomplex in de periode 1915-1917 (fase 2), 

ingetekend op een overzicht van het fabrieksterrein omstreeks 1980. Ten zuiden van de fabriek ligt het 

kantoorgebouw, verbonden met het hoofdgebouw door middel van een loopbrug. De nieuwe gebouwen 

zijn in rood aangegeven. 

- 14 -


De bouwaanvraag van 17 april 1916 betrof de oprichting van portierswachthuisje, een weeghuis, 

twee bergruimten, twee kantoren, een machinegebouw en een directiekeet. Deze directiekeet 

was bestemd als tijdelijke woning. En in 1917 volgde de aanvraag voor het realiseren 

van een kleine aanbouw aan het bestaande ketelhuis (vijf traveeën), twee roetkamers aan 

weerszijden van de fabrieksschoorsteen, een noritstation en een tijdelijk schaftlokaal met 

bergruimte. Het ontwerp van deze gebouwen is getekend door G. Nijhuis. Op 11 juni 1917 

volgde de aanvraag voor de bouw van een aftakstation (trafohuisje), ten behoeve van de hoogspanningsaansluiting 

van de suikerfabriek aan het hoogspanningskabelnet van het Provinciaal 

elektriciteitsbedrijf. 

Overzicht van het kantoorgebouw naast het fabriekscomplex, gebouwd in 1914 en uitgebreid in 1915 

(foto ontleend aan ‘De Wolkenfabriek’). Op de achtergrond is de skyline van de stad Groningen herkenbaar. 

Bouwfase 3 (1921/ 1922) 

Kort voor 1920 vond een zeer sterke uitbreiding plaats van het bietenareaal in de provincies 

Groningen en Friesland, zodat het aanbod van suikerbieten aanzienlijk toenam. Met name 

1919 en 1920 waren topjaren. In 1921 en 1922 heeft de Friesch-Groningsche aanzienlijke 

uitbreidingen gerealiseerd, waarbij de gehele fabriek in fasen gereorganiseerd is. 

De eerste aanvraag voor een uitbreiding (29 mei 1919) betrof een uitbreiding tegen het in 

1915 gerealiseerde nieuwe suikerpakhuis. Dit plan is pas uitgevoerd in 1922, volgens een 

aangepast plan. 

In 1921 werd een vergunning verkregen voor de bouw van een pulploods (pulp-entrepot) op 

het westelijke deel van het terrein en een aanbouw van een ruimte voor verdamping aan het 

voorgebouw, beide naar ontwerp van de architect G. Nijhuis. De betonwerken voor de pulploods 

zijn geleverd door de NV Bredasche Beton Maatschappij v/h H. Vriens, die onder een 

andere naam reeds eerder werk voor de Friesch-Groningsche had geleverd. 

Onderdeel van deze aanvraag was een kleine uitbreiding van het ketelhuis. Deze uitbreiding is 

niet gerealiseerd, want enige maanden later (begin 1922) volgde een aanvraag voor een zeer 

- 15 -


omvangrijke verbouwing van het ketelhuis, waarbij het tweelaags gebouw werd opgehoogd 

tot vier lagen. Hierbij werd tevens de bestaande vakwerkgevels vervangen door bakstenen 

gevels, waarvan de architectuur aansluit op die van de rest van het complex. De vakwerkgevels 

waren ongetwijfeld te licht uitgevoerd om een verhoging tot vier bouwlagen te kunnen 

realiseren. Twee stukken van de gevel hoefden niet te worden vervangen, namelijk de zijgevels 

van het laboratorium en pomplokaal. Deze waren reeds uitgevoerd in baksteen. De granieten 

dekplaten en pilasterkoppen zijn herplaatst in de nieuwe kopgevel. 

Noord 

.. . 

. 


ingetekend op een overzicht van het fabrieksterrein omstreeks 1980. Van de bijgebouwen is alleen de 

grote pulploods getekend. Nieuwe gebouwen zijn in rood aangegeven, ingrijpend gewijzigde en verhoogde 

gebouwen in goudkleur. 

Overzicht van de suikerfabriek in 1946, gezien vanuit het noordoosten (foto ontleend aan ‘De Wolkenfabriek’). 

Rechts is het in 1921 verhoogde en grotendeels vernieuwde Ketelhuis herkenbaar. 

De vergunning van 1922 betrof ook een uitbreiding en verhoging van het suikerpakhuis uit 

1915 met één bouwlaag, geheel conform de bestaande architectuur. De begane grond van het 

gebouw werd in gebruik verzelfstandigd door toevoeging van een betonconstructie, bestaande 

uit kolommen, balken en vloeren. De hoge eerste verdieping kreeg een pakhuisfunctie. De 

kapconstructie bestaat uit stalen kolommen en de hergebruikte stalen spanten uit 1915. 

- 16 -


2 

1 

Overzicht van het westelijke deel van de suikerfabriek in 1955 (foto ontleend aan ‘De Wolkenfabriek’). 

Op deze foto zijn het oude entrepot (1) en nieuwe entrepot (2, gesloopt in 1979) herkenbaar, evenals 

het ‘klontjesgebouw’ (3). Ter plaatse van de aansluiting van het ‘klontjesgebouw’ op het Suikerpakhuis 

is een plaatselijke verhoging zichtbaar. 

Het nieuwe entrepotgebouw met suikeropslag, circa 1922 (foto ontleend aan ‘De Wolkenfabriek’). 

- 17 - 

3


Naast het oude entrepot werden een nieuw entrepot (gesloopt in 1979) en een melassetank 

(gesloopt) gebouwd. In opzet en architectuur leek dit gebouw sterk op het oude entrepot. De 

afschuining aan de noordwestzijde van dit gebouw had te maken met het beloop van een bedrijfsspoorlijn. 

Bouwfase 4 (kleinschalige wijzigingen, 1924-1945) 

Na de topjaren 1919 en 1920 zakte de suikerprijs terug tot het vooroorlogse niveau, waardoor 

de suikerfabrieken alles op alles zetten om rendabel te blijven. Dat was ook het geval voor de 

Friesch-Groningsche. In 1930 waren de problemen van de fabriek zo groot, dat zelfs sluiting 

werd overwogen. 

In de jaren dertig werd de suikermarkt van overheidswege sterk gereguleerd, aanvankelijk 

door invoerrechtheffingen op witsuiker, contingenteringsovereenkomsten voor de binnenlandse 

markt en productiepremies op de bietenteelt. Na 1933 volgen vaste prijzen voor de bieten 

en suikerproducten. Tenslotte wordt ook de bietenteelt gecontingenteerd. Daarmee wist ook 

de Friesch-Groningse het hoofd boven water te houden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog viel 

de suikerproductie sterk terug, vanwege de steeds geringere beschikbaarheid van arbeidskrachten, 

transportproblemen, gebrek aan hulpstoffen en inundatie van landbouwgrond. In 

1944 bleef de bietencampagne beperkt tot slechts één week. 

Noord 

. 

.. 

. 


ingetekend op een overzicht van het fabrieksterrein omstreeks 1980. Nieuwe gebouwen en uitbreidingen 

zijn in rood aangegeven. 

Na de grootschalige verbouwingen van 1921-‟22 hebben nog enkele aanpassingen plaatsgevonden 

in de periode 1924-1927. In 1924 werd een tijdelijke houten loods gebouwd, ten behoeve 

van een kantoorfunctie. Tegen de kopgevel van het ketelhuis is in 1925 een kleine aanbouw 

gerealiseerd, het kleine ketelhuis. In 1926 volgden de bouw van een fundatie voor een 

kraanspoor en de bouw van 7 kolenbunkers. 

Een relatief kleinschalige, maar wel ingrijpende uitbreiding betrof de vergroting van het oorspronkelijke 

voorgebouw in zuidelijke richting in 1927, ten behoeve van de vergroting van de 

„diffusieruimte‟. Het voorgebouw was in de jaren twintig in gebruik als „kookhuis‟. Om de 

hal te verbreden werd bijna de gehele zuidgevel van het gebouw gesloopt en ongeveer 3 meter 

zuidelijker in precies dezelfde architectuur en detaillering herbouwd. Wellicht zijn onderdelen 

uit de bestaande gevel hergebruikt, zoals de stalen ramen. Er zijn geen aanwijzingen voor 

hergebruik van de baksteen, want de profielstenen onder de stalen ramen zijn vernieuwd. De 

- 18 -


bestaande stalen spanten werden met een vak verlengd, zodat ze opgelegd konden worden in 

de nieuwe gevel. Deze werkzaamheden zijn uitgevoerd door De Vries Robbé uit Gorinchem. 

In de periode 1930-‟40 hebben slechts kleine aanpassingen en uitbreidingen van de fabriek en 

het kantoor plaatsgevonden (1938). Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn alleen onderhoudswerkzaamheden 

uitgevoerd. 

Bouwfase 5 (1945-1957, moderniseringen en uitbreidingen) 

Na de bevrijding volgde al snel een herstel van de bietenteelt, zodanig zelfs dat er capaciteitstekorten 

ontstonden bij de verwerking van de bieten tot suiker. Onder leiding van de nieuwe 

directeur H.W.L. Koning werkte de Friesch-Groningsche aan een verregaande modernisering 

in de vorm van twee vijfjarenplannen. 

In 1947 hebben aanpassingen in het terrein plaatsgevonden, waaronder de bouw van een autogor 

(opslagplaats met zwemgoten voor suikerbieten), het omleggen van de bestaande toegangsweg 

met spoorwegovergang, het verplaatsen van drie weegbruggen en van een portiersloge 

met weeghuisje. In 1948 volgde een herinrichting van het bietenopslagterrein. 

De meest grootschalige verbouwingen in deze periode betroffen de vernieuwing van alle installaties 

van het ketelhuis en de machinekamer in de periode 1949 - 1953, nadat de bestaande 

installaties door het stoomwezen waren afgekeurd. Niet alleen hebben hierbij grootschalige 

vernieuwingen in de draagconstructies plaatsgevonden (aanbrengen van nieuwe betonconstructies, 

betonnen tussenvloeren en vernieuwing van een deel van de stalen spanten), maar 

ook een uitbreiding in westelijke richting. Deze uitbreiding is uitgevoerd in dezelfde stijl als 

het bestaande gebouw; wel zijn er afwijkingen in het metselwerk te zien. Verder zijn diverse 

elementen uit de bestaande kopgevel van het ketelhuis hergebruikt, waaronder de granieten 

dekplaten en pilasterkoppen, vensters en deuren. De ruimte tussen de noordelijke en zuidelijke 

vleugel van het complex werd volledig bebouwd als onderdeel van het ketelhuis, waarbij 

een deel van de bestaande bebouwing is gesloopt. Hoogstwaarschijnlijk is toen het oostelijke 

deel van het oude ketelhuis in gebruik genomen als feestzaal (theaterzaal) met alle bijbehorende 

voorzieningen. Bij de herinrichting van de machinekamer is een gewapend betonnen 

tussenvloer toegevoegd. De bestaande stalen kapconstructie kreeg een dakdekking van bimsbetonplaten. 

Noord 

.. . 

. 


ingetekend op een overzicht van het fabrieksterrein omstreeks 1980. Nieuwe gebouwen zijn in rood 

aangegeven, ingrijpend gewijzigde en verhoogde gebouwen in goudkleur. 

- 19 -


In 1952 is een kleine aanbouw tegen het voorgebouw geplaatst, waarin een bietenpomp werd 

opgesteld. Verder zijn een nieuwe kalkloods (1953) tot stand gekomen, verscheidene uitbreidingen 

aan het kantoorgebouw (1954-„58), een tarreerlokaal met laboratorium en kantoren 

(1954), een suikerzakkenloods (1954), een houten loods (1955), houten barakken voor tijdelijke 

huisvesting van het campagnepersoneel (1956) en tijdelijke uitbreidingen van de fabriek 

(1957). 

Uitsnede uit het situatieplan van de Friesch-Groningsche Coöperatieve Beetwortelfabriek in februari 

1960 (archief RO/EZ). Deze tekening is gemaakt ten behoeve van de bouw van het zeefgebouw (1960). 

De legenda van deze tekening geeft inzicht in het functioneren van de fabriek, voorafgaande aan de 

grootschalige verbouwingen vanaf de jaren zestig (niet alle gebouwen staan op deze uitsnede): 

01. Scheepsgorren 

02. Nettengor 

03. Reservegrot 

04. Bietenpompgebouw 

05. Washuis 

06. Voorfabriek 

07. Kantoren en laboratorium 

08. Suikerhuis 

09. Machinekamer 

10. Electrowerkplaats 

11. Kalkovens 

12. Werkplaats 

13. Magazijn 

14. Dunsap accu‟s 

15. Schoorsteen 

16. Ketelhuis (CV) 

17. Pulpdrogerij 

18. Vuurhaarden Pulpdrogerij 

19. Pompenkamer 

20. Ketelhuis 

21. Ventilatorenkamer 

22. Kleinverpakking 

23. Oud Entrepot 

24. Nieuw Entrepot 

25. Melassetanks 

26. Tarreerlokaal 

27. Rijwielstalling 

28. Pompstation oost 

29. Portiershuisje 

30. Weegbrug pulp 

31. Weegbrug bieten 

32. Weegbrug 

33. Weegbrug wagons 

34. Timmerwerkplaats 

35. Garage. 

36. Kalkmelkgebouw 

37. Kalkloods 

38. Trafostations 

39. Kolen- en kalksteenopslag 

40. Schuimaardeopslag 

41. Bergplaats voor campagnemateriaal 

42. Pulploods 

43. Pulploods 

44. Bezinkputten 

45. Pompstation west 

46. Locomotiefloods 

47. Zakkenloods 

48. Wagon-Elfa 

49. Auto-Elfa 

50. Toilet 

51. Man-trolleybaan 

- 20 - 

52. Watergemaal 

53. Woning 

54. Pulpwaterbezinkput 

55. Woning directeur 

56. Constructiewerkplaats 

57. Houtopslag 

58. Ketelhuis, Melassestation 

59. Olietank 

60. Pompstation, olietank 

61. Huisvesting voor campagnepersoneel 

62. IJzerkraal 

63. Brandspuit en BBmateriaal 

64. Waterleiding (10 m 3 ) 

65. Melasseleiding 

66. Pulpblaasleiding 

67. Cokes Transportbaan 

68. Auto Rupro 

69. Wagon Rupro 

70. Melassestation 

71. Suikersilo‟s (plan) 

72. Pompstation west 

73. Hoendiepwaterpompen


Bouwfase 6 (verdichting en verhoging, 1958 - 1962) 

Vanaf de jaren vijftig vond een bijna aaneengesloten reeks verbouwingen plaats, waarbij alle 

installaties worden vernieuwd. Hiermee wordt een aanzienlijke schaalvergroting van de productie 

bereikt. In 1958/1959 wordt het westelijk deel van het zuidvleugel of het „kookhuis‟ 

verhoogd met twee bouwlagen, het voormalige suikerpakhuis (1914). Dit is de eerste uitbreiding 

van het complex, waarbij de gevels in duidelijk afwijkende vorm worden uitgevoerd. De 

gevels van de onderbouw worden wit geschilderd. Inwendig krijgt het gebouw een aantal tussenvloeren, 

uitgevoerd in een (gelaste) staalconstructie met betonnen vloeren. Een vide in het 

gebouw zorgt ervoor dat het licht tot op de begane grond doordringt. De kap wordt afgedekt 

met bimsbetonplaten. 

In 1959 volgen de bouw van een pomphuisje, drie melassetanks op betonnen funderingen en 

een aanpassing van de technische kantoren. Uit 1960 dateert het zeefgebouw, dat boven op de 

oostelijke uitbreiding van het oude entrepot (het „klontjesgebouw‟ uit 1921) is geplaatst. De 

constructie van het zeefgebouw is uitgevoerd in beton, staande op pulspalen van “De Waal”. 

Het zeer flauwe zadeldak is afgedekt met linexplaten en afgedekt met mastiekdak en fijn 

grind. Een stofexplosie in 1965 ontzet de gevels, waarna deze in versoberde vorm weer worden 

ingevuld. Tegelijk met het zeefgebouw zijn twee suikersilo‟s en een elevatorgebouw gerealiseerd. 

Deze silo‟s zijn samengesteld uit betonnen elementen van 2,5 meter hoogte. 

Luchtfoto van de suikerfabriek in 1960 (foto ontleend aan ‘De Wolkenfabriek’). Op het moment van de 

foto was men bezig met de bouw van het zeefgebouw, de beide betonnen silo’s en de loopbrug met een 

suikertransportband. Tegen de oostgevel van het oude entrepot valt de constructie van een luifel te 

herkennen, hier nog zonder dakbedekking. Deze luifel is gesloopt in de jaren tachtig, zodat er nu alleen 

nog bouwsporen vallen te herkennen. 

- 21 -


Eveneens uit 1960 dateren het zakkenmagazijn met personeels-accommodatie, het laadstation 

voor bulk-auto‟s en drie loopbruggen voor voetgangers en transportgoederen. In 1961 zijn 

twee loodsen aan het Hoendiep herplaatst en betonfunderingen aan het Hoendiep geplaatst ten 

behoeve van verplaatsing van drie melassetanks. Tegen de oost- en zuidgevel van het suikerpakhuis 

is een luifel geplaatst (intussen weer verdwenen). En uit 1962 dateert het fabrieksgebouw 

voor verwerking van suikerbieten, het zogenaamde diffusiegebouw met 2 diffusietorens 

en 3 verbindingskokers. 

Noord 


ingetekend op een overzicht van het fabrieksterrein omstreeks 1980. Nieuwe gebouwen zijn in rood 

aangegeven, ingrijpend gewijzigde en verhoogde gebouwen in goudkleur. 

Bouwfase 7 (diverse aanpassingen 1967-1974) 

In de periode tussen 1967 en 1974 zijn voornamelijk bijgebouwen toegevoegd en verbouwd. 

Bovendien is het terrein op vele punten heringericht. De bouwdossiers van RO/EZ getuigen 

van de bouw van een ontvangststation voor aardgas (1967), een derde silo van gewapend beton 

en een houten kap met mastiekbedekking (1967), een installatie voor het indikken van 

bieten-zwemwater annex pompenkelder, een gebouw voor het onderbrengen van een luchtconditioneringsinstallatie 

voor de silo‟s (1968), de vergroting van het diffusiegebouw en de 

vernieuwing van een diffusietoren (1969), de bouw van een kalkovenstation en kalkbunkers 

(1971), de bouw van centrale werkplaatsen (1971), de bouw van een autobietenopslag (1972) 

en vergroten van het poedergebouw, de bietenopslag met kiepstation en een transportband 

(1972). Uit 1973 dateert het tarreerlokaal. 

Bouwfase 8 (opnieuw moderniseringen, vanaf 1977) 

Eind jaren zeventig hebben opnieuw moderniseringen van gebouwen en installaties plaatsgevonden, 

die ingrijpen op de oudste kern van het complex. Uit 1977 dateren het nieuwe kantoorgebouw, 

de nieuwe schoorsteen, een stord persengebouw en het pompen bedieningsgebouw 

voor de bietengor. Verder is de bietenopslag veranderd en vergroot. In 1978 is een 

nieuw suikerhuis gebouwd, pal tegen het oude voorgebouw. Hetzelfde jaar zijn de wasinrichting, 

het snijmolenstation en de diffusie aangepast. Voor de bouw van de vierde silo in 1979 is 

het nieuwe entrepotgebouw uit 1921 gesloopt. 

Van de jongste uitbreidingen en wijzigingen zijn nog geen tekeningen aanwezig in het bestudeerde 

bouwdossier van RO/EZ. 

- 22 -


Noord 

. 

De uitbreidingen van het hoofdgebouw van het fabriekscomplex in de periode na 1977 (fase 8), ingetekend 

op een overzicht van het fabrieksterrein omstreeks 1980. Nieuwe gebouwen zijn in rood aangegeven. 

- 23 -


- 24 -


5. Cultuurhistorische dragers van het complex 

Inleiding 

Volgens een inventarisatie van de Projectbureau Industrieel Erfgoed hebben er in Nederland 

in totaal 42 beetwortelsuikerfabrieken gestaan. Hiervan is het gros gesloopt. Van sommige 

zijn slechts een paar restanten bewaard gebleven, zoals een pakhuis, een barak of een ketelhuis. 

In 1994 waren nog vijf van de twaalf toen overgebleven fabrieken in bedrijf. 4 Deze nog 

resterende suikerfabrieken waren ingrijpend gemoderniseerd en grondig verbouwd, mede als 

gevolg van de enorme schaalvergroting in deze industrietak. 

Recent worden ook deze gemoderniseerde en fors uitgebreide suikerfabrieken met sluiting 

bedreigd of zijn al gesloten in verband met het beleid van de Europese Unie om de bietsuikerproductie 

in Europa drastisch te reduceren, zoals de Suikerunie-bedrijven Puttershoek (2004) 

en Groningen (2008). 

Cultuurhistorische betekenis 

Omdat het productieproces in de beetwortel (biet)suikerindustrie in de periode 1850 - 1950 

niet wezenlijk veranderde, traden ook geen grote verschillen in de bouw van deze fabrieken 

op. De architectuur van de gebouwen is grotendeels bepaald door functionele uitgangspunten. 

Het specifieke gebruik stelde een aantal eisen ten aanzien van materiaal en constructies. Opmerkelijk 

en verrassend - zeker gezien het proces van voortdurende uitbreiding, schaalvergroting 

en vernieuwing, vooral vanaf 1955 en 1978 - is dat een groot deel van de oude kern van 

het fabriekscomplex van de Friesch-Groningsche Coöperatieve Beetwortelsuikerfabriek nog 

zo goed herkenbaar is en grotendeels intact is gebleven. De belangrijkste onderdelen worden 

afzonderlijk in de volgende paragraaf beschreven en beoordeeld. 

Door het voortgaande afpellen van de later aangebrachte aanbouwen, leidingen, installaties en 

constructies geeft de fabriek haar oorspronkelijke vormen langzamerhand weer prijs. Haar 

grote betekenis voor de stad moet worden gezien in het licht van de sociaal-maatschappelijke 

en cultuurhistorische geschiedenis van Groningen, zowel van Stad als Ommeland. Ook de 

totstandkoming van de coöperatievorm is van belang voor de sociaal-economische geschiedenis 

van Groningen. 

Het bijzondere belang van deze fabriek voor Stad en Ommeland wordt nog onderstreept in de 

architectuur. Voor het architectonische ontwerp was de architect G. Nijhuis aangetrokken, die 

het gebouw vorm gaf als een „burcht‟. Nijhuis was bekend van ontwerpen voor het Jugendstil 

kantoor van het Nieuwsblad van het Noorden (1903) en de Noord-Nederlandse Oliefabriek 

aan het Eemskanaal (1908). 

Honderden arbeiders uit Groningen en de wijde omtrek, vaak meerdere generaties lang binnen 

één familie, werkten hier tijdens de Campagnetijd – van lossers tot zakkennaaiers. De fabrieksgebouwen 

en hun bijbehorende infrastructuur zijn beeld- en geurbepalend geweest voor 

hele generaties inwoners van de stad Groningen en ver daar buiten. Bovendien herinnert het 

gebouw aan de geschiedenis van de suikerproductie en -industrie, zoals die zich hier tussen 

1913 en 2008 heeft plaatsgevonden. Deze bijzondere bedrijfstak was alleen in Groningen en 

de „Suikerhoek‟ in het westen van Noord-Brabant gevestigd. De Friesch-Groningsche was 

eens de grootste suikerfabriek van Europa. Voor de stad Groningen en de directe omgeving 

was deze fabriek van buitengewone omvang. Want in tegenstelling tot industriegebieden als 

de Zaanstreek of Twente was Groningen in de eerste plaats een plaats van handel en dienstverlening. 

4 PIE RAPPORTENREEKS nr. 2 Suiker-, Suikerwerk-, cacao- en chocolade-industrie. P.M. Kuiper en E.A. 

Schoorel, Uitgave: Stichting Projectbureau Industrieel Erfgoed, Zeist, 1994. 

- 25 -


Links: kade van het Hoendiep, vlak naast de pulploods uit 1921. 

Rechts: overzicht van de fabriek, gezien vanuit de oostelijke silo. Rechts op deze foto staat het zeefgebouw, 

dat via een transportband in de loopbrug is verbonden met de silo’s. 

Terrein 

Uit het onderzoek is gebleken dat de gehele terreininrichting gebaseerd is op de aanwezige 

infrastructuur van water- en spoorwegen. De aanvoer van de suikerbieten en afvoer van de 

suiker en bijproducten geschiedde aanvankelijk via deze infrastructuur. De positionering van 

de gebouwen is hierop afgestemd, zoals duidelijk valt te zien op de oude situeringsplannen. 

De kern van het gebouw ligt evenwijdig aan het Hoendiep, daarmee verbonden door middel 

van een brede laad- en loskade. De relatie met het water is sterk verminderd, omdat de laad- 

en loskade in de loop der tijd vrijwel geheel bebouwd is. Alleen de kalkopslag en de pulploods 

hebben nog een directe relatie met de kade. 

Helaas zijn alle herinneringen aan de spoorweginfrastructuur verdwenen, aangezien het vervoer 

sedert de jaren zeventig vrijwel uitsluitend over weg geschiedt. De spoorlijnen zijn in de 

loop van de jaren zeventig opgebroken. Het tracé van de spoorlijnen valt nu niet of nauwelijks 

meer te herkennen, aangezien diverse gebouwen daar overheen zijn geplaatst. 

Bebouwing 

Uit het overzicht van de bouw- en gebruiksgeschiedenis valt af te lezen dat het fabriekscomplex 

in zijn eerste opzet voldeed tot medio jaren vijftig, weliswaar met enkele forse uitbreidingen 

en ophogingen in de jaren twintig en aanpassingen in het begin van de jaren vijftig. 

Tot op dat moment geschiedden alle aanpassingen dan ook conform de oorspronkelijke stijl 

en architectuur („aangepaste bouw‟). Het complex had een zeer eenduidig karakter. 

In de tweede helft van de jaren vijftig vond een omslag plaats. De aanpassingen en uitbreidingen 

werden steeds grootschaliger en installaties steeds complexer en omvangrijker, waarmee 

de oorspronkelijke fabrieksgebouwen geheel werden opgevuld, uitgehold, doorbroken en „ingepakt‟. 

Niet langer koos men bij de uitbreidingen voor aangepaste architectuur, maar voor 

nieuwe vormen. Diverse oude gebouwen werden nieuwe bekleed (damwandprofielen, klampen, 

etc.). Het huidige beeld wordt gedomineerd door installaties, leidingen en nieuwe gebouwen, 

die geen samenhang meer vertonen met het oorspronkelijke architectuurbeeld. En 

van de oorspronkelijke overmaat aan ruimte in de gebouwen valt dan ook niet meer te herkennen. 

Vanuit cultuurhistorisch oogpunt is de periode tot circa 1955 het meest interessant, aangezien 

het complex zich tot die tijd heeft ontwikkeld binnen het oorspronkelijke „architectonische‟ 

concept. In de periode daarna vormt het gebouwencomplex slechts de kapstok voor installaties 

en machines. De nieuw toegevoegde gebouwen en installaties laten geen eenduidig nieuwe 

beeldconcept zien, hetgeen zich toont in de zeer verschillende architectuurbeelden en het 

- 26 -


eenvoudigweg inpakken van gebouwen met damwandprofielen. het zeefgebouw (1960) kan 

nog worden beschouwd als een architectonisch manifest, dat een „gezicht‟ naar de stad vormde. 

Maar al spoedig verloor ook dit gebouw zijn „gezicht‟door het aanbrengen van een beplating 

met smalle vensterstroken. 

Noord 

Geschematiseerd overzicht van de voornaamste bouwfasen van het hoofdgebouw van de suikerfabriek, 

ingetekend op een situatie uit circa 1980. 

1914 1945-1957 

1915-1922 1958-1977 

1924-1945 1977 en later 

Bij het onderzoek is aangesloten op de systematiek van de „richtlijnen bouwhistorisch onderzoek‟ 

uit 2009, zoals opgesteld door de Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed, de Rijksgebouwendienst, 

bureau Rijksbouwmeester, de Stichting Bouwhistorie Nederland en de VNG 

(Vereniging Nederlandse Gemeenten). 5 De belangrijkste gebouwen voor de cultuurhistorische 

betekenis van het complex zijn geclassificeerd onder de noemer „hoge monumentwaarden‟ 

(cruciaal belang voor de structuur en/of betekenis van het object of gebied). Een aantal andere 

gebouwen vormt een belangrijke ondersteuning van de cultuurhistorische betekenis van het 

complex. Deze zijn geclassificeerd onder de noemer „positieve monumentwaarden‟ (van belang 

voor de structuur en/of betekenis van het object of gebied). 

Bij het onderzoek was het tot nu toe niet mogelijk om het machinegebouw en de verdiepingen 

van het voormalige kalkgebouw te bezoeken, aangezien hier asbestsaneringen plaatsvonden. 

5 L. Hendriks en J. van der Hoeve (red.), Richtlijnen bouwhistorisch onderzoek, Lezen en analyseren van cul- 

tuurhistorisch erfgoed’, Den Haag 2009. 

- 27 -


Luchtfoto van het complex, omstreeks 1960 (reproductie van een afdruk in het zeefgebouw) 

8 

Noord 

Op dit kaartje zijn de voornaamste cultuurhistorische dragers voor het fabriekscomplex aangeven, 

waarbij blauw staat voor ‘hoge monumentwaarden’ en groen voor ‘positieve monumentwaarden’. De 

ingekleurde vlakken staan voor complete gebouwen, de lijnen voor gevels. De onderlegger is een situatieplan 

uit circa 1980. 

- 28 - 

5 

6 

4 

. 

2 

7 

1 

3


De belangrijkste onderdelen van het complex zijn: 

1. Voorgebouw (1914 en 1927) 

2. Suikerhuis (1914) 

3. Kalkgebouw (1914) 

4. Ketelhuis (1914, 1921, 1949 en 1951) 

5. Suikerpakhuis (1914 en 1915) 

6. Oude entrepot (1915 en 1921), zonder de opbouw uit 1960. 

7. Oude schoorsteen (1914) 

8. Pulploods of pulpentrepot (1921). 

5.1. Voorgebouw 

Het voorgebouw behoort tot de zuidvleugel van de Friesch-Groningsche Beetwortelsuikerfabriek, 

gebouwd in 1914 naar ontwerp van de architect G. Nijhuis en de ingenieur W.K. van 

Oort. Aan de zuidzijde is het gebouw over bijna de volle lengte verbreed met een strook van 

circa 3 meter (1927), gevat onder een verlenging van het zuidelijke dakschild verlengd. 

Noord 

Positie van het voorgebouw in het fabriekscomplex, ingetekend op een situatietekening uit circa 1980. 

Ter oriëntatie is de oude schoorsteen ingetekend (zwart). 

Het voorgebouw hoort tot de oorspronkelijke kern van het complex (1914). Het gebouw heeft 

een representatieve architectuur, die zich kenmerkt door de sterke geleding, de regelmatige 

plaatsing van de vensters en de toepassing van decoratieve elementen (lijstwerk, banden en 

strekken). De kopgevel aan de oostzijde werd nog sterker geaccentueerd door de geprofileerde 

koppen op de pilasters en de dekplaten, alle uitgevoerd in wit graniet. Opmerkelijk is de uitbreiding 

aan de zuidzijde uit 1927, waarvan de gevel is uitgevoerd als een kopie van de oorspronkelijke 

gevel, echter iets lager. 

De bouwmassa, gevels en kapconstructie zijn redelijk compleet bewaard gebleven. 

- 29 - 

4 

. 

1


bouwmassa 

Het voorgebouw is een langgerekte hal met een flauw zadeldak. Het gebouw is aan de zuidzijde 

verbreed met een smalle, langgerekte aanbouw, gevat onder een verlenging van het dakschild. 

Deze bouwmassa is sedert de verbreding van 1927 nauwelijks gewijzigd. Daarom valt 

het gebouw in het fabriekscomplex goed als zelfstandige eenheid te herkennen, weliswaar 

vrijwel geheel ingebouwd door belendingen. Alleen ter plaatse van de aansluiting op het vanouds 

hogere Suikerhuis is een opbouw geplaatst, voorzien van een afwijkende kapvorm. 

Links: overzicht van de noordoosthoek van het voorgebouw. De kap is origineel. De oostgevel (links) 

is bekleed met een klamp en damwandprofielen. Aan de binnenzijde valt te zien dat de gevel redelijk 

gaaf is, afgezien van het dichtzetten van de vensters. De noordgevel (rechts) is wit geschilderd, maar 

heeft zijn architectonische expressie goed bewaard. Zelfs enkele vensters zijn origineel. 

Rechts: overzicht van het oostelijke deel van de zuidgevel, gezien vanuit het interieur. De sprong in 

deze gevel is gevolg van de uitbreiding van 1927. De gevel is redelijk compleet, afgezien van het feit 

dat alle ramen zijn verwijderd en er diverse doorbraken zijn gemaakt voor leidingen. De buitenzijde is 

in schoon werk. 

gevels 

Vanaf de buitenzijde vallen de gevels moeilijk te overzien, want het gebouw vrijwel geheel 

ingebouwd. Alleen de oostgevel en een deel van de noordgevel zijn buitenaf zichtbaar. 

De oostgevel is sedert de late jaren zeventig of tachtig aan het zicht onttrokken door een 

klamp. Aan de binnenzijde valt echter te zien dat het metselwerk nauwelijks doorbraken heeft 

en (vrijwel) alle vensteropeningen bewaard zijn, weliswaar zonder ramen en dichtgemetseld. 

De afdekking van deze gevel is verwijderd, afgezien van één hoekornament in wit graniet. 

De noordgevel viel slechts in fragmenten te zien. In hoofdopzet lijkt de gevel redelijk compleet, 

inclusief de pilasters, lijstwerk, spekbanden en ontlastingsbogen. Nagenoeg alle vensters 

zijn verwijderd of dichtgezet. Het van buiten af zichtbare deel van de gevel is wit geschilderd. 

De westgevel is een blinde scheidingsmuur tussen het voorgebouw en het suikerhuis, slechts 

voorzien van doorgangen en doorvoeropeningen voor leidingen. Beide zijden van de muur 

zijn gepleisterd. Bovendaks hoort deze muur bij het suikerhuis (zie aldaar). 

De zuidgevel dateert vrijwel geheel uit 1927. Ten behoeve van de verbreding van het voorgebouw 

in 1927 is ongeveer 3 meter voor de oude gevel een nieuwe gevel opgetrokken, naar 

ontwerp van G. Nijhuis (architectenbureau Nijhuis en Reker). Deze nieuwe gevel is een kopie 

- 30 -


van de oude gevel uit 1914, opnieuw voorzien van pilasters, geprofileerde lijsten en stalen 

vensters. Midden in deze gevel bevindt zich een brede doorgang. Na de bouw van het nieuwe 

suikerhuis tegen deze gevel in 1978 zijn alle vensters uitgenomen en werden vele doorbraken 

gemaakt voor leidingen. Ter plaatse van de aansluiting op het oude suikerhuis (1914) ontbreken 

enkele traveeën, hetgeen te maken heeft met een betrekkelijk bescheiden uitbreiding. 

constructie en interieur 

De constructie bestaat uit de dragende bakstenen gevels, versterkt met pilasters. Ter plaatse 

van de pilasters zijn de stalen vakwerkspanten opgelegd. Deze vakwerkspanten stammen uit 

de bouwtijd (1914) en zijn samengesteld uit standaard profielijzer, dat door middel van klinknagels 

met elkaar is verbonden. Op de staalprofielen valt de naam van de leverancier te lezen, 

Rombach. Elk van de spanten bestaat uit twee geprefabriceerde delen, die in het midden door 

middel van bouten aan elkaar zijn bevestigd. Ter plaatse van de oostelijke kopgevel is het 

spant gereduceerd tot een eenvoudig staalprofiel, rustend op gietijzeren consoles. Voor de 

verbreding van het gebouw in 1927 zijn de spanten aan de zuidzijde met een vak verlengd, 

hetgeen uitgevoerd is door De Vries Robbé uit Gorinchem. De gordingen zijn origineel, de 

dakdekking van geïsoleerde damwandprofielen stamt uit de jaren zeventig of tachtig. 

Overzicht van de kapconstructie van het voorgebouw, gezien naar het westen. De stalen vakwerkspanten 

zijn origineel (1914). Opmerkelijk is dat het merendeel van deze spanten met een vak is uitgebreid 

in verband met een verbreding van het gebouw, een opmerkelijke prestatie van De Vries Robbé. 

Twee spanten zijn vervangen door bredere en hogere spanten, vanwege de plaatselijke verhoging 

van het gebouw bij de aansluiting op het oude suikerhuis. Het staal van deze spanten is 

geleverd door Hoogovens. Deze verbreding en verhoging waren noodzakelijk voor de plaatsing 

van grotere ketels. 

Het gebouw heeft in zijn huidige opzet een tussenverdieping van stalen spanten en betonnen 

vloeren, die gelet op de constructie niet ouder is dan de jaren vijftig van de 20ste eeuw. Deze 

tussenvloer heeft geen betekenis voor het gebouw. In de interieur-afwerking zijn geen bijzonderheden 

gesignaleerd. 

- 31 -


Links: de spanten in het voorgebouw zijn samengesteld uit twee geprefabriceerde, geklonken constructie, 

die in het midden door middel van bouten aan elkaar zijn gezet. 

Rechts: strijkspant tegen de oostgevel, bestaande uit gietijzeren consoles en een stalen NP-profiel. 

5.2. Oude suikerhuis 

Het oude suikerhuis behoort tot de oorspronkelijke zuidvleugel van de Friesch-Groningsche 

Beetwortelsuikerfabriek, gebouwd in 1914 naar ontwerp van de architect G. Nijhuis en de 

ingenieur W.K. van Oort. Het gebouw is in de loop der tijd volledig ingebouwd geraakt, zodat 

nergens meer een overzicht valt te verkrijgen. 

Het oude suikerhuis was het meest sprekende en opvallende onderdeel van het fabriekscomplex 

uit 1914. De gevels hebben een representatieve architectuur door de sterke geleding, de 

regelmatige plaatsing van de vensters en de decoratieve elementen (lijstwerk, banden en 

strekken). Door de grote hoogte van dit gebouw ten opzichte van zijn belendingen waren ook 

de kopgevels goed zichtbaar, inclusief de geprofileerde koppen op de pilasters en de dekplaten. 

Deze elementen zijn uitgevoerd in wit graniet. 

De bouwmassa, gevels en kapconstructie zijn redelijk compleet bewaard gebleven, echter met 

uitzondering van de westgevel. De westgevel is vrijwel geheel gesloopt om een open verbinding 

met het (verhoogde) suikerpakhuis te verkrijgen. 

Noord 

Positie van het oude Suikerhuis in het fabriekscomplex, ingetekend op een situatietekening uit circa 

1980. Ter oriëntatie is de oude schoorsteen ingetekend (zwart). 

- 32 - 

4 

2 

.


bouwmassa 

De bouwmassa van het oude suikerhuis is sedert de bouw van 1914 nauwelijks gewijzigd. 

Daarom valt het gebouw goed te herkennen binnen het fabriekscomplex, weliswaar geheel 

omgeven door belendingen van gelijke of grotere hoogte. Alleen ter plaatse van de aansluiting 

op het vanouds lagere voorgebouw is een opbouw geplaatst, voorzien van een afwijkende 

hoogte en kapvorm. 

Overzicht van de zuidgevel van de zuidvleugel, tijdens de bouw in 1914 (foto ontleend aan ‘De Wolkenfabriek’). 

Het oude suikerhuis domineert het beeld. 

Het oude suikerhuis is tegenwoordig geheel omgeven door hoge bebouwing. De beide kopgevels worden 

gemarkeerd door hogere opbouwen. Het eigen dak heeft een lantaarn. 

gevels 

Vanaf de buitenzijde vallen de gevels moeilijk te overzien, want het gebouw is geheel ingebouwd. 

Alleen op de daken zijn nog enkele gedeelten herkenbaar. In de aangrenzende gebou- 

- 33 -


wen valt te zien dat de zijgevels nog grotendeels intact zijn, hoewel alle vensters zijn dichtgemetseld. 

Ook de decoraties lijken grotendeels intact, inclusief pilasters, lijstwerk, spekbanden 

en segmentbogen. Bijzonder zijn de rechthoekige siervlakken in de bovenste zone van de 

gevels. Wel zijn in de zuidgevel enkele forse doorbraken voor leidingen gemaakt. 

De oostelijke kopgevel lijkt grotendeels gaaf. De bescheiden doorgangen naar het naastgelegen 

Voorgebouw kunnen origineel zijn. Wel is het bovenste deel van de gevel aan het zicht 

onttrokken door een opbouw op het voorgebouw, juist op het punt waar de gevel zijn meest 

prominente uitstraling had. Hier zijn ook de gevelbeëindigingen gesloopt (de granieten dekplaten 

en koppen van de pilasters). De westelijke kopgevel is vrijwel geheel gesloopt, aangezien 

hier een open verbinding is gemaakt met het voormalige suikerpakhuis. 

Links: noordoosthoek van het oude suikerhuis, zoals zichtbaar op het dak. Oorspronkelijk stak het 

gebouw ruimschoots boven zijn belendingen uit. De beëindiging van de kopgevel is verwijderd bij 

realisatie van de opbouw. 

Rechts: detail van de zuidelijke langsgevel van het oude suikerhuis. Op deze foto is een van de originele 

rechthoekige siervelden zichtbaar, nu afgedekt door leidingen. 

Twee details van een origineel vakwerkspant in het oude suikerhuis, namelijk de oplegging in de zuidgevel 

(links) en de aansluiting van de twee geprefabriceerde geklinknagelde gedeelten in het midden 

(rechts). 


De constructie bestaat uit de dragende bakstenen gevels, versterkt met pilasters. Ter plaatse 

van de pilasters zijn de stalen vakwerkspanten opgelegd. Deze vakwerkspanten stammen uit 

de bouwtijd (1914) en zijn samengesteld uit standaard profielijzer, dat door middel van klinknagels 

met elkaar is verbonden. Elk van de spanten bestaat uit twee geprefabriceerde delen, 

die in het midden door middel van bouten aan elkaar zijn bevestigd. De gordingen zijn origineel, 

de lichtkap en de dakdekking van geïsoleerde damwandprofielen stammen uit de jaren 

zeventig of tachtig. Ter plaatse van de aansluiting op het oude suikerpakhuis is in de jaren 

- 34 -


tachtig een opbouw geplaatst, waarvoor één origineel spant heeft moeten wijken. Opmerkelijk 

zijn de gelaste vollewandliggers (1989?). 

Het interieur is geheel vernieuwd in de late jaren zeventig bij plaatsing van de huidige hoge 

ketels (1979). Er zijn geen oude vloeren meer herkenbaar. 

5.3. Voormalige kalkgebouw 

Het voormalige kalkgebouw is de oorspronkelijke oostvleugel van de Friesch-Groningsche 

Beetwortelsuikerfabriek, gebouwd in 1914 naar ontwerp van de architect G. Nijhuis en de 

ingenieur W.K. van Oort. Het gebouw had van meet af aan zijn huidige hoogte, waarbij de 

gevels vier rijen vensters bevatten. Opvallend was de licht gebogen kapvorm. 

De verdiepingen van dit pand konden nog niet van binnen bezocht worden, vanwege de asbestsanering. 

De gevels zijn onlangs vrijgelegd door sloop van de leidingen. Vooruitlopend 

op het bezoek aan het interieur kon al wel vastgesteld worden dat het gebouw tot de oorspronkelijke 

opzet van het complex behoort (1914). Het gebouw heeft een representatieve 

architectuur, die zich kenmerkt door de sterke geleding, de regelmatige plaatsing van de vensters 

en de toepassing van decoratieve elementen (lijstwerk, banden en strekken). 

De gevels zijn redelijk compleet bewaard gebleven. De oorspronkelijke gebogen kap is in de 

jaren tachtig vervangen door een plat dak, waarbij men wel de omringende gevels heeft aangeheeld 

conform het oorspronkelijke architectuurbeeld. 

Noord 

Positie van het voormalige kalkgebouw in het fabriekscomplex, ingetekend op een situatietekening uit 

circa 1980. Ter oriëntatie is de oude schoorsteen ingetekend (zwart). 

bouwmassa 

Het voormalige kalkgebouw valt nog goed te herkennen in het fabriekcomplex, ondanks de 

verhoging van het aangrenzende ketelhuis tot vrijwel gelijke hoogte. Op de oudste foto‟s van 

het complex valt de zelfstandige bouwmassa van dit gebouw goed te herkennen, bestaande uit 

vier bouwlagen en een gebogen kap. Deze gebogen kap is vermoedelijk in de jaren tachtig 

gesloopt en vervangen door een plat dak (in elk geval na 1979) . 

- 35 - 

. 

3


gevels 

Na sloop van alle leidingen is de oostgevel onlangs weer in het zicht gekomen. In hoofdopzet 

is deze gevel nog gaaf, afgezien van de toegevoegde ventilatieroosters en enkele wijzigingen 

in de vensters. Deze gevel heeft nog betrekkelijk veel originele vensters, deels in hout en 

deels in staal. De verschillen in de materialisatie van deze vensters getuigen nog van de oorspronkelijke 

tweedeling van dit gebouw in ruimten voor de kalkovens en ruimten voor de 

kalkmengers. Op de begane grond van het gebouw is deze tweedeling nog steeds herkenbaar 

(werkplaats en elektriciteitscentrale). 

De oostgevel wordt geleed door pilasters en geprofileerde lijsten. De lijst onder de goot is 

vernieuwd na sloop van het gebogen dak, opmerkelijk genoeg conform bestaand. Opmerkelijk, 

omdat bij veel van de andere verbouwingen in de jaren tachtig geen rekening meer werd 

gehouden met de oorspronkelijke geleding. Omdat de gevel onbeschilderd is, zijn ook de versieringen 

met rode spekbanden en segmentboogjes goed herkenbaar. 

De noordgevel is ook redelijk compleet en ongewijzigd behouden gebleven. Oorspronkelijk 

vormde deze gevel een hoog hoekaccent in de noordvleugel. Met de verhoging van het ketelhuis 

in 1921 is dat radicaal veranderd. Door sloop van de gebogen gevelbeëindiging lijkt de 

gevel nu welhaast deel uit te maken van de noordgevel van het ketelhuis. Het verschil valt 

echter nog wel te herkennen aan de verschillen in de vensteropeningen en de smalle travee als 

overgangszone tussen het voormalige kalkgebouw en het ketelhuis. In de plattegrond bevinden 

zich in deze smalle travee gangen. 

De westgevel is geheel ingebouwd. Er zijn aanwijzingen dat deze gevel nog grotendeels behouden 

is en betrekkelijk gaaf bewaard is. Tussen het ketelhuis en het voormalige kalkhuis 

zijn er nauwelijks doorgangen of leidingen. Wel is de gevel gepleisterd en/of geschilderd als 

binnenwerk. Ook de zuidgevel is ingebouwd, maar vanouds een binnengevel. Het bovendakse 

deel is na sloop van de kap op weinig verfijnde wijze aangeheeld. 


Het interieur van het voormalige kalkgebouw was niet toegankelijk wegens asbestsanering. 

Overzicht van de oostgevel van het voormalige kalkgebouw, na verwijdering van bijgebouwen en leidingen 

(juni 2009). 

- 36 -


Links: overzicht van het kalkgebouw vanuit het zuiden, gezien vanuit het nieuwe suikerhuis. Links op 

de achtergrond is het Ketelhuis herkenbaar. 

Rechts: deeloverzicht van de westgevel, gezien in de trekkenruimte achter de theaterzaal. Dit deel van 

de gevel stak oorspronkelijk boven het aansluitende ketelhuis uit. De oorspronkelijke geleding en indeling 

(dichtgezette vensters) zijn goed herkenbaar. 

Deeloverzicht van de noordgevel van de fabriek, tijdens de bouw in 1914 (foto ontleend aan ‘De Wolkenfabriek’). 

Links is het hoge kalkgebouw zichtbaar, rechts daarvan het Ketelhuis. Het lage ketelhuis 

had in 1914 nog een vakwerkgevel, ingevuld met baksteen en glas. Tussen het ketelhuis en het kalkgebouw 

bevindt zich een laag bouwdeel met een bakstenen gevel, waarin het laboratorium en de pompruimten 

waren ondergebracht. 

- 37 -


5.4. Ketelhuis 

Het ketelhuis behoort tot de oorspronkelijke opzet van het complex, maar had aanvankelijk 

een veel kortere en lagere bouwmassa. De langsgevels waren uitgevoerd in een stalen vakwerk 

met invullingen van baksteen en glas, de kopgevel daarentegen was geheel in baksteen 

uitgevoerd met een soortgelijke architectuur en geleding als de kopgevels van de andere gebouwen. 

In 1916/1917 heeft een eerste uitbreiding plaatsgevonden. Volgens de bouwtekeningen 

stonden de ketels op zware betonnen funderingen. 

In 1921 is het gebouw opgetrokken tot zijn huidige hoogte, voorzien van een flauw zadeldak. 

De bestaande vakwerkgevels zijn vervangen door bakstenen gevels, waarvan de architectuur, 

detaillering en materialisatie aansloot op de rest van het complex. In 1925 werd aan de westzijde 

een bijgebouw geplaatst, dat bij de uitbreidingen van 1949 en 1951 gesloopt werd. Deze 

vernieuwingen in 1949 en 1951 waren noodzakelijk, omdat de bestaande installaties door het 

stoomwezen werden afgekeurd. Tegelijk werd het gebouw aan de zuidzijde uitgebreid, waarmee 

de ruimte tussen de noorden zuidvleugel geheel werd ingevuld. Bestaande bebouwing 

op dat binnenterrein werd grotendeels in de nieuwbouw geïntegreerd. In het oostelijk deel van 

het gebouw werd een theaterzaal ingericht, grotendeels voorzien van een eigen constructie. 

Deze uitbreidingen kregen soortgelijke gevels als de rest van het complex, voorzien van dezelfde 

architectonische uitstraling maar met een aangepaste materialisatie. 

Het ketelhuis hoort tot de primaire kern van het fabriekscomplex, zowel qua situering als 

functie. Opvallend is dat het gebouw aanvankelijk een veel soberder opzet had dan de rest van 

de gebouwen van de fabriek, namelijk eenvoudige vakwerkgevels. De verhoging in 1921 

vormde de aanleiding om een rijkere architectuur te kiezen, geheel conform de reeds bestaande 

gebouwen. Hiermee werden de noorden zuidvleugel meer gelijkwaardig. Met de uitbreidingen 

van 1949 en 1951 kreeg het fabriekscomplex een carrévormige kern, omsloten door 

gelijkvormige gevels. 

Noord 

Positie van het voormalige ketelhuis in het fabriekscomplex, ingetekend op een situatietekening uit 

circa 1980. Ter oriëntatie is de oude schoorsteen ingetekend (zwart). 

- 38 - 

4 

. 

2 

1


bouwmassa 

De bouwmassa van het ketelhuis heeft zijn huidige vorm gekregen bij de verbouwingen van 

1921 en 1949/1951, namelijk „vier bouwlagen‟ met een flauw zadeldak met lichtstraten. Het 

dak wordt gedomineerd door diverse aanbouwen, een transportband en leidingen. 

gevels 

De noordgevel is een van de meest prominente gevels van het complex, mede door de grote 

lengte. Midden tegen deze gevel staat een betonnen aanbouw, waarvan de constructie geheel 

los lijkt te staan van de oude bakstenen gevel. 

De bakstenen noordgevel kent een geleding door middel van pilasters, geprofileerde lijsten en 

spekbanden (van gekleurde steen). Opvallend zijn de verschillen in de plaatsing van de vensters, 

die getuigen van de verschillende functies in het gebouw. alle ramen zijn vernieuwd in 

de jaren zeventig of tachtig. Alleen op de begane grond bevinden zich enkele oude, deels herplaatste 

deuren en vensters. De westelijke traveeën hebben een enigs afwijkend materialisatie, 

waaraan de relatief jonge datering valt te herleiden (1949/1951). 

De zuidgevel valt moeilijk te overzien, aangezien deze grotendeels is ingebouwd. Voor zover 

nu valt te beoordelen is de gevel in hoofdopzet gaaf en compleet, hoewel vrijwel alle vensters 

zijn verwijderd. Alleen in het bovendakse deel van de gevel zijn vensters herkenbaar, weliswaar 

in dichtgezette vorm. Enkele ramen zijn daarbij blijven zitten. Het aantal doorbraken 

voor leidingen lijkt op eerste gezicht beperkt, omdat men hiervoor vooral raamopeningen 

heeft gebruikt. De gevel heeft een soortgelijke geleding als de noordgevel, eveneens met pilasters, 

geprofileerde lijsten en spekbanden (van helderrode baksteen). Delen van de gevel 

zijn wit geschilderd. 

De oostelijke kopgevel steekt sedert de verhoging van het ketelhuis in 1921 boven het kalkgebouw 

uit. Dit deel van de kopgevel heeft een flauwhellend beloop, aansluitend op de vorm 

van het zadeldak. De gevel wordt geleed door pilasters, afgedekt met koppen van wit graniet. 

De vlakken daartussen zijn voorzien van dekplaten, gemaakt van hetzelfde materiaal. 

De westelijke kopgevel van het ketelhuis en de uitbreiding van het ketelhuis (1951) hebben 

een soortgelijke vormgeving als de oostelijke kopgevel. De relatief jonge datering van deze 

gevels valt te herkennen aan de gebruikte baksteen; de dekplaten en pilasterkoppen zijn uitgevoerd 

uit wit graniet (hergebruikt). De vensters zijn vernieuwd in de jaren zeventig of tachtig. 

Links: overzicht van de noordgevel van het voormalige kalkgebouw (links, drie traveeën) en het ketelhuis 

(rechts). De gevel van het voormalige Kalkgebouw stamt uit 1914, dit deel van de gevel van het 

ketelgebouw voornamelijk uit 1921. Een klein deel van de gevel hoort bij het laboratorium uit 1914. 

Rechts: overzicht van het westelijke deel van het kalkgebouw, dat tot stand is gekomen in 1949-1951. 

- 39 -


Links: overzicht van de bovenste verdieping van het ketelhuis, zoals zichtbaar boven het dak van het 

verhoogde machinegebouw. Links valt een rand van de schoorsteen uit 1914 te zien. De vensters zijn 

geblindeerd door een voorzetwand van het theater. 

Rechts: een van de stalen vensters in de zuidgevel van het ketelhuis (1921). Dit is een van de weinige 

originele stalen vensters in het gehele complex. 

Links: overzicht van de top van de oostelijke kopgevel van het verhoogde ketelhuis (1921). Deze gevel 

wordt afgedekt door dekplaten van wit graniet, terwijl de pilasters geprofileerde koppen hebben van 

hetzelfde materiaal. 

Rechts: detail van de geprofileerde gootlijst van de noordgevel van het ketelhuis (1921). Opvallend 

zijn de profielstenen. 

Links: overzicht van de westelijke kopgevel van het ketelhuis en de aansluitende uitbreiding van het 

ketelhuis (1951). Deze gevel heeft dezelfde architectuur als de oorspronkelijke gevels van het complex, 

zij het dat de uitvoering en materialisatie verschillen. De dekplaten en geprofileerde koppen van de 

pilasters zijn uitgevoerd in wit graniet. Deze elementen zijn herplaatst. 

Rechts: detail van de westelijke kopgevel van het ketelhuis (1951). Op deze foto valt goed te zien dat 

het metselwerk veel grover van uitvoering is dan het oorspronkelijke metselwerk uit 1914 -1927). Het 

raam is vernieuwd in de jaren zeventig of tachtig. 

- 40 -


Links: overzicht van de theaterzaal in het ketelhuis, gezien in de richting van het podium. Deze zaal 

dateert uit de jaren vijftig, maar is gemoderniseerd omstreeks 1970. 

Rechts: regietafel achter het podium van de theaterzaal in het ketelhuis. 

Links: overzicht van de kapconstructie van het Ketelhuis (1921), bestaande uit stalen vakwerkspanten. 

Op deze foto zijn de lichtkap en de bovenlichten in het plafond van de theaterzaal herkenbaar. 

Rechts: detail van een van de spanten (1921). Deze spanten bestaan uit twee geprefabriceerde gedeelten 

(klinknagelverbindingen), die in het midden zijn verbonden door middel van schroefbouten. 


Voor wat betreft de constructie valt een duidelijke tweedeling in de noordvleugel te herkennen. 

In het oude gedeelte (1921) is sprake van dragende bakstenen wanden en stalen vakwerkspanten. 

Deze spanten bestaan elk uit twee geprefabriceerde delen (geklinknageld), die in het 

midden zijn samengevoegd met schroefbouten. In de uitbreiding uit 1949 en 1951 valt een 

betonconstructie te herkennen, waarvan de vorm en opzet geheel zijn afgestemd op de ketels 

en ovens. De randkolommen van deze constructie zijn opgenomen in de bakstenen buitengevels. 

Het dak wordt gedragen door stalen spanten, bestaande uit gelaste profielen. 

Het interieur van het ketelhuis is grotendeels tot stand gekomen bij de verbouwingen van 

1949 en 1951, waarbij ook de nieuwe ketels, installaties en leidingen zijn geplaatst. Vernieuwingen 

hebben plaatsgevonden in de jaren zeventig en tachtig. In het oostelijke deel bevindt 

zich een theaterzaal uit de jaren vijftig met alle bijbehorende voorzieningen, die ook als kantine 

werd gebruikt. Ook hier is sprake van een betonconstructie. In de jaren zeventig en negentig 

hebben hier nog aanpassingen plaatsgevonden. 

- 41 -


5.5. Gevels van het suikerpakhuis 

Het suikerpakhuis behoort tot de oorspronkelijke zuidvleugel van de Friesch-Groningsche 

Beetwortelsuikerfabriek, gebouwd in 1914 en uitgebreid in 1915 naar ontwerp van de architect 

G. Nijhuis en de ingenieur W.K. van Oort. In 1958-‟59 is het gebouw verhoogd tot het 

niveau van het suikerpakhuis. Bij deze verhoging zijn de gevels niet langer uitgevoerd in aangepaste 

architectuur, zoals nog het geval was bij de uitbreiding van het ketelhuis in 1949 en 

1951. Evenmin heeft men gekozen voor een eigen, nieuwe architectuur, zoals bij het zeefhuis 

(1960). Inwendig kreeg het gebouw een zware staalconstructie met betonnen vloeren. Een 

vide in het midden van de ruimte zorgt ervoor dat er natuurlijk licht binnendringt op alle niveaus. 

De installaties uit 1958-‟59 zijn vervangen in 1979. Ook de loopkraan dateert uit de 

late jaren zeventig (1979). 

Het suikerpakhuis wordt gedomineerd door de ingrepen uit 1958-‟59. Van het gebouw uit 

1914 zijn alleen de gevels bewaard gebleven. Deze gevels maken deel uit van de totale zuidvleugel, 

waartoe ook het suikerhuis (3) en het voorgebouw (1) behoren. De gevels van het 

suikerpakhuis zijn betrekkelijk gaaf, afgezien van het dichtmetselen van de vensters. Er zijn 

zelfs weinig doorbraken voor leidingen. 

Aan de onderste bouwlagen van de gevels uit 1914 en 1915 zijn positieve monumentwaarden 

toegekend, omdat ze wezenlijk onderdeel zijn van de zuidvleugel in zijn oorspronkelijke opzet. 

Deze zuidvleugel was vanouds de meest prominente en representatieve vleugel van de 

fabriek. De zuidgevel heeft zelfs hoge monumentwaarden gekregen, aangezien deze onderdeel 

is van het oude suikerentrepot (zie aldaar). 

Noord 

Positie van de gevels van het suikerpakhuis in het fabriekscomplex, ingetekend op een situatietekening 

uit circa 1980. Ter oriëntatie is de oude schoorsteen ingetekend (zwart). 

- 42 - 

5 

.


Links: westgevel van het suikerpakhuis. Het onderste deel uit 1915 heeft klimmende spaarvelden, die 

een restant zijn van de oorspronkelijke architectuur. Het bovenste deel stamt uit 1958-’59. Deze gevel 

vormt een sobere verwijzing naar de oorspronkelijke architectuur. 

Rechts: bovenste deel van de zuidgevel (1958-’59). 

Interieur van het verhoogde suikerpakhuis (1958-’59). 

5.6. Oude suikerentrepot en ‘klontjesgebouw’ 

Tegen de zuidgevel van het suikerpakhuis (1914) staat het suikerentrepot. Dit suikerentrepot 

is in twee fasen tot stand gekomen, deels in 1915 en deels in 1921. Het oude entrepot uit 1915 

was een ongedeelde hal, voorzien van een rij middenkolommen en stalen vakwerkspanten 

voor twee evenwijdige zadeldaken. In 1921 is dit entrepot met één bouwlaag verhoogd. Tegelijk 

werd een gewapend betonnen tussenvloer aangebracht, bestaande uit een stelsel van kolommen 

balken en vloeren. Op die wijze werd het gebouw verdeeld in een lage onderruimte 

(begane grond) en een hoge opslagruimte (verdieping). In de opslagruimte werd de oude 

staalconstructie herplaatst, bestaande uit een rij stalen middenkolommen en vakwerkspanten 

(voor twee evenwijdige zadeldaken). 

Eveneens in 1921 werd een aanbouw tegen de oostzijde van het entrepot geplaatst, voorzien 

van een betonconstructie in drie lagen. Dit gebouw stond omstreeks 1945 bekend als het 

„klontjesgebouw‟. Ter plaatse van de aansluiting op het suikerpakhuis (1914) heeft dit gebouw 

een plaatselijke verhoging, voorzien van een eigen flauw zadeldak. In 1960 werd dit 

gebouw verhoogd met het „zeefgebouw‟, waar de suiker werd uitgezeefd in verschillende korrelgrootten. 

Het zeefgebouw werd door middel van een loopbrug verbonden met de nieuwe 

silo‟s, waarin onder andere een transportband voor suiker is opgenomen. 

Het oude suikerentrepot en „klontjesgebouw‟ behoren tot de eerste uitbreidingen van de fabriek 

(1915 en 1921). Door de opzet en architectuur sloten ze volledig aan op het bestaande 

complex (1914). Ook deze gebouwen zijn ontworpen door W.K. van Oort en G. Nijhuis. De 

gevels en constructie zijn sedert 1921 nagenoeg ongewijzigd. 

- 43 -


Noord 

Positie van het oude suikerpakhuis en het ‘klontjesgebouw’ in het fabriekscomplex, ingetekend op een 

situatietekening uit circa 1980. Ter oriëntatie is de oude schoorsteen ingetekend (zwart). 

Links: westgevel van het oude suikerentrepot. De onderste twee lagen van deze gevel stammen uit 

1915, de bovenste twee uit 1921. 

Rechts: zuidgevel van het oude suikerentrepot en het ‘klontjesgebouw’. De gevel van het laatstgenoemde 

gebouw gaat grotendeels schuil achter het ‘dockingstation’. De opbouw op het ‘klontjesgebouw’ 

is het zeefgebouw (1960). Het ‘dockingstation’is na 1885 toegevoegd. 

bouwmassa 

Het gebouw bestaat uit twee delen, het oude entrepot en het „klontjesgebouw‟. Het oude entrepot 

is een bijna vierkant gebouw van twee bouwlagen met twee evenwijdige flauwe zadel- 

- 44 - 

6 

.


daken. De gevels van de verdieping bevatten twee rijen vensters boven elkaar, hetgeen de 

indruk geeft dat het gebouw bestaat uit drie bouwlagen. 

Het „klontjesgebouw‟ bestaat grotendeels uit drie bouwlagen met een plat dak, het gedeelte ter 

plaatse van het suikerpakhuis (1914) heeft een bouwlaag meer en wordt afgedekt door een 

flauw zadeldak. Het platte dak van het drielaags gebouw vormt het basement voor het daar 

bovenop geplaatste zeefgebouw (1960). Dit zeefgebouw wordt hier verder buiten beschouwing 

gelaten, evenals het „dockingstation‟ tegen de zuidgevel. 

Links: detail van de zuidgevel van het oude suikerentrepot. De verhoging van het oorspronkelijke gebouw 

uit 1915 laat zich lezen door een verschil in het metselwerk en de lichtere kleur van de spekbanden 

en segmentbogen. De gaten in de gevel zijn gevolg van de beschietingen tijdens de bevrijding van 

Groningen in 1945. 

Rechts: afdekking van de westgevel van het oude suikerentrepot, bestaande uit dekplaten en profielen 

van wit graniet. Deze elementen stammen uit 1915, maar zijn herplaatst bij de verhoging van het gebouw 

in 1921. 

- 45 - 

Oostgevel van het ‘klontjesgebouw’ 

uit 1921. Links is het ‘dockingstation’ 

tegen de zuidgevel van 

dit gebouw te herkennen. De verhoging 

stamt uit 1960 (zeefgebouw).


gevels 

De gevels van beide aanbouwen hebben dezelfde opbouw en architectuur als het gebouw uit 

1914. Ook hier is sprake van bakstenen gevels, die naar boven toe verjongen. Deze gevels zijn 

geleed door pilasters (spaarvelden), geprofileerde lijsten en banden van rode baksteen. De 

vensters zijn in de spaarvelden geplaatst en zijn voorzien van strekken van oranjerode strengperssteen. 

De kopgevels hebben flauwe geveltoppen, die aansluiten op de zadeldaken. Deze 

gevelstoppen zijn afgedekt door dekplaten van wit graniet, terwijl de doorstekende pilasters 

zijn voorzien van granieten beëindigingen. Veel van de vensters zijn dichtgemetseld, andere 

vervangen. In de zuidgevel zijn omstreeks 1945 houten vensters geplaatst. Deze gevel vertoont 

vele kogelinslagen uit de tweede wereldoorlog (bevrijding). 


Het entrepotgebouw heeft een klassieke betonconstructie op de begane grond, uitgevoerd door 

de NV Bredasche Beton Maatschappij v/h H. Vriens (1921). Deze constructie bestaat uit kolommen, 

balken en vloeren. De eerste verdieping heeft dragende baksteen wanden, één rij 

stalen middenkolommen en stalen vakwerkspanten. De stalen kolommen en spanten zijn vermoedelijk 

herplaatst bij de verbouwing van 1921. 

Het „klontjesgebouw‟ heeft een betonconstructie uit 1921. De vierde bouwlaag heeft een 

complete staalconstructie. De wanden zijn uitgevoerd in een vakwerkconstructie met baksteeninvullingen, 

de draagconstructie bestaat uit stalen vakwerkspanten. 

Betonconstructie op de begane grond van het oude entrepotgebouw. Deze betonnen tussenvloer stamt 

uit 1921. In de vloer bevonden zich vele luiken, die intussen dichtgezet zijn. 

Staalconstructie op de verdieping van het oude entrepotgebouw. Bij de verhoging van dit gebouw in 

1921 is de bestaande constructie uit 1915 herplaatst. 

- 46 -


Links: hoge gedeelte van het ‘klontjesgebouw’, gezien vanaf de oostelijke silo. Deze hogere opbouw 

met lichtbeuk stamt uit 1921. De gevels zijn uitgevoerd in vakwerk met invullingen van baksteen. De 

kopgevels hebben dekplaten en sierelementen van beton. 

Rechts: kapconstructie van het hoge deel van het ‘klontjesgebouw’. Herkenbaar zijn de stalen vakwerkspanten 

van de kapconstructie. 

5.7. Oude schoorsteen 

De oude schoorsteen behoort tot de oorspronkelijke opzet van het fabriekscomplex en stamt 

uit 1914. Aanvankelijk stond de schoorsteen vrij op het onbebouwde terrein tussen de noord- 

en zuidvleugel, vlak naast het machinegebouw. In 1917 werden ter weerszijden roetkamers 

gebouwd. Stapsgewijs is de bebouwing op deze binnenplaats steeds verder verdicht, waarna 

de gehele ruimte in 1949-‟51 werd overkapt als uitbreiding van het ketelhuis. In 1977 is een 

nieuwe schoorsteen gebouwd, waarna de oude tot ongeveer de helft is afgetopt. 

Hoge fabrieksschoorstenen staan symbool voor de 19de- en vroeg-20ste-eeuws industrialisatie 

van ons land. Fabrieken uit die periode werden gekenmerkt door de hoge schoorstenen, die 

tevens een herkenningspunt voor de stad vormden. Dat gold ook voor de schoorsteen van de 

Friesch-Groningsche. De symboolwaarde van deze schoorsteen werd nog onderstreept door 

de zorgvuldige afwerking met sierlijke patronen in gele baksteen. 

Noord 

De oude schoorsteen in het fabriekscomplex, ingetekend op een situatietekening uit circa 1980. 

- 47 - 

. 

7


Links: overzicht van het fabriekscomplex, gezien vanaf de oostelijke silo. Op de voormalige binnenplaats 

tussen de noorden zuidvleugel staat de oude schoorsteen, behorend bij het machinegebouw 

(1914). Deze schoorsteen is kort na 1977 afgetopt tot ongeveer de helft van de oorspronkelijke hoogte. 

Rechts: binnenaanzicht van de oude schoorsteen, gezien naar boven. 

Links: sierpatroon in gele baksteen, aangebracht in de oude schoorsteen. De schoorsteen is net boven 

deze decoraties afgetopt. 

Rechts: detail van een ringanker rond de oude schoorsteen, vermoedelijk aangebracht in 1948. 

Vlak naast de machinekamer staat een conisch toelopende ronde bakstenen schoorsteen, voorzien 

van een iets bredere ronde voet. Deze voet wordt afgesloten door een profielrand, die 

tevens de overgang vormt tussen metselwerk in gewone baksteen en radiaalsteen. Vlak onder 

bovenrand valt een sierlijk patroon van gele baksteen te herkennen. Dit patroon bevond zich 

oorspronkelijk ongeveer halverwege de schoorsteen. 

5.8. Pulploods 

De pulploods is een van de nieuwe bijgebouwen uit het begin van de jaren twintig (1921). 

Sedert de bouw hebben slechts ondergeschikte wijzigingen plaatsgevonden, waaronder de 

vernieuwing van de gevelbekleding en de dakbedekking. De cultuurhistorische waarden van 

deze loods zijn voornamelijk toegekend aan de bijzondere opzet en uitvoering van de stalen 

draagconstructie. 

exterieur 

De pulploods is een rechthoekig gebouw met een zadeldak. De gevels bestaan uit een hoge 

bakstenen voet, waarboven een vakwerkconstructie met een gevelbeplating. De huidige bepla- 

- 48 -


ting van damwandprofielen stamt uit de jaren zeventig. In de voetmuur zijn enkele deuren en 

vensters aangebracht. In de zuidelijke zijgevel bevindt zich een hoge entreedeur. 

8 

Noord 

Positie van de pulploods op het fabrieksterrein, ingetekend op een situatietekening uit circa 1980. Ter 

oriëntatie is de oude schoorsteen ingetekend (zwart). 

interieur 

De loods wordt door middel van een bakstenen dwarsmuur in twee grote ruimte verdeeld. De 

constructie bestaat uit stalen vakwerkspanten met afgeschoorde gordingen. In verband met de 

grootte van de overspanning is onder de nokgording een extra ondersteuning aangebracht, 

bestaande uit „pendelkolommen‟. 

Links: overzicht van de pulploods, gezien vanaf de westelijke suikersilo. Naast deze loods is het Hoendiep 

zichtbaar, dat hier een haakse bocht maakt. Op de achtergrond zijn de vloeivelden zichtbaar. 

Rechts: overhoeks aanzicht van de pulploods, gezien vanuit het zuidoosten. De gevelbekleding is vernieuwd 

in de jaren zeventig. 

- 49 - 

.


Overzicht van de constructie van de pulploods. De constructie bestaat uit een reeks vakwerkspanten 

met gordingen. Vanwege de grote overspanning wordt de nokgording extra ondersteund door middel 

van vakwerkkolommen, die naar onder en boven toelopend in een punt (pendels). 

- 50 -


6. Inhoud 

pag. hoofdstuk 

1 1. Voorwoord 

3 2. Suikerproductie uit suikerbieten 

7 3. Geschiedenis van de Friesch-Groningsche Coöperatieve Beetwortelfabriek 

(Suiker Unie) 

11 4. Bouwgeschiedenis 

25 5. Cultuurhistorische dragers van het complex 

29 5.1. Voorgebouw 

32 5.2. Oude suikerhuis 

35 5.3. Voormalig kalkgebouw 

38 5.4. Ketelhuis 

42 5.5. Gevels van het suikerpakhuis 

43 5.6. Oude suikerentrepot en „klontjesgebouw‟ 

47 5.7. Oude schoorsteen 

48 5.8. Pulploods 

51 6. Inhoud 

- 51 -


- 52 -

Links - Gemeente Groningen

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?