5 Windlade
5 Windlade
5 Windlade
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Handleiding 20 toets draaiorgel © Hans Beijer<br />
Werking van de windlade<br />
5 <strong>Windlade</strong><br />
Het ventielsysteem (ontluchtings principe), bestaat uit twee kamers, gescheiden door een dun<br />
elastisch membraan. De bovenste windkamer wordt gevuld door de balg, de onderste via het<br />
lekgaatje. Als het papier het gat in het luchtklavier afsluit is er gelijke druk in beide kamers (+2).<br />
Het luchtklavier staat in verbinding met de onderste windkamer. Zodra het klavier een toon<br />
leest, ( een gaatje in het papier) dan ontsnapt er lucht en ontstaat er onderdruk in de onderste<br />
windkamer (+1). De overdruk in de bovenste windkamer (+2) drukt het membraan naar beneden<br />
en de wind kan naar de pijp, die dan fluit. Zodra het luchtklavier gesloten wordt, zal de onderste<br />
windkamer weer op gelijke winddruk komen via het lekgaatje en het membraan zal de<br />
luchtstroom naar pijp afsluiten.<br />
Voorwaarden voor goede werking<br />
Voor een goede werking van de windlade is het van belang dat het lekgaatje de optimale doorlaat<br />
heeft. Als vuistregel: de diameter van het lekgaatje is de helft van de diameter van het<br />
ontluchtingsgat in het luchtklavier. Bovendien mag het volume waar onderdruk ontstaat niet te<br />
groot zijn, want dat geeft tijdverlies bij het vullen en blijft de toon langer klinken. Ook is<br />
gebleken dat bij de kleinste pijpjes ( kleine luchtspleet ) het membraan niet snel genoeg sluit, dan<br />
klinken trillertjes als een toon. Het lekgaatje voor de kleinste pijpjes moet dan iets groter worden.<br />
Daarom moet de membraanlat niet te grof afwijken van tekening. Bijvoorbeeld de materiaaldikte<br />
van het multiplex is 4mm, maak dat niet dikker, dunner mag wel.<br />
15 maart 2011! 1
Handleiding 20 toets draaiorgel © Hans Beijer<br />
Werkwijze en materiaal<br />
Het te gebruiken multiplex van 4mm dik is niet eenvoudig, splintervrij, te boren als de te boren<br />
gaten groter worden dan 10mm. Daarom gaan we figuurzagen. De windlade is voor 19 pijpjes<br />
en heeft dus 19 ventielen. Het 20ste ventiel voor de bas pijp onder de balg. wordt apart<br />
gemaakt,<br />
Start<br />
Teken op papier, de afteken mal ( T5-3 ) volgens de gegeven maten, geef de kruispunten aan.<br />
De samenstelling van de windlade is gegeven op de volgende pagina. Aan de rechterkant staan<br />
de lagen genummerd waar in de tekst naar wordt gerefereerd.<br />
We hebben nodig :<br />
• 3 plankjes van 4 mm multiplex, 400mm lang en 110mm breed.<br />
• 2 plankjes van 4 mm multiplex, 400mm lang en 95mm breed.<br />
• 1 plankje van 8 mm multiplex, 400mm lang en 95mm breed.<br />
In de volgende tekst wordt laag 1, 2, 3, 6, 7, en 8 aangeduid met<br />
plankje # 1, #2, #3, #6, #7, en #8<br />
Plak de papieren mal precies op een plankje #2 van 400mm x 110mm.<br />
Sla met een centerpons op alle kruisjes een putje. Uitgezonderd de rood gemarkeerde dat is het<br />
toevoergat voor de balgwind en komt in de plankjes 400mm x 95mm.<br />
Klem de 6 plankjes op elkaar en boor met een 2mm boortje de 4 fixeergaatjes door alle plankjes.<br />
Fixeer nu de plankjes #2, #3, #6 en #7 op elkaar met 2mm fixeerpennen.<br />
Boor door alle gecenterde punten, met een 2mm boortje, door alle plankjes.<br />
Plankje #1 blijft ongeboord.<br />
Plankje #8 wordt de stok waarop alle pijpen, als kippen op stok zitten, blijft voorlopig<br />
ongeboord.<br />
15 maart 2011! 2
Handleiding 20 toets draaiorgel © Hans Beijer<br />
Dit zijn de onderdelen die samen de windlade vormen.<br />
Membraanlat<br />
De samenstelling van de membraanlat is is weergegeven in Tek. T5-2<br />
We beginnen met het maken van de ontluchtingskanalen in plankje #2; hierin zijn drie rijen<br />
gaatjes van 2mm geboord. Boor nu alle gaatjes tot 4mm op.<br />
Verbind nu de gaten met potloodlijnen zoals getoond op de volgende bladzijde, en figuurzaag de<br />
kanalen uit. Gebruik na het zagen een dun schuurplankje om het recht en rafel vrij maken.<br />
Ga verder met de gaten in plankje #3. Teken 30mm ronde cirkels af (19 stuks) en zaag deze<br />
gaten met een figuurzaag; maak ze netjes rond mbv. een schuurplankje.<br />
Schuin de bovenzijde van de 30mm gaten met het zelfde schuurplankje ca. 45 graden af<br />
en 1mm diep. Boor 19 gaatjes van 2mm op naar 4mm.<br />
TIP: Maak nu een latje van 4mm multiplex 400mm x 14mm en neem daar in over de rij gaatjes<br />
van 4mm waar in de buisjes voor de slangen komen. Dit is het verstevigingslatje voor de buisjes.<br />
15 maart 2011! 3<br />
8 Stok<br />
7<br />
6<br />
5<br />
4<br />
Membraan<br />
3<br />
2<br />
1
Handleiding 20 toets draaiorgel © Hans Beijer<br />
Plankje #2<br />
Plankje #3<br />
Na het zagen lijmen we plankje #2 op plankje #1.<br />
Tip: Maak daarvoor een drukplank van 2cm dik mdf en 390mm lang en 110mm breed.<br />
Let op: dit moet tussen de fixeer pennen passen. Door het klemmen tussen twee vlakke planken<br />
worden eventueel kromme planken recht.<br />
Breng een laag witte houtlijm aan op plankje #1 en fixeer daarop plankje #2. Druk het goed aan<br />
en plaats de fixeer pennen. Klem nu met de drukplank het geheel op een vlakke stuk mdf. Na<br />
korte tijd drogen van de lijm halen we de fixeer pennen eruit anders lijmen ze vast.<br />
Tip: Oefen dat alles eerst zonder lijm.<br />
De fixeerpennen voorkomen het schuiven door de natte lijm.<br />
15 maart 2011! 4<br />
Na het drogen van de lijm (enige uren) maken we de<br />
klemmen los en inspecteren of de kanalen niet verstop zijn<br />
geraakt met lijm, zo ja dan bij de volgende lijmfase wat<br />
minder lijm gebruiken. In dit stadium inspecteren we het<br />
triplex op lekken (onderbreking van de tussenlagen en<br />
kwasten) en repareren dat. In ernstige gevallen door een<br />
spaan in het gat te lijmen. Alle kanalen kunnen nu dicht<br />
worden gemaakt door wat lijm in de kanalen te kwasten<br />
(schilderen).<br />
Plak nu stukjes dun papier over de lange<br />
kanalen om de afdichting zeker te maken<br />
tussen plankje #3 en plankje #2
Handleiding 20 toets draaiorgel © Hans Beijer<br />
Boor 2 extra schroefgaatjes van 2mm.<br />
LET OP: boor niet door het luchtkanaal<br />
15 maart 2011! 5<br />
Lek mogelijk<br />
Nu lijmen we plankje #3 op plankje #2. Denk aan de fixeerpennen en klem tussen twee vlakke<br />
planken. Daarna het verstevigingslatje voor de buisjes lijmen. Fixeer met een paar buisjes, lijm<br />
de buisje nog niet vast, dus op tijd eruit halen.<br />
Test met een slang en blazen op vrije luchtdoorlaat van alle kanalen.Verwijder alle lijm van het<br />
vlak waar het membraan op komt.<br />
Ventiellat<br />
Teken, met behulp van de afteken mal, het toevoergat voor de balgwind af op een plankje.<br />
Fixeer de plankjes #6, #7 en #8 op elkaar en boor een 22mm gat door de plankjes.<br />
Geen 22mm boor dan figuurzagen en later in de samengestelde windlade pasmaken door<br />
schuren op de aansluitbuis.<br />
De lagen 4 en 5 maken we het beste uit een geschaafde beukenlat van minstens 8 mm dik.<br />
Voor de breedte kiezen we wat in het schap van de bouwmarkt ligt.<br />
Zaag voor het raamwerk van laag 4 drie latjes van 8mm breed x 400 lang.<br />
De ventielpropjes (Laag 5) zijn op verschillende manieren te maken. De eenvoudigste manier is;<br />
in tegenstelling tot de tekening, vierkantjes zagen uit de beukenlat van 8mm dik en 15 x15mm.<br />
Tip: Boor eerst in de beukenlat 25 gaatjes van 2mm op afstand van 16mm, verdeel de lat<br />
economisch, zaag daarna de vierkantjes. Schuur de kanten aan de Membraan kant rond.<br />
Steek nu aan lijmzijde van het ventielpropje een centreerstokje in het gat en laat dat ca, 1mm<br />
uitsteken. Een cocktailprikker is heel geschikt, 2mm rond en 8mm lang. Plaats nu alle 19 (best<br />
gelukte) propjes op plankje #6. Let op de juiste zijde.<br />
Centreerstokje<br />
Past alles netjes, lijm dan de ventielpropjes vast,<br />
netjes gericht zodanig dat de wind de breedste<br />
doorgang heeft. Snelwerken want de lijm moet nog<br />
vloeien tijdens het klemmen. Ruim lijm doseren het<br />
centreerstokje mag vastgelijmd worden. Klem<br />
tussen twee vlakke planken. Het centreerstokje<br />
voorkomt het schuiven van de ventielpropjes.
Handleiding 20 toets draaiorgel © Hans Beijer<br />
Lijm nu een voor een de lange windkamerlatjes op plankje #6.<br />
Let op: gebruik weer een vlakke plank en klem met meerdere klemmen corrigeer het schuiven<br />
voordat de volgende klem wordt gebruikt. Maak de korte zijden pas en lijm ze vervolgens ook.<br />
Na het drogen van de lijm boren we de gaten op met een 8 mm boor.<br />
Gebruik een onderleg plaat b.v. mdf om bij het doorkomen van de boor splinters te voorkomen.<br />
Op deze plaatsen een vulstukje lijmen<br />
De plaats van de extra vulstukjes bepalen door de ventiellat op de membraanlat te leggen<br />
en de gaatjes over te nemen. Lijm nu de driehoekige vulstukjes die gemaakt worden van het<br />
restant windkamerlatje. Gebruik een verstekbakje en een fijn zaagje. Schuur op de schuurplank<br />
voorzichtig de ventielvlakken en het raamwerk op gelijke hoogte. Rond de scherpe kant van het<br />
boorgat aan de membraanzijde af met stukje fijn schuurpapier. Ventiellat bijna klaar voor het<br />
testen van de functie.<br />
Boor nu in de ventiellat de fixeergaten en de extra gaten 2mm groot.<br />
Boor nu in de membraanlat de fixeergaten en extra gaten naar 3mm op liefst 3,2mm.<br />
Schroef nu de membraanlat en ventiellat aan elkaar met kruiskop bolkop 3mm. Buisjes voor de<br />
slangetjes verwijderen. Plak alle gaten, met schildersplakband, dicht en plaats het buisje voor de<br />
balgwindtoevoer.<br />
15 maart 2011! 6<br />
Blaas en controleer op lekken met de lektester, bij elke<br />
fietswinkel verkrijgbaar. Simson banden plakspul.<br />
Ook zonder pakking moet het dicht zijn.<br />
Verhelp de eventuele lekken.<br />
Membraan
Handleiding 20 toets draaiorgel © Hans Beijer<br />
Membraan<br />
Daarvoor zijn diverse materialen geschikt bijvoorbeeld:<br />
• Dun soepel schapenleer of membraanleer.<br />
• Dun kunstleer voor kleding. (plastic laag op gebreid textiel)<br />
• Rubberachtig folie in verschillende dikten en kwaliteiten.<br />
Snij of knip het op de maat 400mm x 95mm + 1mm toeslag.<br />
Bevestig met schilders plakband het membraan op de membraanlat, het moet zonder plooien<br />
zijn. Gladde kant aan de ventielzijde. Daarop de ventiellat en neem de schroefgaten over. (lastig,<br />
desnoods met een hete naald door het gat branden)<br />
Nu de lekgaatjes aftekenen 19 stuks ergens binnen de 30mm cirkel van de windkamer, maar<br />
buiten bereik van de ventielvlakken. Maak met een gatentang of slagpons de gaatjes Ø1,2mm<br />
groot.<br />
Maak de schroefgaten met een gatentang of slagpons ca. Ø 4mm.<br />
Monteer nu membraanlat, membraan en ventiellat tot een geheel. Let nu bijzonder op dat het<br />
membraan vlak ligt. Plak als hulpstukjes plakband op rand van het membraan 2mm randje en<br />
trek het daarmee (slechts 1 á 2 mm) strak. Kijk tevens of de schroefgaten vrij zijn.<br />
Testen<br />
• Plak de ontluchtingsgaten af. Plaats het luchttoevoor buisje en blaas de windlade vol lucht geen<br />
enkel ventiel mag lucht door laten. Laat het wel lucht door dan ligt het membraan niet vlak.<br />
• Prik nu een gat in het plakband, blaas en het ventiel moet werken. Zo niet dan is het gaatje nog<br />
te klein, maak het groter tot het werkt. Als het niet werkt wordt misschien het lekgaatje in het<br />
membraan afgedicht.<br />
• Ga zo door tot alle ventielen werken. Teveel gaatjes open en te kleine longen! Sluit dan de<br />
balg aan. Gaatjes zijn ook weer dicht te plakken.<br />
• Balg aangesloten, plaats een paar pijpjes en je orgel maakt zijn eerste geluid.<br />
Let op: Bij gebruik van leer nooit met de mond blazen. Leer wordt nat en werkt niet meer.<br />
Stok<br />
Men kan het hierbij laten.<br />
Maar stukken mooier is het als de pijpen netjes op een rij staan en daarbij zijn diverse aanzichten<br />
mogelijk.<br />
Daaruit wordt gekozen en hier wordt beschreven hoe dat uitgevoerd gaat worden.<br />
Schroef de windlade los en berg het membraan op in dik boek dan blijft hij kreukvrij.<br />
15 maart 2011! 7
Handleiding 20 toets draaiorgel © Hans Beijer<br />
Frontaanzicht ontwerpen<br />
Bij ons orgel is de opstelling met 1 frontrij mogelijk; een tweede frontrij heeft de beperking dat<br />
het, mechaniek aan de linkerzijde slechts kleine pijpjes toelaat.<br />
Alleen een gebogen front komt in aanmerking omdat de bevestiging van de pijpen 40mm vanaf<br />
de voorkant is. (40mm is de breedte van de balk aan de boven zijde van de kast, waar we de<br />
bevestiging aan hangen.)<br />
De pijpen hebben de volgende ruimte tot hun beschikking 400mm breed en 350mm hoog.<br />
De hoogte is laag gehouden om ruimte te houden voor het uitnemen van de pijpen.<br />
Teken deze maat op een vel papier en plak het vast op tafel.Rangschik nu het aantal pijpen in<br />
deze rechthoek naar eigen inzicht (maak een mooie lijn). Gebruik tussen de pijpen een stukje<br />
karton minimaal 2mm om de pijpen niet tegen elkaar te laten komen. Dan beinvloeden ze elkaar<br />
niet door contactgeluid overdracht. Tevreden over het geheel teken dan een lijn op het papier en<br />
teken de pijpgaten af, vanuit deze lijn. De pijpen die niet aan de voorzijde staan komen op 3mm<br />
aan de andere zijde. Daarbij komen de bas pijpen rechts te staan. (3mm is de triplex dikte van de<br />
pijpophanging)<br />
15 maart 2011! 8
Handleiding 20 toets draaiorgel © Hans Beijer<br />
Dit is een voorbeeld hoe het kan zijn<br />
Breng de vastgestelde pijpgaten over op plankje #8.<br />
Noteer de pijptonen en de voetgat diameters op tekening en op plankje #8.<br />
Leg plankje #8 op plankje #7 fixeer het met pennen.<br />
Boor nu de voetgaten op met de bijbehorende diameter. Boor de gaatjes van 2mm in plankje 7 op<br />
tot 8mm. Let op: 19 x 2mm gaatjes er kunnen gaatjes in de vorige booractie samenvallen.<br />
Controleer dat met de ventiellat en teken aan wat nog weg gevijld moet worden. Plankje 7# is nu<br />
voorzien van veel gaten! Nu is het zaak de juiste gaten met elkaar te verbinden!<br />
Teken de verbindingslijnen en pas op de kanalen mogen niet kruisen.<br />
Figuurzaag nu de kanalen uit en en schuur ze glad, controleer ook op lekken in het multiplex.<br />
Lijm nu plankje #7 op de ventielat plankje #6. Fixeer met pennen en klem tussen twee vlakke<br />
planken. Na het drogen gaten vrij maken van uit geperste lijm.<br />
Lijm plankje #8 op plankje #7. Fixeer met pennen en klem tussen twee vlakke planken.<br />
Monteer nu weer het membraan. Test weer op werking. Plaats de 19 buisjes en de balgwind<br />
toevoer buis. Klaar voor gebruik in het draaiorgeltje.<br />
15 maart 2011! 9
Handleiding 20 toets draaiorgel © Hans Beijer<br />
15 maart 2011! 10<br />
Maak een enkelvoudige ventiel. zie tek.T5-4<br />
Gebruik dit als baspijpventiel.<br />
Alternatief: Gebruik dit type ventiel voor alle<br />
pijpen.<br />
Google zoekwoord “VMT draaiorgel”<br />
Optimaal functioneren van de ventielen.<br />
Begin met een gaatje in het membraan dat de helft is van de diameter van het klaviergat.<br />
1 Plaats een pijp en geef wind; de pijp moet nu klinken.<br />
2 Sluit het klaviergat; de pijp moet nu stil zijn.<br />
3 Schuif een stukje hout heel langaam over het klaviergat en open het, luister wanneer de pijp gaat<br />
klinken. Het klaviergat moet dan ca. 1/4 geopend zijn.<br />
4 Doe het nogmaals maar sluit het gat en luister wanneer de pijp stopt met klinken.<br />
Het klaviergat moet dan ca. voor 3 kwart gesloten zijn.<br />
1 Kwart open / 1 Kwart dicht Halfopen<br />
Wat te doen als: de pijp klinkt wanneer het klaviergat minder dan 1 kwart open is (legato).<br />
Dan stopt het klinken ook later, soms stopt het klinken zo laat dat het losstaande tonen verbind.<br />
Remedie: maak het lekgat groter.<br />
Wat te doen als: de pijp pas klinkt als het klaviergat al voor de helft is geopend (staccato). Dan<br />
klinkt bij snel draaien de pijp heel kort soms helemaal niet. De muziek heeft dan een ratelend<br />
effect.<br />
Remedie: Lekgat kleiner maken; bijvoorbeeld met nagellak.
Handleiding 20 toets draaiorgel © Hans Beijer<br />
15 maart 2011! 11