1967 BRABANTS HEEM JAARGANG 19 (XIX) - Hops

ENIGE OPMERKINGEN OVER BEWONING EN
PERCELERING TE DUIZEL (GEMEENTE EERSEL)
Inleiding
Wie de ontwikkelingsgeschiedenis van een Brabants dorp onderzoekt, moet
steeds beseffen, dat de opzet van zo een dorp door landbouwers is gemaakt.
Pas in onze tijd gaan mensen met andere beroepen het aanzien van het dorp
veranderen. Omdat boeren onze dorpen hebben ontworpen, dient men iets
te weten van de bodemgesteldheid. Zij plaatsten immers hun huizen daar,
waar de toenmalige landbouwtechniek dit, in verband met de mogelijkheden
die de grond bood, eiste.
Nederzettingsonderzoek leidt vaak, zeker als we trachten door te dringen
tot de oorsprong van de nederzetting, tot veronderstellingen. Dit is geen
bezwaar, als men daarbij uitgaat van zo veel mogelijk feiten. Deze feiten
verkrijgen we door bodemonderzoek, door het bestuderen van archiefstukken,
toponymen, kaarten, luchtfoto's, enz. en door verkenning ter
plaatse. We moeten de veronderstellingen duidelijk van de feiten onderscheiden.
Het beste uitgangspunt voor zo een onderzoek is de oudste kadastrale
beschrijving van de plaats, die van omstreeks 1830 (A.D.Kakebeeke 1967).
Dan vermijden we, dat de grote veranderingen in de dorpsplattegrond, die
onder invloed van de technische revolutie in de latere 196 en in de 2oe eeuw
ontstonden, ons zicht in het verleden versluieren. Men vergelijke kaart 2
(1831) met de luchtfoto (1961).
De natuurlijke omgeving
Op meestal grof zand met grind en leeminsluitingen, dat vroeg in het
pleistoceen door voorlopers van Maas en Rijn is aangevoerd, ligt een dunne
laag dekzand. Dekzanden werden, tezamen met sneeuw, in de laatste ijstijd
door westenwind afgezet. Deze dekzanden brachten zachtglooiende hoogteverschillen
teweeg: ze liggen in ruggen in het landschap. In Duizel ligt zo
een dekzandrug: ze helt van ongeveer 30 m in het zuiden tot ongeveer
26 m in het noorden en heeft een zuidwest-noordoostelijke richting. Later is
deze dekzandrug door beken versneden. Aanvankelijk, op het einde van de
laatste ijstijd, geschiedde dit in toendraomstandigheden met een altijd
bevroren ondergrond. Dit had tot gevolg, dat, daar het water niet in de
grond kon wegzakken (omdat deze bevroren was), alle regen- en smeltwater
langs de oppervlakte moest wegstromen. Zo ontstonden dalen met een
grote breedte en geringe diepte. Deze zijn nog aanwezig. De beken, die er
nu in stromen zijn echter betrekkelijk klein. Nu immers kan veel water in de
grond wegzakken en stroomt een kleiner deel van de neerslag langs de
oppervlakte weg. Daar staat tegenover, dat kwelwater, afkomstig van het
191

emeyn i van Duizel,
Ai
'*1.
if
De Meer
'///'•s
Kaart 2. Getekend naar
de minuutplans sectie
A blad 1,2 en 3 van de
kadastrale gemeente
\^ Duikel en Steensel.
* * \ « //' ^
/ IV
tf/
uizei in /832
l l bouwland
l-'-'-' j 3rasland
O \ 1 1 l naaldhout
!•'• •'•! hakhout
m \mr\ heide
'•' '•••••••J iuin
2«>[ZIZZl water
grens von d&Hoef
Ka »

Kempisch Plateau (Belgisch- Limburg) voor een extra wateraanvoer zorgt.
Het kwelwater wordt door de geologische situatie in dit gebied gedwongen
zich naar de oppervlakte te verplaatsen (D.van Diepen, 1963, p.324). Dit
is o.a. de reden, dat de „Hoge Kempen" nog vrij vochtig zijn en er zelfs vrij
grote oppervlakken natte gronden voorkomen. Vóór de ontginning van de
lagere gronden in Noord-Brabant was de vochtigheid er groter dan nu
(H.van Velthoven, 1942^.171).
De beken
De voornaamste beek van Duizel, de Kleine Beerse (in de quohieren van de
18e eeuw wordt ze steeds A. genoemd) ontspringt slechts 3 km ten zuiden
van Duizel. Toch is het dal in de buurt van het dorp al goed ontwikkeld: het
is ongeveer 600 m breed en 3 m diep. Vermoedelijk is het dal van de Beerse
stroomopwaarts door inwaaiing van dekzanden plaatselijk gedempt en zo
verkort. (H.Thiadens, 1967).
De geringe diepte van dit dal schijnt een onbelangrijk gegeven in het
terrein te zijn. Toch is dit niet het geval. Dergelijke kleine hoogteverschillen
m*
Fig. 1. Dwarsdoorsnede van het dal van de Kleine Beerse bij Duikel.
bepalen hier de landbouwmogelijkheden. De daldoorsnede (fig. i) is
asymmetrisch: de westhelling is vlakker, de oosthelling steiler. De Kleine
Beerse zelf heeft thans een breedte van ongeveer i m.
De zijriviertjes van de Kleine Beerse zijn zo klein, dat ze meestal geen
andere naam dragen dan 't loopke. De linkerzij beken zullen we (van zuid
naar noord, zie kaart i) voor de duidelijkheid maar Mosikloop en Vriesvoortloop
(dit zijn dus géén toponymen) noemen. Van de rechterzij beken heet de
zuidelijkste de A., de andere zullen we hier Hoekse loop en Elsbroekse loop
noemen. Hier en daar stagneerde de waterafvoer: daar zien we vennen.
Vooral in het systeem van de Elsbroekse loop zijn op kaart 2 flinke vennen
te zien.
Deze beken, hoe nietig ook (ze zijn nauwelijks een halve meter breed),
stromen ook weer in „dalen".
194

Deze zijn nog ondieper dan het dal van de Kleine Beerse: ze bereiken
nauwelijks een diepte van ij m. Toch zijn ook deze geringe hoogteverschillen
voor de ontwikkelingsgeschiedenis van grote betekenis geweest. 1
Kaart 1. Hoogtekaar t van Duikel. Hoogtelijnen om de meter.
500 m i coc
Een versneden dek^andlandschap
Zo kan het grondgebied van Duizel worden opgevat als een deel van een
dekzandrug, dat tussen de Kleine Beerse en de Elsbroekse loop ligt. Langs
deze rivieren lagen grote oppervlakken vochtige gronden. Dergelijke

zandige hoogten te midden van lage vochtige gronden heten in de Kempen
donken (J.van Gorp 1935). (In Duizel heet een deel van die zandige hoogte
nog steeds de Donk). De zandige hoogte wordt door de Hoekse loop, de
benedenloop van de Elsbroekse loop en door de A in enkele stukken
versneden. Deze stukken dragen de elementen van het dorp Duizel. Op de
betekenis van het versneden dekzandlandschap voor het begrijpen van
Brabantse nederzettingen wees al eerder D.van Diepen (1949, p. 196).
Uit de bodemkaart (Krabbenborg 1962) blijkt, dat dit gebied lange tijd
geheel met bos begroeid is geweest. Alleen in het uiterste oosten wijzen de
profielen op hei-invloed. Op de lage vochtige gronden langs de beken
groeide een oeverbos, het elzenbroek. De naam Elsbroeken herinnert daar
nog aan. Op de hogere gronden stond het eiken-mengbos, de naam Houtakker
(Quohier 1753) staat daarmee in verband.
De naam Duikel
De naam Duizel - vroeger Dusele - schetst de zojuist beschreven situatie.
J.de Vries (1962, p. 5 o) meent, dat de naam is samengesteld uit een vorm, die
samenhangt met does, vgl. dos, hetgeen moeras met bomen en struiken
betekent (p.4Ó) en een vorm lo, lage moerassige grond (p.ioó). M.Gysseling
(1960, i.v. Eersel) leidt lo af van lauha, bosje op hoge zandgrond. De verklaring
van de Vries heeft iets pleonastisch. Vatten we lo op in de zin van
Gysseling, dan is de betekenis van de naam in overeenstemming met
hetgeen we zo juist van het natuurlijk milieu zeiden. A.Weijnen (195 8, p.i i)
vraagt zich af of het eerste lid van de naam Duizel niet samenhangt met de
dusü, die de Kelten vereerden of met een Keltisch div-i-na, goddelijk water.
Prehistorische gegevens
Ten westen van de Hoef ligt de Dukesvoort. Hier kruist een prehistorische
weg, die door G.Beex herhaaldelijk is beschreven (1952, 1964), de Kleine
Beerse. In de middeleeuwen was deze weg nog in gebruik, ze heette toen
Antwerpse baan. Van de omgeving van Dukesvoort is urnenveld-aardewerk
bekend (G.Beex i9Ó4a). Soortgelijk aardewerk vond J.Mollen op de
Kerkakkers (G.Beex i9Ó4a). Tussen de Hoef en Broekeneind heeft W.Glasbergen
een merovingische begraafplaats van een kleine boerengemeenschap
opgegraven (W.Glasbergen 1955; ibid. p.34).
Enige vroege historische gegevens
In 1031 verkoopt Hezelo, bisschop van Toul zijn allodium apud Duselam
villam aan het kapittel van St.Bartholomeus te Luik (Daris VI, p. 178;
Miraeus, Opera dipl. II p.809). In 1226 is sprake van een bos te Duizel, dat
door dit kapittel aan de abdij Herkenrode is verkocht (Daris VI, p.204).
Blijkbaar is dan het bos, waarover hierboven sprake was nog niet geheel
196

ontgonnen. Uit 1219 en 1224 kennen we een vermelding van Dusele in het
archief van Averbode (M.Gysseling 1960). In het cijnsboek van Eersel van
1380 lezen we (fol. 46 v ) vicini de dusel de communitate, 14 s. Dan is dus sprake
van een dorpsgemeenschap met rechten op een gemeynt. Uit mijn (nog niet
gepubliceerd) onderzoek van een vergelijkbaar gehucht (Schadewijk, gem.
Eersel) blijkt, dat omstreeks 1380 de percelering in dit gebied reeds geheel
het karakter heeft van de vormen, die we exact uit het kadaster van 1832
kennen. Uit dit gehucht hebben wij bijv. een kavelbeschrijving van een
boerderij van omstreeks 1400 (R.A. Den Bosch R 1209 fol. 91 en R 1227
fol. 307). Dit bedrijf omvat dan huis, hof en aangelag, een beemd en acht
percelen bouwland, die in het dorpsgebied verspreid liggen. De percelen
worden aangeduid met toponymen, die thans nog te localiseren zijn.
Voor Duizel ontbreekt zo een gegeven helaas nog.
Nadere indeling van het dorp Duikel
In Duizel onderscheiden we van noord naar zuid de volgende elementen:
De Hoef, De Hoek, De Achterhoek, De Groenstraat, De Kom, Het Smitseind,
De Donk, De Mosik en De Meer. Deze elementen hebben een verschillende
wordingsgeschiedenis.
Bij het indelen van de boerderijen bij deze elementen moet men de indeling,
die de volksoverlevering maakt, laten prevaleren boven de kadastrale
indeling. Men kan niet afgaan op de „plaatselijke benaming", waaronder de
boerderij in de kadastrale bescheiden ressorteert. De landmeter deelde zijn
kaart in volgens de eisen, die de overzichtelijkheid en de practische hanteerbaarheid
aan de kaart stelden. Hij had geen enkele opdracht historische
eenheden te karteren. Zo rekent de landmeter de boerderijen van de
Groenstraat gedeeltelijk tot de Kom, omdat de grens van zijn kaartbladen
Ai en A2 over de Groenstraat loopt en dit element dus in tweeën deelt.
De Groenstraat
Een opvallend element in Duizel is de Groenstraat. Het bezit alle kenmerken,
die een driehoekige nederzetting karakteriseren als een typische
Kempische^>/

In fig. i ziet men hoe de Groenstraat op de hogere gronden ligt, maar
tevens in een ondiepe inzinking. Deze ligging maakte mogelijk, dat de
boerenhuizen temidden van graslanden konden liggen, terwijl de hogere,
voor bouwland geschikte gronden toch dichtbij lagen. Een welhaast ideale
ligging in verband met de oude landbouwtechniek. Dit temeer, daar de
afwatering van de laagte door de Hoekse loop verzekerd was.
Volgens de theorie van C.H.Edelman en A.W.Edelman-Vlam 1960 begon
de occupatie met de ontginning van de huis-, hof- en aangelagpercelen.
Het zijn blokvormige percelen, meest grasland, die hier i a i J ha groot zijn.-
Op het kadastrale plan van 1832 zijn vier „huiskampen" nog duidelijk te
herkennen. Daarbij sluit de blokvormige uitbreiding van de huiskampen
{(Oostakkers, Reyakker) aan.
Voor de verwante vorm in Zand-Vlaanderen, de dries, vond A.Verhulst
(1966, p. 118), die daar over zeer oude archivalia kon beschikken, dat deze
vorm in 600 reeds bestond.
Vanuit de Groenstraat wijst ons de Akker straat zuidoostwaarts naar een
merkwaardige groep bouwlandpercelen, de Lange Akkers, die we nu wat
nader zullen bezien.
De Lange Akkers
Deze akkers liggen omstreeks 500 m van de Groenstraat. Ze zijn aangelegd
op het hoogste deel van de dekzandrug ter plaatse (zie kaart i). Het complex
toont percelen met een grote lengte (450-350 m) en een geringe breedte
(35-15 m). De zuidwestelijke kavels zijn het langst, de middelste percelen
zijn korter, omdat zij in het noorden aan een laagte grenzen (bij een latere
ontginning kreeg deze laagte een andere perceleringsrichting). Ten oosten
van de Lange Akkers sluiten de Kruisakkers aan, die ook wat korter zijn,
omdat ze in het zuiden de laagte van de Heidalen bereiken. (Van een hagelkruis
is me niets gebleken).
Alle percelen zijn vanuit de akkerweg aan de smalle zijde te bereiken. Het
plaggendek van deze akkers is 80 cm. dik.
De omgeving van dit complex is later ontgonnen. Ten zuidwesten ervan
lagen de Habraken, vermoedelijk pas in het begin van de i6e eeuw ontgonnen.
Ten zuidoosten de Heidalen en ten oosten de Meer, terreinen, die in
1832 nog niet geheel in cultuur waren gebracht.
Verhulst (1966) heeft er op gewezen, dat in de vroege middeleeuwen alleen
hogere, drogere gronden tot bouwland konden worden ontgonnen. Pas in
de i ie eeuw zette de ontginning van vochtiger terrein door. Zo bezien, was
de plek, waarde Lange Akkers zijn ontgonnen, wel de meest geschikte, die
hier te vinden was.
Al deze feiten maken het mogelijk de Lange Akkers als een Langstreifenflur
op te vatten, zoals W.Müller-Wille (1944, p. 20) die voor Westfalen be-
198

schreef. Ook past de situatie geheel bij de Eschkern volgens G.Niemeier
(1944). De Eschkern ligt dicht bij het dorp op de qua bodem en reliëf meest
gunstige plek. Niemeier beschouwt de Eschkern als het oudste deel van een
akkergebied.
Muller-Wille kent aan de Langstreifenflur een hoge ouderdom toe: minstens
6e eeuws (1944, p.27). Hij vond, in Westfalen, dat de Langstreifenflur behoort
bij betrekkelijk kleine gehuchten, die hij Drubbel (= dorpke) noemt. In
deze Drubbel onderscheidt hij een aantal typen: Groenstraat past geheel bij
het type Plat%drubbel(\\nd.. p.34), het plein hier heeft echter een driehoekige
vorm.
Ik meen dus te Duizel in de Groenstraat een Drubbel en in de Lange Akkers
een Langstreifenflur te herkennen: de feiten zijn volledig in overeenstemming
met wat in Westfalen werd gevonden. Dit betekent, dat Groenstraat met de
Lange Akkers een der oudste kernen van Duizel is. Konden we op grond
van de zeer nauwe verwantschap met de dries op gezag van Verhulst (1966)
een ouderdom van minstens 1400 jaar voorstellen, de identiteit met de
Westfaalse Drubbel mit Langstreifenflur brengt ons tot dezelfde datering.
In een nog niet gepubliceerd onderzoek kon ik te Schadewijk eveneens een
Langstreifenflur aanwijzen (De Daalakkers). Stellig moeten ook de Lange
Voren te Eersel zo worden opgevat. Ook de Hoekendaalse akkers te Bakel
hebben dit karakter (zie kaart 8 bij Dussart 1947). Nu het verschijnsel
Langstreifenflur in de Kempen meer voor schijnt te komen, is het goed een
vertaling van deze Duitse vakterm voor te stellen. Deze is zeer wel mogelijk,
als we een woord ontlenen aan de taalschat van de Kempenaren ten zuiden
van de grens: zij noemen een strookvormig perceel een repel. Dan zou in
plaats van Langstreifenflur het woord langrepelakker kunnen worden gebruikt.
De genese, die bij Groenstraat beschreven is, zou nu kunnen worden
vervolgd met de strookvormige ontginning van een - schaars voorhanden -
optimaal terrein tot een langrepelakker: de Lange Akkers. Daarbij zou dan
kunnen aansluiten de strookvormige uitbreiding van de bouwlanden,
z.a.bijv. de Streep. De theorie van E.W.Hofstee en A.W.Vlam (1952) is
geheel in overeenstemming met de feiten te Duizel.
De Hoef
De Groenstraat en de Lange Akker s liggen op het zuidelijke deel van de
Duizelse dekzandrug. Op het noordelijke deel, tussen de Kleine Beerse in
het westen, de Hoekse loop in het zuiden en de Elsbroekse loop in het
oosten en noorden, treffen we een nederzetting van geheel andere aard aan.
Hier ligt de hoeve tot duysel, die in het verpondingsboek (1744) als volgt
omschreven wordt: „de hoeve tot duysel, hof, huis en aangelach met de
groes en lant daer toebehoorende met den voorbempt samen groot 95
lopense". Ze betaalt in de verponding 33.4.0. Een flink bedrijf, want de
199

Luchtfoto van Duikel (1961) (Foto K.L.M. Aerocarto N. V.).
200

95 lopense (bijna 16 ha) betreffen alleen het bouw- en grasland; de heide is
daarin niet begrepen.
In het verpondingsboek van 1753 blijkt deze hoeve in bezit te zijn van Aert
Aerts en zijn drie kinderen, ook zij betalen 33.4.0. in de verponding. De
kavels worden in dit quohier volledig opgesomd. De hoeve is dan 175
lopense groot, waarvan 94 lopense bouw- en grasland. Er is sprake van een
bouwlandkavel (De grote acker) van 18 lopense (3 ha). Het aaneengelegen
bouwland bij de hoeve meet in vier kavels 3 5 lopense (bijna 6 ha). Inderdaad
een groots opgezet bedrijf voor dit gebied. Uit de toponymen in de kavelstaat
blijkt, dat het bedrijf gezocht moet worden op de Hoef, in het noorden
van Duizel.
Het is zeer wel mogelijk, dat de Hoef identiek is met het Hooghuis van Duikel,
dat in de 15 e eeuw in bezit is van de familie van Eyck (zie de stichtingsacte
van de kapel te Eersel in dit nummer meegedeeld door A.Frenken). Merkwaardig
is, dat tussen 1761 en 1769 een Jan van Eyck van de familie Aerts
een bouwlandkavel koopt (quohier 1769 fol. i v ). Hij verkoopt het weer in
1779, maar niet aan de Aertsen (quohier 1777 fol. i v ). Een mislukte poging
om weer vaste voet te krijgen op voorvaderlijke grond? De enige mij
bekende oorkonde, die gewaagt van een hoeve te Duizel en een van Eyck
(de hoeve wordt aan een Henrick van Eyck opgedragen, 1430), draagt niets
bij tot de localisatie van die hoeve. (R. A. Den Bosch R 1200 fol. 13 8). Hoe dit
ook zij, een archiefonderzoek naar de lotgevallen van een groot goed als de
Hoef, moet zeker leiden tot de ontdekking van de vroegere eigenaars.
Helaas heeft het me aan tijd en gelegenheid daarvoor ontbroken. Evenmin
heb ik kunnen nagaan wat het allodium van Hezelo voorstelt en wat de
lotgevallen zijn geweest van dit goed als bezit van het kapittel van St.
Bartholomeus te;Luik. Het is niet onmogelijk dat beide onderzoeken bij de
van Eycks op het Duizelse Hooghuis belanden. Maar voorlopig past hier
slechts een vootizichtig zwijgen.
De Hoef in 1832
Op het eind van de i8e eeuw wordt de Hoef gedeeld (1780, 1785 en 1801).
Dan blijft de toestand ongewijzigd tot 1832 (quohier van 1794; maatboekje
van 1808). In 1832 staan er drie boerderijen op de hoef. Op de oude hoeve
(kaart 2 letter A) woont Reynier Aerts, de kleinzoon van Aert. Op hoeve B
woont zijn zuster, op hoeve C een Meulendyks. Door het bezit van deze
deelhoeven in 1832 te karteren en dat gebied aan te vullen met de verkopen
sinds 1744 (quohiers 1744-1794) kon een begrenzing worden gevonden van
het territoir van de vroeg i8e eeuwse Hoef, (kaart 2).
Hoeve D is blijkbaar een eerdere afsplitsing, ik heb er niets over kunnen
vinden. Het is overigens een bedrijfje van minder dan 2 ha in 1832, in de
196 eeuw is het verdwenen. De hoeven E en F (ook hoeve E verdween in de
201

196 eeuw), in de Achterhoek, zijn nieuwere ontginningen in de gemeynt.
Deze hoeven schijnen ook enige percelen van de Hoef te hebben verworven.
Tot boerderij F behoorde in 1753 een bouwland „gekomen van Aerts"
(quohier 1753).
We moeten ons van die deelhoeven en de overige boerderijen van het
toenmalige Duizel een niet te grootse voorstelling maken. Over het algemeen
waren het eenvoudige boerderijtjes, waarin het wel zal zij toegegaan
zoals dit in een brief van J.R.Sassen-Clinghis beschreven (H.Mandos 1954).
Denken we alle hoeven, behalve A weg, dan hebben we een beeld van de
Hoef met zijn bouw- en graslanden en heidegronden zoals ze er omstreeks
1700 lag. Ze grenst in het westen aan de Grote Aard (een gemeynt waarin
Duizel gerechtigd was). Ten oosten ervan ligt de gemeynt van Duikel (die in
1832 eigendom van de gemeente was). Vlak ten noorden van de Hoef lag in
. de gemeynt het Berkven. Vanaf de Hoef loopt in westelijke richting een
dreef (de Weege) naar de beemden en heidevelden aan deze en gene zijde van
de Kleine Beerse. In het zuiden vormt de laagte van de Hoekse loop en van
een ven (het Bak, in 't quohier van 1744 de Bak) de grens van het gebied van
de Hoef.
De Hoef ligt op een driesprong van wegen. De weg in noordelijke richting
gaat naar Broekeneind en passeert op korte afstand het Merovingisch
grafveld (W.Glasbergen 1955). De weg, die in noord-oostelijke richting
de Hoef verlaat komt uit bij de eveneens reeds eerder genoemde Dukesvoort.
In 1753 bezat de Hoef hier een grote beemd (quohier 1753). Tenslotte
is er in zuidelijke richting de weg naar de Groenstraat.
De verkaveling is blokvormig. Daar de deling pas laat plaats vond is het
niet gekomen tot een strookvormige opdeling van de grote bouwlandkavels.
Dit zien we wel bij een andere Ein^elhof te Eersel (Boxheide), waar
veel eerder veel meer deelhoeven (8) ontstonden. Vlak ten zuiden van het
gebied van de Hoef zien we een klein aantal korte stroken. Dit complex heet
het Leen. Mogen we in deze naam een tegenstelling tot de allodiale Hoef zien?
Van enig bezit van de Hoef in het dorpsgebied is me niets gebleken. Het
bezit van de Einaglhof Hoogstraat en dat van het aangrenzende gehucht
(ook een Dmbbel) Schadewij k ligt wél dooreen.
Overig Duikel
De overige elementen van Duizel (de reeds besproken Achterhoek inbegrepen)
zijn jongere occupaties. Dat geldt ook voor die elementen van
Duizel, die nu als centrum van het dorp worden beschouwd, de Kom en
het Smitseind. Opvallende feiten zijn hier de plaats van de kerk en de naar
Tongerlose zede omgrachte pastorie (thans de Vest, in de i8e eeuw de
Waterhof genoemd). Misschien kan De Mosik als een oudere vestiging
worden beschouwd, maar feiten zijn hierover niet bekend. Voor wat betreft
202

de boerderij groep de Donk heb ik wel eens gedacht aan de kiem van een
ontwikkeling, die H.J.Keuning (1961) in groter verband (kransakkerdorp)
voor Budel beschreef. Men zou dan bij deling van een bedrijf een deelhoeve
aan de overkant van het akkergebied hebben geplaatst, om zo tot een
practischer indeling van het verspreide bouwlandbezit te komen. Vermoedelijk
speelde de voorde ook een rol.
In verband met de plaatsruimte zal ik deze Duizelse elementen niet verder
behandelen, ik hoop er nog eens op terug te komen.
Ziedaar, jarige vriend, feiten, wat hypothesen en enkele veronderstellingen
betreffende het „dorpken Duysel", de geboorteplaats van Petrus Norbertus
Panken, de 196 eeuwse Kempenvorser, wiens leven en werk ons steeds
heeft geboeid.
A.D.KAKEBEEKE
Bronnen :
Quoh'ieren van de verponding voor het dorp Duizel van 1744, 1753, 1761, I 7Ö9, 1777,
1785 en 1794.
Maatboekje voor Duizel, 1808.
Kadastrale Legger en oorspronkelijke aanwijzende tafel 1832. Minuutplans 1832.
De tabellen 5, 5bis en La.B, R. A. 's-Hertogenbosch P. 3394. De overige bronnen bevinden
zich alle in het G. A. te Eersel. Van de minuutplans waren fotocopiën ter beschikking.
De archivalia uit het R.A. te 's-Hertogenbosch verkreeg ik dank zij de medewerking van
F. Smulders.
Litteratuur
Beex, G., De graf heuvels en de weg langs het Huismeer te Knegsel, in: Brabants Heem
4, 1952, p. 14-18.
Beex, G., Archeologische vondsten te Eersel, in: Brabants Heem 16, 1964, p. 8-10.
Beex, G., Archeologisch overzicht van de gemeente Hoogeloon, in: Brabants Heem 16,
1964, p. 99-110.
Daris, J., Notices sur les églises du diocese de Liège, VI, Liège 1892.
Diepen, D. van, De bodemgesteldheid van de gemeente Heeze, in: Boor en Spade, III,
1949, p. 194-200.
Diepen, D. van, De bodemgesteldheid in het stroomgebied van het waterschap de
Dommel, in : Het stroomgebied van de Dommel 1863-1963,60x16! 1963, p. 282-328.
Dussart, F., Structure agraire et paysages ruraux dans la commune de Bakel, Liège 1947.
Edelman, C. H. & A. W. Edelman-Vlam, Een bijdrage tot de ontginningsgeschiedenis
van de zuidelijke zandgronden, in: Kultuurhistorische verkenningen in de Kempen I,
Oisterwijk 1960, p. 29-50.
Glasbergen, W., Het Rijengrafveld te Broekeneind bij Hoogeloon (Bijdragen tot de
studie van het Brabantse Heem VI), Eindhoven 1955.
Gorp, J. van, Donk-namen in de provincie Antwerpen, (Bijlagen deel viii Onomastica
neerlandica), Leuven 1935.
Gysseling, M., Toponymisch woordenboek . . . vóór 1226, Brussel 1960.
Hofstee, E. W. & A. W. Vlam, Opmerkingen over de ontwikkeling van de perceelsvormen
in Nederland, in: Boor en Spade V, 1952, p. 195-235.
Kakebeeke, A. D., Reconstructie van de agrarisch-ambachtelijke situatie onzer dorpen
203

uit de kadastrale bescheiden van omstreeks 1830 als project voor een heemkundekring,
in: Brabants Heem 19, 1967, p. 5-18.
Keuning, H. J., De problematiek van de ontwikkeling van het Brabantse cultuurlandschap,
in: Tijdschrift voor Econ. en Soc. Geografie, 1961, p. 13-21.
Krabbenborg, A. J., De bodemgesteldheid van het ruilverkavelingsgebied De Zaligheden,
Bennekom 1962 (= Stichting voor Bodemkartering rapport 573).
Mandos, H., Een interessante brief over het interieur van een brabantse boerderij in 1840,
in: Brabants Heem 6, 1954, p. 51-56.
Muller-Wille, W., Langstreifenflur und Drubbel, in: Deutsches Archiv für Landes- und
Volksforschung 1944, p. 9-44.
Niemeier, G., Gewannfluren, ihre Gliederung und die Eschkerntheorie, in: Petermanns
Geographische Mitteilungen, 1944, p. 57-74.
Thiadens, H., diverse manuscripten, die in ons tijdschrift zullen verschijnen.
Velthoven, H. van, De bewoning van Noord-Brabant, in: Brabantia nostra, 7, 1942,
p. 165-176.
Verhulst, A., Het landschap in Vlaanderen in historisch perspectief, Antwerpen z.j.
(1966).
Vries, J. de, Woordenboek der Noord- en Zuid-Nederlandse plaatsnamen (Aulaboek 85)
Utrecht 1962.
Weijnen, A., Praegermaanse elementen van de Nederlandse toponiemen en hydroniemen
(Tilliburgis nr. 4), 's-Hertogenbosch 1958.
Kaart:
Topkaart i : 25.000, blad 5iC, Hoogeloon.