van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

1. Het strijdtoneel rechtstaal
juridiaans. Het strijdtoneel rechtstaal 5
‘(…) they think it an unreasonable thing to oblige men to obey a body of laws that are both of such
a bulk, and so dark as not to be read and understood by every one of the subjects. (…)They have
no lawyers among them, for they consider them as a sort of people whose profession it is to
disguise matters and to wrest the laws (…).’
Thomas More, Utopia. 6
Als specialisten zich over hun vak onderhouden, doen zij dat in een taal die voor de
buitenstaander vaak moeilijk te volgen is: vaktaal. Er komen woorden in voor die buiten
het vakgebied niet bestaan, of die in de dagelijkse taal een andere betekenis hebben.
Soms wijkt zelfs de syntaxis af. Juristen zijn vakmensen als alle andere. Of zij zich nu
met de Wet der twaalf tafelen bezighouden, met het Nederlandse recht anno 2012 of
met internationaal recht van de toekomst: waar juristen werken bloeit de rechtstaal.
Zolang iedereen het idioom kent, is vaktaal vooral efficiënt. Vaktermen in hun
onderling verband voorkomen lange omschrijvingen. Doelmatigheid is een zinnige
bestaansreden. Problemen onstaan er pas als vaktaal overvloeit in de communicatie met
buitenstaanders. 7 Dan wordt zij van hulpmiddel tot hindernis. Het is dan ook niet
verwonderlijk dat specialisten en buitenstaanders hierover regelmatig botsen. Denk aan
de arts die zijn medisch-technische diagnose niet kwijt kan aan de patiënt, die enkel wil
weten wat hem scheelt en hoe het nu verder gaat. Of denk aan de breed gevoelde
weerstand tegen het schimmige, verengelste idioom van de managers die tegenwoordig
de meeste bedrijven en instellingen leiden. In het recht is deze kwestie verengd tot een
concurrentiestrijd tussen twee motieven: aan de ene kant juridische nauwkeurigheid, aan
de andere kant recht op begrip. De gewenste uitkomst verschilt, maar dat het ene moet
inleveren ten gunste van het ander, daarover zijn de meeste betrokkenen het eens. Laat
ik drie voorbeelden noemen. Op een verloren hoekje van haar website beschrijft het
Openbaar Ministerie de informatie die zij biedt als ‘een compromis tussen begrijpelijk
taalgebruik en (…) juridisch jargon’; voorkomende onjuistheden zijn mede daaruit te
6 More (1516) 2010, p. 76.
7 In de definitie van Möhn & Pelka 1984, p. 26, is vaktaal uitsluitend communicatie tussen vakmensen
onderling. Wie taal als communicatievorm onderzoekt pleegt definities te koppelen aan bepaalde zenderontvangerrelaties.
Hier behandel ik vaktaal als kenmerk van de tekst, die voor zender en ontvanger een
verschillende betekenis heeft.