van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. Normen voor geschreven rechtstaal 54
risico op onjuistheden toeneemt? 188 Dezelfde overwegingen zullen ten grondslag liggen
aan de hardnekkige gewoonte om lange passages uit het dossier naar de hoofdtekst in de
uitspraak te copy-pasten – vaak nog met de hand – met ernstige gevolgen voor de
leesbaarheid. Verplicht tot letterlijk citeren is een gerecht zelden. 189 Het is deze vrijheid
die bijvoorbeeld het B&S-model van het Promis-project mogelijk maakt. 190
Een volgend terugkerend euvel is misbruik van de lijdende vorm om de
handelende persoon te verhullen, vaak het gerecht zelf. Frasen als ‘er moet worden
vastgesteld’, ‘moet worden aangenomen’ of ‘wordt geschorst’ komen duizenden malen
voor in de databank van Rechtspraak.nl.
De rechtspraak houdt niet alleen van moeilijke woorden maar ook van moeilijke
syntaxis. Grote gelaagde bouwwerken, waarin ook de schrijvers zelf regelmatig
verdwalen. Deels is dit trouwens het gevolg van het, uit taalkundig oogpunt, inefficiënte
productieproces: meestal gaat een tekst door meerdere handen en wordt dan met knip-
en plakwerk bijgesteld. Typerend voor rechterlijke uitspraken zijn repeterende
inbeddingspatronen als ‘overwegende dat x’ en ‘in aanmerking genomen dat y’. De
eerste, zonder enige informatieve waarde, was tot 1978 de standaardvorm voor de
arresten van de Hoge Raad. 191 Gelukkig is het gebruik sindsdien flink afgenomen. ‘In
aanmerking genomen’ is bedoeld om een stap in de argumentatie te markeren, maar
verliest door herhaling zijn toch al geringe specificiteit. 192 In het Promis-project is een
van de verbeteringen de zogenoemde verhaalvorm. Daar bedoelen de bedenkers onder
meer mee dat een zin in de bewijsmotivering niet telkens met een inbedding begint, of
in tradionelere termen, met een indirecte rede. Zelfs wanneer de oorspronkelijke spreker
vermelding verdient, schroeft een extra inbedding de moeilijkheidsgraad op zonder dat
er voor de lezer iets tegenover staat.
Natuurlijk zou het helpen als de toeleveranciers van teksten voor het zaakdossier
hun taal zouden verbeteren. Partijen, advocaten, OM, politie, bestuur, getuigen en
deskundigen leveren vaak tenenkrommend proza in. Toch ligt het probleem vooral bij
de rechtspraak zelf. Letterlijk citeren is immers zelden vereist. Een zin als de volgende
188
Zo ook Hofhuis 1988.
189
Zie de artikelen die de inhoud van uitspraken regelen: art. 121 Gw, 5 RO, 30 en 229 Rv, 8:67 en 8:77
Awb, 359 Sv.
190
HR 15 mei 2007, NJ 2007, 387, r.o. 5.5.2 en noot Y. Buruma, nr. 2, bij dit arrest.
191
Uit deze gewoonte komt het begrip ‘rechterlijke overweging’voort.
192 Van den Hoven & Plug 2008.