van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. Normen voor geschreven rechtstaal 49
Voor het meten van conceptueel begrip is steeds respons van recipiënten vereist.
Voor begrijpelijkheidskenmerken van de taal kan het volstaan om alleen de tekst te
analyseren, hoewel een veelgebruikte methode als het Hamburgse
begrijpelijkheidsmodel toch weer berust op lezersrespons. 165 Het bekendste
tekstanalysemodel is de Flesh Reading Ease test. 166 Deze test gebruikt, net als de
meeste van zijn derivaten en opvolgers, gemakkelijk telbare kenmerken, zoals het aantal
woorden per zin of het aantal lettergrepen per woord. Op zichzelf zijn dit geen
indicatoren van (on)begrijpelijkheid. Als normen voldoen zij niet. De werking van de
test berust op correlatie: veel woorden betekent meestal ook veel constructies per zin,
lange woorden duiden op een moeilijk register. Omdat hij in wezen op correlatie berust
heeft de test een zwakke theoretische basis. Hij geeft een groffe indicatie, ondanks de
exact ogende formule met constanten tot op twee decimalen. De constanten zijn daarbij
toegesneden op het Amerikaans Engels; voor andere talen, die nooit dezelfde
gemiddelde woord- of constructielengte vertonen, gelden zij niet. Toch presteert dit
soort testen verrassend constant. R.W. Benson paste in 1985 alle destijds gangbare
leesbaarheidstesten op Amerikaanse rechtstaal toe met een vrijwel uniform negatief
resultaat. 167 Dat we kunnen spreken van standaardmethoden is overigens al een relatieve
luxe. Bij de meting van conceptueel begrip is de wetenschap nog niet zo ver.
Als er één zekerheid bestaat, is het dat taal en perfectie niet samengaan. Evenmin
als er perfect recht bestaat of een perfecte staatsvorm of een perfecte bevolking. Het
doel is dan ook niet een volkomen begrijpelijke tekst maar een zo begrijpelijk mogelijke
tekst. 168 Nooit zullen alle burgers alle wetten volledig begrijpen, maar voor een
gemiddeld intelligente burger die zich enigszins inspant moet begrip haalbaar zijn. We
zijn gehouden om tenminste dát waar te maken. 169 Kan iemand dan gebonden zijn aan
een regel die hij niet begrijpt? Ja, dat kan, dat brengt imperfectie met zich mee.
Algemene rechtsgelijkheid is een groter goed dan subjectieve individuele
rechtszekerheid. Rechtsdwaling is geen rechtvaardigingsgrond. Des te zwaarder weegt
de plicht van de makers van het recht om begrip te optimaliseren. Dus moeten zij
165
Langer, Schulz von Thun & Tausch 1981, nog steeds in druk. Schendera 2004 bespreekt enkele
modellen van verschillende herkomst in samenhang met receptiemeting.
166
Flesh 1948.
167
Benson 1985.
168
Nussbaumer 2002 gebruikt hiervoor de term ‘tekstoptimalisatie’.
169 Klein 2001.