van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. Inleiding 3
De tweede kwestie openbaart zich als een conflict tussen enerzijds het juridisch
domein met zijn vaktaal en anderzijds de gemeenschap van leken die begrijpelijk willen
worden aangesproken. Elke professionele rechtscultuur krijgt op enig moment te maken
met klachten over jargon, oproepen tot helder taalgebruik en taaladviezen. 2 Men zou
kunnen denken dat het feit dat wetten, in de civil law de belangrijkste bron van positief
recht, lang meegaan en dus vaak verouderde taal bevatten hier sterk aan bijdraagt, maar
dat is niet het geval. In de praktijk hoeven juristen slechts sporadisch letterlijk uit een
wet te citeren. Nieuwe wetten krijgen bovendien even zware kritiek te verduren als
oude. Als illustratie kan het Nederlands Burgerlijk Wetboek dienen. In 1879 schreef de
neerlandicus De Vries deze volzin in een brief aan de Minister van Justitie:
Indien mij door U het voorstel was gedaan, eene critiek te leveren van de taal en den stijl van het
Burgerlijk Wetboek, dan zou ik zeker voor die taak zijn teruggedeinsd; want, er zou geen einde
geweest zijn aan het verdrietig zondenregister, dat ik dan had moeten opmaken, naar aanleiding
van de 2000 artikelen, van welke een niet gering aantal zoodanig gesteld is, dat iemand, die niet in
de geheimen der rechtsgeleerdheid is ingewijd, zelfs den zin en de bedoeling niet vatten kan. 3
Opluchting alom toen een nieuw BW dit monstrum kwam vervangen, zou men denken,
maar dat viel tegen. De contemporaine kritiek op E.M. Meijers’ schrijfwerk was scherp:
‘moeizaam’, ‘verwarrend’, ‘onleesbaar’. 4
Deze beide kwesties bepaalden de richting van mijn onderzoek. Omdat de blik
vanuit de taalkunde mij het meest oorspronkelijk leek, heb ik ervoor gekozen om de
bredere belangen van juristen, leken en de samenleving als geheel als algemeen kader
vooraf te laten gaan aan een grondige behandeling van de taalkundige argumenten,
respectievelijk in de hoofdstukken 1 en 2. In de centrale vraag heb ik de onvermijdelijke
normatieve implicaties van de twee kwesties verwerkt: in hoeverre is het aanvaardbaar
dat de wetgever en de rechter rechtstaal gebruiken, wanneer zij zich schriftelijk tot de
burger wenden? Het derde hoofdstuk, dat voortbouwt op de uitkomsten van
hoofdstukken 1 en 2, draagt dan ook de titel ‘Normen voor geschreven rechtstaal’.
De onderzoeksvraag bevat enkele concrete beperkingen. Het meest voor de hand
ligt de beperking tot ‘de burger’ als categorie van geadresseerden, met dien verstande
dat ‘de burger’ hier dienst doet als archetype voor alle leken. Rechtstaal tussen juristen
2 In Mellinkoff 1963, nr. 113, staat bijvoorbeeld een ontnuchterende opsomming van schrijfwijzers in het
Angelsaksische rechtsgebied, die teruggaat tot Francis Bacon en Edward Coke rond 1600.
3 Van Ginneken 1914, p. 220. De Vries, een gerespecteerd taalkundige, was onder meer de grondlegger
van van het Woordenboek der Nederlandse Taal.
4 Van Dunné 1988.