van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. Normen voor geschreven rechtstaal 46
in de decennia die erop volgden. Al met al een stap op weg naar transparantie die
zonder meer navolging verdient.
Hulp zou er moeten komen van taalkundigen. Het is een feit dat juristen niet graag
zeggenschap opgeven over wat zij als hun domein beschouwen, ook al schiet hun
kennis tekort. Maar taalkundigen zouden zich wel actiever mogen opstellen. Klagen
vanaf de zijlijn is niet genoeg. De taalkunde moet stelling nemen en oprukken door de
instituties van het recht. 150
Bestaande schrijfadviezen blijven vaak steken op het niveau van kortere zinnen en
minder jargon, aangevuld met stilistische stokpaardjes. Korte zinnen verbeteren
inderdaad de leesbaarheid, als ze in de plaats komen van bouwsels die onder hun eigen
gewicht bezwijken. 151 Een lange zin is echter op zichzelf nog niet moeilijk. ‘Er zaten
zesentwintig kinderen in haar klas: Anne, Betty, Cisca, (…)’ is niet moeilijk te
begrijpen. Complexiteit wordt bepaald door de syntactische constructies en hoe zij
onderling samenhangen. Hoeveel dynamische constructies telt de zin? 152 Zijn deze
hiërarchisch gerangschikt? Zo ja, in hoeveel lagen? Vertakken de lagen zich? Hebben
ingebedde dynamische constructies zelf weer complementen? 153 Ondervinden
elementen veel invloed van elementen in vorige of volgende constructies? 154 Zo ja, hoe
ver liggen die constructies uit elkaar? Ondersteund door theoretisch en empirisch
onderzoek leggen de antwoorden op dat soort vragen de moeilijkheidsgraad van zinnen
bloot. Tot dat onderzoek is gedaan stel ik een paar simpele vuistregels voor: houd de
hiërarchie eenvoudig, beperk het aantal inbeddingen, vooral van dynamische
constructies; stel het geheugen niet op de proef door naar elkaar verwijzende elementen
ver uiteen te zetten. Wees niet te snel tevreden, soepel lopende zinnen kosten nu
eenmaal meer inspanning dan gedachten die zonder al te veel redactie aan elkaar zijn
geplakt. 155 En als laatste: bedenk dat één manke zin het effect van vele goede bederft.
150
W. Hauck in Pistel 2001.
151
Mellinkoff 1963, nr. 125, p. 366, geeft een plastische beschrijving van dat soort zinnen: ‘… loaded
with more detail than one period can conveniently carry’.
152
Dynamische constructies hebben een werkwoord of werkwoordachtig element als kern, waar zich
complementen aan hechten. In de constructie ‘hij versloeg vroeger de vergaderingen’ heeft de kern
‘versloeg’ bijvoorbeeld drie complementen: ‘hij’ ‘vroeger’ en ‘de vergaderingen’. Vergelijk de eveneens
dynamische constructie ‘zijn vroegere verslagen van de vergaderingen’ met als kern ‘verslagen’ en als
complementen ‘zijn’ (handelende persoon), ‘vroegere’ (tijd) en ‘van de vergaderingen’ (het behandelde).
153
De zogenaamde naamwoordstijl is lastig omdat naamwoorden meestal dynamische kernen vormen,
vaak met complementen en al.
154
In transformationele termen: government en binding, Chomsky 1993.
155
Zo ook artikel 4.6 van de EU Handleiding wetteksten 2003.