van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. De mogelijkheden en onmogelijkheden van de vaktaal van het recht 43
uitdrukkingsvaardigheid. In de praktijk zijn register en stijl soms moeilijk te
onderscheiden. Binnen een formeel register als de rechtstaal kunnen stijlen nog flink
uiteenlopen, van eenvoudig tot ondoorgrondelijk, van neutraal tot plechtig.
Verschillende omstandigheden vragen om verschillende stijlen. 138 Een plechtige stijl
komt in het recht bovenmatig veel voor. Een laag tempo, herhaling, archaïsmen en
clichés scheppen een ceremoniële sfeer, die aan bepaalde, maar lang niet alle,
omstandigheden beantwoordt. Inhoudelijk is plechtige taal vooral log, vaag en indirect.
Vanwege deze combinatie van eigenschappen zou een plechtige stijl beperkt moeten
blijven tot het rituele deel van rechtsgebeurtenissen.
Een goede stijl overtuigt, net als effectieve retoriek. Overtuigen helpt de burger
wet en rechtspraak te aanvaarden, zij het dat beide daarvoor hoofdzakelijk van gezag
afhankelijk zijn. Maar stijl en retoriek kunnen welkome ondersteuning bieden, ook al
omdat veel rechtsvragen zich niet door logica of empirische bewijsvoering laten
oplossen. 139 Regels en beslissingen zijn in zulke gevallen welbeschouwd willekeurig: ze
hadden ook anders uit kunnen vallen, hoe zorgvuldig ze ook tot stand kwamen. Ik wil
daar nog aan toevoegen dat regels en beslissingen talig zijn en daarom hoogstens een
beschrijving, een suggestie van logica en empirie bieden. Stijl en retoriek moeten die
suggestie schragen.
Zou er iemand willen bestrijden dat een fraai geformuleerde wet beter beklijft? 140
Of dat een tekstueel overtuigend arrest meer gezag verwerft dan dor magistratenproza?
Volgens de strafrechtsgeleerde Theo de Roos zou het vooral uitmaken bij arresten met
grote maatschappelijke implicaties. Hij betreurt dan ook dat de Nederlandse rechtspraak
op dit punt achterblijft. 141 In de Angelsaksische rechtscultuur is de waardering voor
stilistische brille groter. Dat in deze cultuur wetten een minder prominente rol spelen
kan daarmee te maken hebben, maar het verklaart niet waarom de rechters, voor wie de
verantwoordelijkheid des te groter is, toch kans zien om regelmatig fraai te formuleren.
De meest invloedrijken onder hen, zoals de Amerikaan Oliver Wendell Holmes en de
Brit Lord Denning, waren oratoren en stilisten. Denning stond bekend om zijn literaire
138 Keulen 1988.
139 Posner 1988, p. 286-287.
140 In elk geval niet Kisch 1955, geciteerd in Van Dunné 1988. Van Dunné zelf klaagt over de bepalingen
van het nieuw BW, die ‘als zand tussen je vingers wegglijden’.
141 De Roos 2005.