van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. De mogelijkheden en onmogelijkheden van de vaktaal van het recht 40
betekenis’ van het begrip ‘over de grenzen van het Rijk in Europa’ in artikel 278 Sr,
alvorens de knoop door te hakken in weerwil van een passage uit de Memorie van
toelichting. Zonder nadere motivering besloot de Raad deze passage slechts als
voorbeeld te beschouwen in plaats van als uitleg. 130
De overvloed aan bedoelingen is niet het enige probleem. Betekenis varieert
namelijk niet alleen naar de situatie, maar ook in de tijd. De tekst van het geldende recht
wordt onvermijdelijk door de tijd ingehaald. Referenten, denotaties en connotaties
groeien met de wereld mee. Nu zou het onredelijk zijn om de historische betekenis – die
we trouwens nooit volledig kunnen navoelen – te plakken op ontwikkelingen waarvan
de schrijver geen weet kon hebben. Liever stellen we ons een schrijver voor die met de
wereld is meegegroeid en vragen ons af hoe hij zou hebben gereageerd. Het zal
duidelijk zijn dat voorzichtigheid geboden is. Het antwoord is al gauw speculatief.
Toch komt dit nog het dichtste bij wat Scholten bedoelt met de ‘zin der wet’, waar
de rechter in geval van twijfel naar moet zoeken. 131 Persoonlijk vind ik dit begrip in elk
geval sterker dan het ‘doel der wet’, de heilige graal van de teleologische interpretatie.
‘Doel’ suggereert dat de schrijver over zijn graf heen regeert. Scholten verbond het doel
met de concrete maatschappelijke verhoudingen van het moment en benadrukte dat
noch doel noch betekenis onafhankelijk daarvan bestaat. 132 In een soortgelijke
redenering stelde Gustav Radbruch dat de subjectieve wil van de wetgever, zodra de wet
van kracht wordt, overgaat in de objectieve ‘wil van de wet’, die alleen de lezer, de
interpretator, kan bepalen. In die zin dichtte hij de tekst en de lezer een beter begrip van
de wet toe dan de schrijver. 133 In deze tachtig jaar oude analyses doemen al de
contouren op van een gefaseerd receptiemodel. Het is jammer dat naïevere ideeën de
overhand hielden.
Rechterlijke interpretatiemethoden zijn niet wat het woord ‘methode’ suggereert:
neutrale, in aanleg gelijkwaardige werkwijzen. De grammaticale benadering kan alleen
globaal de reikwijdte van betekenissen afperken en zelfs daarmee moet de lezer
130
HR 20 november 2001, NJ 2003, 632, met nt. P.A.M. Mevis en R. de Lange; ontleend aan
Kloosterhuis 2007. MvT: Smidt & Smidt, p. 430-431. Ook de annotatoren in NJ en Cleiren 2008 waren
kritisch.
131
Scholten 1915.
132
Scholten (1934) 1974, p. 34-35.
133
Radbruch (1932) 1999, p. 107. Radbruch zou de evoluerende interpretatie van het EVRM, dat we
destijds onder meer in Nederland nogal laconiek ratificeerden, vermoedelijk met instemming hebben
begroet.