van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

INLEIDING
juridiaans. Inleiding 2
Ruim twintig jaar geleden ontdekte ik tijdens mijn studie Engels dat ik niet alleen stond
in wat op de middelbare school nog als een afwijking werd gezien, mijn enthousiasme
voor grammatica. Ik stortte mij volledig op de taalkunde en studeerde daarin af. Hoewel
ik de wetenschappelijke ontwikkelingen sindsdien maar matig heb bijgehouden – ander
werk ging voor – beschouw ik mijzelf in het diepst van mijn gedachten nog steeds als
een taalkundige die tijdelijk iets anders is gaan doen. Toen de vraag zich voordeed aan
welk juridisch scriptie-onderwerp ik het meeste plezier zou beleven, lag het antwoord
dan ook voor de hand: rechtstaal.
In de loop van het onderzoek dat ik voor de scriptie heb verricht is mijn
waardering voor de Nederlandse rechtstaal gekenterd. Bij aanvang scheen het mij toe
dat het recht meer reden had dan andere professies om zijn vaktaal te koesteren en af te
schermen. Rechtstaal kon bogen op een lange traditie en vertoonde een distantie die
prettig contrasteerde met de waan van de dag. De vele nuances leken mij even zo vele
blijken van zorgvuldigheid. Natuurlijk had je ook de vakclichés, de dikdoenerij, het
idioom voor de incrowd, maar welk vak blijft daarvan verschoond? Hoe meer ik er
echter over nadacht, hoe meer ik las, hoe problematischer de rechtstaal eruit naar voren
kwam. Twee kwesties zaten mij met name dwars. Ten eerste bleken eigenschappen die
door gebruikers aan de rechtstaal worden toegedicht taalkundig soms op wankele grond
te berusten. Ten tweede viel de versperring die een gespecialiseerde rechtstaal opwerpt
tussen juristen en leken moeilijk te rijmen met niet-juridische belangen, individueel en
collectief. Ik zal deze twee kwesties kort toelichten.
Eerst de toegedichte eigenschappen. Het recht is op meerdere niveaus talig. Niet
alleen worden de processen van het recht door middel van taal voltrokken, ook het
basismateriaal, het positieve recht, bestaat hoofdzakelijk uit taal. 1 Daarom begrenzen de
eigenschappen van taal de speelruimte voor de jurist. Of hij nu wetten maakt, vonnist,
of hulp verleent, wat de taal mogelijk maakt behoort tot zijn arsenaal, waar de taal
dienst weigert staat de jurist met lege handen. Het is dan ook opmerkelijk dat velen aan
de rechtstaal kwaliteiten toekennen die botsen met courante taaltheorieën. Misschien
wreekt zich hier de lange traditie: ook juridische táálopvattingen lijken niet zelden met
minstens één been in het verleden te staan.
1 Gibbons1999; in dezelfde geest Gaakeer 2006 en Brouwer 2005.