van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. De mogelijkheden en onmogelijkheden van de vaktaal van het recht 36
door allerlei storingen en onzuiverheden gedeeltelijk ondergesneeuwd. 111 Jaren later
zouden de deconstructivisten tegenwerpen dat de verheffing van één ‘echte’ betekenis
boven alle andere willekeurig is. Elke hapering, elke afwijkende receptie weegt voor
hen even zwaar als de bedoelde betekenis. Het deconstructivisme bood broodnodig
tegenwicht, maar het overcompenseerde. In werkelijkheid beconcurreren betekenis-
aspecten elkaar, er zijn winnaars en verliezers. Volledige overeenstemming tussen
spreker/schrijver en ontvanger is principieel onmogelijk, maar de spreker/schrijver kan
er wel voor zorgen dat bedoelde aspecten zodanig op de voorgrond treden, dat de
ontvanger ze grotendeels overneemt en andere mogelijkheden terzijde schuift.
Voor ik de taalkundige bezwaren tegen de drie genoemde interpretatiemethoden
bespreek, wil ik erop wijzen dat wetgever en rechter er niet aan ontkomen te handelen
alsof er steeds één meest aannemelijke betekenis bestaat. Dat volgt uit de decisoire
functie van het positieve recht: de wet moet regelen, de rechter mag niet weigeren recht
te spreken. 112 Maar hoe is dit vol te houden als de taal van de wet principieel onbepaald
is, als hetzelfde woord nooit precies dezelfde betekenis heeft voor twee verschillende
schrijvers, voor schrijver en lezer, voor twee verschillende lezers, voor één persoon op
verschillende tijdstippen? Voor Jacob Israel de Haan was de conclusie duidelijk:
wetgeving en rechtspraak zijn onmogelijk, tenzij we taal vervangen door een speciale
formele logica. 113 Anno 2012 zal er echter nauwelijks iemand te vinden zijn die het
recht geheel in handen wil leggen van specialisten die hun beslissingen niet meer aan
buitenstaanders uit zouden kunnen leggen.
Elke betekenistoekenning is een interpretatie, gevormd door de persoonlijke
bagage van de lezer oftewel, in semiotisch jargon, de ‘co-tekst’. Hoewel elke co-tekst
uniek is, hoeven we niet mee te gaan in De Haans voorstelling van een Babylonische
spraakverwarring. Betekenistoekenningen zijn niet uniek, ze overlappen. Een
interpretatie waarin andere lezers weinig herkennen kan weliswaar authentiek zijn, maar
zal door hen als onaanvaardbaar worden beoordeeld. En dan is er in het geval van de
wet nog een lezer met een bijzondere bevoegdheid, de rechter. Hij kan de toelaatbare
betekenis verder verengen door middel van aanvullende definities. Zo sluit hij hele
reeksen mogelijke lezingen voor de toekomst uit. Wat resteert is een praktijk die zich in
111 De Saussure (1913) 1995, p. 97-108.
112 Het laatste uitdrukkelijk vastgelegd in art. 13 van de Wet algemene bepalingen.
113 De Haan 1916c.