van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. De mogelijkheden en onmogelijkheden van de vaktaal van het recht 33
verleiding van meer details te weerstaan, een reden die rechtstreeks het thema van dit
onderzoek raakt. Met elke extra bepaling wordt de tekst complexer en daardoor
moeilijker te begrijpen. 98 In het ergste geval kan de opsteller uit vakblindheid de
hoofdzaak overwoekeren met details, waardoor hij de aansluiting verliest met het
perspectief van de lezer. 99
Een tweesnijdend zwaard is ook het laatste wapen dat ik hier wil behandelen:
herhaling. Aanwijzing 58 van de Aanwijzingen voor regelgeving schrijft voor om elk
begrip telkens met dezelfde term aan te duiden en die term uitsluitend voor dat begrip te
reserveren. Uiteraard gaat het om rechtstermen, want gewone woorden bestrijken vaak
een breed spectrum aan betekenissen, zie het woordenboeklemma van het werkwoord
‘stellen’ of het voorzetsel ‘van’. Herhaling is efficiënt. Het voorkomt dat telkens
opnieuw definities nodig zijn. Verder is het aanlokkelijk om formuleringen over te
nemen die hun bestaansrecht hebben bewezen. 100 Toch is het geenszins een garantie
voor precisie dat een term al lang in gebruik is of dat hij dwingend is voorgeschreven. 101
Dat is de tweede snede van het zwaard: een rommelige term zit bij elke herhaling
precisie in de weg, net als bijvoorbeeld een eufemisme, ook in het recht helaas een
vertrouwd verschijnsel. 102 Bovendien zijn sommige termen, zoals ‘goede zeden’,
‘redelijkheid en billijkheid’ of ‘openbare orde’, nooit anders dan multi-interpretabel
bedoeld. En al was een term ooit relatief precies, dan kunnen een nieuwe context of een
nieuwe tijd de precisie opheffen. Voor de hand liggende voorbeelden zijn woorden die
door technologische ontwikkelingen zijn ingehaald, zoals ‘briefgeheim’ in artikel 13
van de Grondwet. Ronduit wrang is tot slot het besef dat herhaling op zichzelf al verlies
van precisie teweeg kan brengen. Zo is van de veelgebruikte frase ‘in aanmerking
genomen’ vrijwel alle betekenis afgesleten. Het verband tussen premisse en conclusie
blijft verstopt achter de standaardformulering. 103 En dat is nog niet alles. Vaste termen
bevorderen het denken in categorieën, die onderling vaste verbanden aangaan. Zo slijten
vaste paden uit en raken even plausibele alternatieven uit zicht. Dat lijkt me niet het
soort precisie waar rechtstaal op in zou moeten zetten.
98
Kimble 1996.
99
Nussbaumer 2002; Werner Hauck in Pistel 2001.
100
Hofhuis 1988.
101
Kimble 2006; Mellinkoff 1963, nr. 127, p. 383.
102
Posner 1988, p. 308-309. Het Nederlandse recht is er wel minder erg aan toe dan het Amerikaanse.
103 Van den Hoven & Plug 2008.