van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. De mogelijkheden en onmogelijkheden van de vaktaal van het recht 31
het gebod om een begrip beperkter (soms ook anders) op te vatten dan in de alledaagse
taal. 89 Het krachtigst zijn definities bij wet, maar ook de rechtspraak kan definiëren
waar de wet ruimte laat. Definities werken, de werking is echter aan alle kanten
ingedamd. Ten eerste staan de bewoordingen van de definitie zelf weer open voor
interpretatie. Tenzij zij op hun beurt weer gedefinieerd worden, maar dat proces is niet
eindeloos vol te houden. Ten tweede preciseren definities alleen het gedefinieerde. Ze
wekken ten onrechte de indruk dat ook de rest van de tekst wel precies zal zijn. 90 Dat is
niet zo en dat kan ook niet. Het is bijvoorbeeld onhaalbaar om ook niet-juridische
woorden te definiëren, het zou uitlopen op een decoderingspuzzel. De mate waarin
definities kunnen afwijken van de maatschappelijk gangbare betekenis is sowieso al
beperkt. 91 Afwijkingen – denk aan de herdefiniëring van ‘goed’ in art. 3:1 BW – geven
al snel aanleiding tot misverstanden. Kortom, definities zijn nuttig maar beperkt
inzetbaar.
Omdat semantische precisie geen natuurlijke eigenschap van taal is, glijdt de
wetgever onvermijdelijk uit. Bedoeld of onbedoeld heeft dezelfde term in verschillende
wetten soms verschillende betekenissen, dit overigens in strijd met aanwijzing 58 van
de Aanwijzingen voor regelgeving. Voorbeelden zijn ‘hetzelfde feit’ (in verband met
samenloop, art. 55 Sr, en ne bis in idem, art. 68 Sr) en ‘vermogen’ (in ‘vermogensrecht’,
vermogen voor de belastingen en in ‘schade verhalen op het vermogen van de
schuldenaar’). 92 Indien onbedoeld, komen ze de wetgever vaak op kritiek te staan, maar
het is de vraag of dat terecht is. Woorden passen zich aan aan hun omgeving. 93 Op dat
punt gaat semantiek over in pragmatiek. Het begint al met de context van de
verschillende wetten en in de confrontatie met de praktijk loopt het als zand tussen de
vingers. 94 Dit gevecht valt niet te winnen. Wat de wetgever wel kan worden verweten is
dat hij soms verzuimt de gekozen terminologie af te stemmen. Zo moest de Afdeling
bestuursrechtspraak de vraag beantwoorden of er verschil bestaat tussen verstrekkingen
‘inhouden’ en verstrekkingen ‘onthouden’. 95 ‘Inhouden’ komt voor in het Reglement
89
Een definitie in het positieve recht is, in tegenstelling tot een ‘woordenboekdefinitie’, normatief.
90
Mellinkoff 1963, nr. 115, p. 293.
91
Soeteman 1988.
92
‘Hetzelfde feit’ is in de jurisprudentie nader uitgewerkt. Klassieke arresten zijn HR 15 februari 1932,
NJ 1932, 289 (Oude Kijk in ’t Jatstraat) en HR 21 november 1961, NJ 1962, 89 (Emmense bromfietser).
93
Posner 1988, p. 215, drukt het als volgt uit: ‘Words live a life of their own, and an unruly life at that’.
94
Zo ook Scholten & Scholten (1934) 1974, p. 37.
95 ABRvS 22 december 2004, JV 2005, 77.