van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. De mogelijkheden en onmogelijkheden van de vaktaal van het recht 30
betekenis heeft. Zou het niet mooi zijn als dat meer is dan een nuttige fictie? Een tweede
drijfveer is een reactie op het bont geschakeerde veld van menselijke relaties, waarin het
recht geschillen moet voorkomen en beëindigen. Hoe onoverzichtelijker het veld, hoe
groter de behoefte aan scherp omlijnde, onderscheidende rechtsformuleringen. Omdat
het recht begint en eindigt met de praktijk, heeft het, anders dan bijvoorbeeld de
economie, weinig aan formules in bètastijl, maar waarom zouden we ons met taal niet
exact kunnen uitdrukken?
Tot voor kort kwam er steun uit de taalkundige hoek. Transformatiegrammatica
had taalvorming immers gesplitst in lagen. Aan de basis een abstracte dieptestructuur,
als uitkomst klanken en tekens, georganiseerd in taalspecifieke woordgroepen. Als nu
voor de laatste transformatie uitsluitend precies gedefinieerde, eenduidige begrippen
worden geselecteerd, móet een logische dieptestructuur wel leiden tot een al even
logische oppervlaktestructuur. De steun uit taalkundige hoek is echter grotendeels
verdampt. Transformatiegrammatica ligt onder vuur, in nieuwe theorieën zoals de
constructiegrammatica is juist de wisselwerking tussen semantiek en syntaxis de
scheppende kracht. En dan is er nog een ontologisch bezwaar tegen exacte taal, dat
eerder al ter sprake kwam als implicatie van het gefaseerde receptiemodel. Tot het
wezen van taal behoort de deelname van twee partijen: spreker/schrijver en
hoorder/lezer. Wat er ook bewust en onbewust in een tekst is gestopt, elke receptie is
een interpretatie van en een commentaar op de brontekst. 88 Daarom is exacte taal een
illusie.
Deze bewering verdient een ruimere onderbouwing. Die wil ik geven aan de hand
van twee kernbegrippen: precisie en eenduidigheid. Rechtstaal, als veronderstelde
exacte taal, zou allereerst precies zijn, dat wil zeggen semantisch afgebakend en strikt
refererend; daarmee pragmatisch onkwetsbaar, in elke situatie gelijk. Deze claim
bespreek ik hieronder. De volgende paragraaf is gewijd aan eenduidigheid, aan de
mogelijkheid steeds één meest aannemelijke betekenis vast te stellen.
Laat ik vooropstellen dat elke spreker of schrijver er binnen de grenzen van de taal
voor kan kiezen zich zo nauwkeurig mogelijk uit te drukken. Een kwestie van aandacht
en zorgvuldigheid. De juridische schrijver zal dat zeker willen, maar zijn ambities
reiken verder. Daarvoor heeft hij wapens ter beschikking. Om te beginnen de definitie,
88 Popper 1982, p. 24; vergelijk De Haan 1916c.