van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. De mogelijkheden en onmogelijkheden van de vaktaal van het recht 28
blijven. Ten eerste determineert het positieve recht de rechtspraktijk met zijn hele mix,
inclusief constructietypen, zoals ik eerder al aangaf. Het is waar dat elke taalgebruiker
op een vergelijkbare manier zijn omgeving manipuleert, maar zelden zo doordacht en zo
dwingend en vrijwel nooit met zo veel feitelijke macht. Ten tweede onderstreept het
woord ‘determinisme’ dat de vorming van rechtstaal een heuristiek is, een manier van
vinden, een zoekstrategie. Heuristieken resulteren niet in een oplossing maar in een
richting waarin die oplossing gezocht moet worden. Daarom is taaldeterminisme minder
geschikt als gereedschap voor beslissingstaken. Het brengt, als elke cognitieve
heuristiek, het gevaar van confirmation bias mee, een voorkeur voor informatie die de
uitgangshypothese bevestigt. Bovendien bemoeilijkt zowel het heuristische als het
deterministische karakter de inschatting van waarschijnlijkheidsinformatie. 79 Het is niet
toevallig dat rechters de laatste jaren het verwijt hebben gekregen te weinig open te
staan voor alternatieve hypothesen en slecht om te gaan met statistiek.
Controle door middel van taal heeft vaak een commercieel of een ideologisch
doel. Door bepaalde semantische associaties krijgt de lezer of luisteraar een
interpretatieschema opgedrongen. In de psychologie heeft men daarvoor de term
framing bedacht. 80 Framing haalt vooral het nieuws als het in de reclame of de politiek
voorkomt. Geert Wilders is een enthousiast gebruiker, denk aan ‘Henk en Ingrid’ of de
‘tsunami van de islamisering’. Toch is het niet alleen een wapen voor demagogen. Elk
aspect van elke keuze van elke taalgebruiker draagt immers, bewust of onbewust,
waardenpatronen in zich mee. 81 Hoewel het niet gebruikelijk is om zoiets statigs als de
taal van het recht in verband te brengen met framing, is dat wel een leerzame
invalshoek. Al was het maar omdat er in het recht sterke staaltjes voorkomen, zoals de
manier waarop de verdachte de rol van schuldige krijgt aangemeten in het strafdossier. 82
Maar bovenal kan het besef dat rechtstaal framet voorkomen dat men gekozen
formuleringen ten onrechte als objectief beschouwt. Hetzelfde had ook op een andere
manier gezegd kunnen worden, met andere connotaties, in andere constructies, die de
gedachten van de lezer in net een andere richting hadden geleid. Ondanks het unieke
79
Ook De Bruyn, Claes & Bijttebier 2006 signaleren deze beide nadelen.
80
Tversky & Kahneman 1981.
81
Vergelijk Scholten 1915: ‘In iedere beschrijving ligt eene waardeering’.
82
Het woord framing is in dit verband onbedoeld dubbelzinnig. Framing betekent ook ‘erin luizen’.