van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. De mogelijkheden en onmogelijkheden van de vaktaal van het recht 27
naar oppervlaktestructuur. Burge laat met gedachtenexperimenten zien dat de fysieke en
sociale omgeving het denken conditioneert en stelt dat Chomsky’s onafhankelijke
taalmodule parallel dezelfde input benut. 76 Volgens deze theorie ontwikkelen rechtstaal
en rechtsdenken zich dus los van elkaar. In het denkproces kunnen nieuwe concepten
ontstaan, omdat het niet afhankelijk is van beschikbare taal. In de taalmodule is dat
onmogelijk, omdat grammatica en lexicon vooraf gegeven zijn. Zoals ik het begrijp kan
nieuwe terminologie alleen worden bedacht, om vervolgens als nieuw feit, als nieuw
gegeven de taalmodule in te gaan. Zo komt het allemaal nét uit, maar de parallellie is
verlaten. Het tranformationele model blijft wringen met de kennelijke invloed die taal
heeft op denken en handelen. 77
Radicale constructiegrammatica biedt een veelbelovend alternatief. Hier geen
aangeboren taalmodule en geen transformaties. Elementen worden gecategoriseerd naar
de rollen die zij kunnen vervullen in syntactische constructies. Elke taal heeft een eigen,
unieke mix, waarvan sommige aspecten, zoals het lexicon, de semantiek en pragmatiek,
zeer gevoelig zijn voor verandering, andere minder. Deze mix geeft vorm aan perceptie
en gedrag. 78 Dat juristen de wereld afmeten aan hun eigen begrippenkader is geen
originele observatie, maar radicale constructiegrammatica specificeert dit. Het jargon is
niet het enige deel van de rechtstaal met een sturende invloed op de vorming en de
toepassing van het recht. Veelvuldig gebruik van causale constructies bevordert
bijvoorbeeld een causale visie op de realiteit. De keuze voor bepaalde constructietypen
dringt corresponderende verklaringsmodellen op. Zelfs syntaxis is niet waardenvrij.
Met deze waarschuwing in het achterhoofd keer ik terug naar het thema
taaldeterminisme. Juristen zijn zich – niet als enigen – altijd bewust geweest van de
instrumentele potentie van taal en proberen telkens opnieuw een gecontroleerde mix aan
het rechtsgebied op te leggen, met wel zo veel succes dat het neerkomt op een
kunstmatig taaldeterminisme. Binnen het recht zijn alleen bepaalde formuleringen van
kracht. Zij leggen het kader vast voor alle rechtsoverwegingen. Dit determinisme staat
in dienst van het legaliteitsbeginsel, een onberispelijke bestemming. Toch zijn er
bijwerkingen die onder het kleed van het legaliteitsbeginsel verborgen dreigen te
76 Burge 2010, p. 82-83, noot 30.
77 Er zijn meer cruciale taalkundige vraagstukken waarop de transformationeel-generatieve taalkunde
geen vat heeft gekregen. Zie daarvoor bijvoorbeeld Croft 2001, p. xiii-xv; Van de Craen 2007, p. 98-101.
78 Croft 2001, p. 129-131.