van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. De mogelijkheden en onmogelijkheden van de vaktaal van het recht 26
van de kritiek is te vinden in het werk van Stephen Pinker. 75 Pinker leunt weer sterk op
de belangrijkste taalkundige van de twintigste eeuw, Noam Chomsky. Velen noemen
hem als de man die de wetenschap van het taaldeterminisme heeft bevrijd, omdat
Chomsky in zijn generatieve grammatica de zelfstandige taalcapaciteit introduceerde.
Een aangeboren module genereert taal door volgens vaste regels abstracte
dieptestructuren tot spraak en schrift te transformeren. Concrete klanken en woorden
manifesteren zich bij Chomsky pas in de laatste transformaties, ver weg van de
abstractie van gedachten. Het transformatiemodel sluit goed aan bij de conventionele
opvatting dat rechtstaal een verwoording (transformatie) is van rechtsdenken.
Chomskyanen hebben dan ook kunst- en vliegwerk nodig om ruimte te maken
voor de mildere vorm van Sapir-Whorf, die overbleef nadat de lucht was opgeklaard.
Tegenwoordig gaan de meeste wetenschappers ervan uit dat taal in enige vorm invloed
heeft op hoe wij waarnemen en hoe wij ervaringen ordenen en uitwerken. Steun voor
die gedachte komt soms uit onverwachte hoek. Zelfs een exacte wetenschap als de
natuurkunde heeft ondervonden dat de woorden ‘zwart gat’ van invloed zijn geweest op
onderzoekskeuzen. Wijdverbreid, zij het niet onomstreden, is het leerstuk van de
taalkundige relativiteit, een direct gevolg van Sapir-Whorf. Mensen die verschillende
talen spreken nemen de wereld ook verschillend waar en vertalen dat in uiteenlopende
voorstellingen van de werkelijkheid. Dat zou mede verklaren waarom het soms zo lastig
is om rechtsfiguren in een vreemde taal om te zetten. Er zijn in de loop van de tijd veel
experimenten gedaan die taalkundige relativiteit lijken te bevestigen, maar generatief-
taalkundigen bestrijden de interpretatie van de resultaten. Zij verzetten zich tegen het
idee dat talen wezenlijk van elkaar verschillen, omdat zij juist op zoek zijn naar een
universele grammatica die iedereen is aangeboren en die alle talen dus gemeen moeten
hebben. Tot nu toe met bitter weinig succes.
De filosoof en Chomskyaan Tyler Burge vond een slimme oplossing voor wat hij
zag als het probleem van de sturende taal, een oplossing die ook een genuanceerdere
kijk op de relatie tussen rechtsdenken en rechtstaal mogelijk maakt. De onmiskenbare
correlatie tussen taal en denken is volgens hem niet te verklaren uit een impuls van taal
naar denken, of van denken naar taal, maar uit een externe impuls die beide aanstuurt.
Taal en denken verwerken dezelfde data en ondergaan beide transformaties van diepte-
75 Met name Pinker 2000, p. 45-73.