van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. De mogelijkheden en onmogelijkheden van de vaktaal van het recht 25
Al in de dertiger jaren begonnen taalkundigen hun eigen versie van de taalomslag
te ontwikkelen, de latere Sapir-Whorfhypothese. 70 Volgens deze hypothese filtert de
moedertaal onze waarneming, waardoor zij onze voorstelling van de wereld bepaalt en
begrenst. Wij zijn als een tekenaar met een doos potloden die naar een regenboog kijkt.
De boog is een continuüm, maar op de tekening komen parallelle lijnen te staan. Als de
tekenaar wordt gevraagd een regenboog te beschrijven, noemt hij de kleuren van de
potloden. De strikte versie van de Sapir-Whorfhypothese draagt ook wel de naam
linguistic determinism (taaldeterminisme), een mechanisme dat in de rechtstaal op een
bijzondere manier terugkeert. 71 Daar kom ik aan het eind van de paragraaf op terug.
Kritiek op de taalomslag en de Sapir-Whorfhypothese klonk er vooral uit twee
richtingen, de kennistheorie en de generatieve taalkunde. Karl Popper wees erop dat een
theorie en de wijze waarop deze wordt aangeduid cruciaal verschillende grootheden
zijn, de eerste filosofisch relevant, de tweede niet. Hij liet vervolgens zien dat theorieën
logisch equivalent kunnen zijn, terwijl zij in verschillende aanduidingskaders zijn
vervat. Met theorie en aanduiding als onafhankelijke grootheden is een inherent talige
filosofie onhoudbaar. 72 Eigenlijk is zelfs het ontstaan van een complex vakgebied met
bijpassend register, zoals het recht, onder de taalomslag al niet te verklaren. In de
moedertaal en -cultuur komen hoogstens algemene concepten als overheid, straf en
rechtvaardigheid voor. Waar komen dan al die nuances en verfijningen vandaan?
Soortgelijke kritische vragen regenden neer over de strikte variant van Sapir-
Whorf, het taaldeterminisme. Het is moeilijk te aanvaarden dat mensen die niet talig
communiceren, zoals baby’s of doofstomme blinden, niet zouden denken. Hoe verklaart
de theorie dat het Nederlands woorden leent uit een vreemde taal om iets te benoemen
dat in de Nederlandse cultuur al naamloos bestaat, zoals ‘unheimisch’, ‘savoir-faire’of
‘privacy’? 73 Wat de hypothese verder geen goed heeft gedaan is dat Whorf zijn
illustraties uit een indianencultuur iets had aangedikt en dat een van zijn populairste
voorbeelden, de vele woorden voor sneeuw in eskimotaal, niet klopt. 74 Een overzicht
70
Genoemd naar B.L. Whorf, die het principe achter de hypothese formuleerde, en zijn leermeester
Edward Sapir, die de verschijnselen in veldonderzoek had waargenomen.
71
Taaldeterminisme komt in het werk van Sapir en Whorf zelf niet voor.
72
Popper 1982, p. 21-23; Popper 1967.
73
Soms zoeken we zelf een nieuw Nederlands woord, denk aan ‘medelander’ of aan de oproep voor een
Nederlandse versie van het Engelse sibling en Duitse Geschwister, resulterend in Vriesema 2011.
74
Deze mythe over het Inuit, de eskimotaal, is hardnekkig en duikt soms zelfs nog op in academisch
onderwijsmateriaal.