van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. De mogelijkheden en onmogelijkheden van de vaktaal van het recht 20
moeten aanpassen. Bij het recht gaat dit nog een stap verder. De vaktaal mag dan voor
vakbroeders en -zusters zijn bedoeld, het recht en daarmee de taal waaruit het recht
bestaat heeft meerdere doelgroepen, waarvan de doorgaans oningewijde burgers een van
de belangrijkste, zo niet de belangrijkste zijn. Daarbij komt dat ook niet-juristen
uiteindelijk controle moeten kunnen uitoefenen op de eerste en derde staatsmacht. Voor
dit alles is het juridiaans een belemmering.
Een derde bijzonderheid van rechtstaal is de hoogmoed van de gebruikers. Juristen
claimen niet alleen bestaanrecht voor hun vaktaal maar ook een aantal bijzondere
eigenschappen, zoals precisie, eenduidigheid en systematiek, en zij eisen het recht op
om zich betrekkelijk weinig van de wensen en noden van buitenstaanders aan te
trekken. Dat kunnen zij doen, omdat het recht een machtige sociale positie vervult, waar
zij zelf als vertegenwoordigers van meegenieten. Deze positie ligt voor de hand, is
relatief stabiel, maar daarom nog niet vanzelfsprekend of onveranderlijk. Dat wordt
duidelijk als we kijken naar de ontwikkelingen in het taalgebruik van andere statusrijke
vakgroepen. Tot in de jaren zestig van de twintigste eeuw verkeerden katholieke
geestelijken in een vergelijkbare positie. Toen hun gezag taande zijn zij gedeeltelijk
overgegaan op een toegankelijk soort welzijnsidioom. Doktoren zijn onder druk van een
emanciperende bevolking geleidelijk hun vaktaal uit de communicatie met patiënten
gaan zeven. De omgekeerde weg werd bewandeld door managers, die hun vaktaal
hebben kunnen opleggen aan grote delen van de maatschappij, nadat hun status in de
jaren tachtig en negentig tot grote hoogte steeg. Niets is voor eeuwig.
Typerend voor de rechtstaal is tenslotte dat zij andere vaktalen in zich opneemt,
zoals het eigen institutionele jargon en de taal van de bestuursbureaucratie, maar zich
ook vermengt met het technische jargon van onderwerpen die worden geregeld in
bijzondere wetten. Met uitzondering van de laatste categorie – hoe technischer het
onderwerp, hoe meer de wet zich richt tot specialisten – is zulk jargon extra belastend
voor de lezer en tegelijk onnodig, omdat het voor het recht geen toegevoegde waarde
heeft. Daarom hoort het in een rechtstekst niet thuis.
Een bijzondere vaktaal, niettemin een vaktaal met alle kwaliteiten en beperkingen
van dien. Naar Nederlands legislatief voorbeeld behandel ik deze gelaagd, van buiten
naar binnen, beginnend met de plaats van rechtstaal in de natuurlijke taal Nederlands.
Daar vloeit een tweede onderwerp uit voort. Hoewel er discussie is over de mate waarin,